Báo động tình trạng thiếu sắt, kẽm ở trẻ em Việt Nam

Vừa qua, tại hội thảo khoa học “Dinh dưỡng trong tăng cường miễn dịch nhi khoa”, các chuyên gia y tế cho biết, thời gian gần đây liên tiếp gia tăng tỷ lệ trẻ mắc các bệnh lý nhiễm trùng. Tháng 5 vừa qua, virus lạ có tên Norovirus là nguyên nhân khiến hàng loạt trẻ em bị tiêu chảy, sốt, nôn ói khu vực phía Bắc. Tháng 6, 7, bệnh cúm A ở trẻ gia tăng bất thường vào mùa hè trong khi đây là bệnh lý thường xuất hiện vào mùa đông xuân.

Theo GS.TS Nguyễn Văn Kính, Phó Chủ tịch thường trực Tổng Hội y học Việt Nam, nguyên Chủ tịch Hội Truyền nhiễm Việt Nam cho rằng, bệnh truyền nhiễm hiện nay diễn biến phức tạp, không theo mùa và được phân loại là bệnh truyền nhiễm mới nổi và bệnh truyền nhiễm tái nổi. Trước đây, bệnh cúm thường vào giữa mùa đông, nhưng hiện nay, giữa mùa hè cúm cũng xuất hiện. Đặc biệt, trong giai đoạn Covid-19, trẻ phải cách ly ở nhà, không đi tiêm vaccine nhắc lại đầy đủ khi mắc bệnh truyền nhiễm nên thường có diễn biến nặng. Đa phần, số ca mắc bệnh truyền nhiễm trở nặng rơi vào trẻ nhỏ dưới 5 tuổi.

GS Nguyễn Văn Kính cho rằng, tăng cường miễn dịch cho trẻ là giải pháp phòng chống bệnh truyền nhiễm đang gia tăng hiện nay trong đó dinh dưỡng là một trong những yếu tố then chốt.

TS.BS Phan Bích Nga, Trưởng khoa Khám Trẻ em, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, Phó Chủ tịch Hội dinh dưỡng Nhi khoa cho biết, khả năng tăng cường miễn dịch được chi phối bởi một số yếu tố nhưng quan trọng nhất là yếu tố về dinh dưỡng bởi các vitamin, khoáng chất tham gia vào hệ thống miễn dịch cơ thể đặc biệt là vi chất sắt và kẽm có vai trò vô cùng quan trọng. Tuy nhiên thống kê của Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho thấy, tỷ lệ trẻ em thiếu sắt, kẽm ở Việt Nam đang ở mức cao. 

Thiếu sắt và kẽm khiến trẻ suy giảm hệ miễn dịch

Theo điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia năm 2019- 2020, trên toàn quốc có đến 60% trẻ dưới 5 tuổi thiếu kẽm và cứ 3 trẻ có 1 trẻ thiếu sắt. Đặc biệt, trẻ thiếu sắt thường đi đôi thiếu kẽm. Trong khi đó, sắt và kẽm có vai trò rất quan trọng đối với hệ miễn dịch. Theo TS.BS Phan Bích Nga, trẻ thiếu sắt thường đi đôi với thiếu kẽm.

Sắt tham gia cấu tạo hồng cầu, đồng thời sắt tham gia vào quá trình sản sinh ra các tế bào miễn dịch như Lympho T. Đây là tế bào giúp chống lại sự tấn công của virus, vi khuẩn. Bởi vậy, khi cơ thể trẻ bị thiếu sắt thì hệ miễn dịch sẽ suy giảm. Hàng rào bảo vệ cơ thể trở nên lỏng lẻo và tạo cơ hội cho virus, vi khuẩn hoành hành, gây bệnh.

Kẽm tham gia vào thành phần 300 loại enzyme, các phản ứng hóa học cũng như quá trình tiêu hóa thức ăn trong cơ thể. Kẽm vừa là thành phần cũng vừa là xúc tác tăng cường sản xuất ra các yếu tố miễn dịch (miễn dịch tế bào và miễn dịch trung gian, miễn dịch thích ứng). Kẽm cũng tham gia vào tăng sinh các hóc môn tăng trưởng giúp dài xương. Trẻ thiếu kẽm dẫn tới nhẹ cân, suy dinh dưỡng, thấp còi và nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, các bệnh do virus tăng cao hơn.

“Tỷ lệ thiếu sắt ở trẻ em Việt Nam nhất là trẻ dưới 5 tuổi vẫn đang tồn tại ở mức cao. Tỷ lệ trẻ thiếu kẽm cũng còn ở mức cao trong khi đó, trẻ em lại là đối tượng có hệ miễn dịch còn non yếu và là đối tượng rất dễ bị tổn thương”- TS Phan Bích Nga cho biết.

Cách bổ sung sắt, kẽm cho trẻ để có hệ miễn dịch khỏe mạnh

Để bổ sung sắt, kẽm giúp trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh, phòng tránh các bệnh nhiễm trùng, TS.BS Phan Bích Nga cho rằng, cần phải đảm bảo đầy đủ trong tất cả các giai đoạn của cuộc đời kể từ khi còn trong bào thai.

Khi mang thai, bà mẹ cần ăn uống đầy đủ và bổ sung thêm viên sắt như khuyến cáo. Trẻ mới sinh ra trong 6 tháng đầu nên cho trẻ bú sữa mẹ hoàn toàn.

Trong quá trình cho con bú, mẹ cần ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và bà mẹ nên được bổ sung đa vi chất cũng như bổ sung sắt để phục hồi cơ thể.  Lượng sắt, kẽm dự trữ 3, 4 tuần cuối thai kỳ sang con chỉ dùng đủ trong 4- 6 tháng đầu đời với điều kiện mẹ sinh đủ ngày đủ tháng và bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng trong quá trình mang thai. Lượng sắt trong sữa mẹ khá thấp 1 lít sữa mẹ chỉ chứa 0,35mg sắt còn kẽm thì tốt hơn một chút là 2 – 3mg kẽm, tuy nhiên sau 3 tháng lượng kẽm trong sữa mẹ chỉ còn 0,9mg/lít. Để đảm bảo đủ nhu cầu sắt và kẽm, trẻ phải bú mẹ với một lượng rất lớn, quá khả năng của cả mẹ và con. Do đó sau 6 tháng với chế độ ăn hàng ngày thong thường thì trẻ khó đáp ứng đủ nhu cầu kẽm và sắt.  

Sau 6 tháng, khi trẻ ăn dặm, các bà mẹ cần cho con ăn đủ dinh dưỡng bằng chế độ ăn hằng ngày. Kẽm và sắt có nhiều thực phẩm như thịt bò, trứng, thủy hải sản như hàu, sò, ghẹ, và một số loại rau lá xanh… Tuy nhiên, theo nghiên cứu của cuộc điều tra đinh dưỡng Đông Nam Á (Seanuts), bữa ăn hàng ngày của trẻ em Việt Nam thiếu đến 50% nhu cầu  vi chất điển hình là kẽm và sắt.

“Nhiều người thường lầm tưởng, khi cho trẻ ăn các thực phẩm giàu sắt và kẽm, cơ thể sẽ hấp thu được 100% lượng sắt và kẽm có trong thực phẩm. Sự thật không phải như vậy. Khả năng hấp thu sắt từ thực phẩm chỉ từ 5-15%, kẽm từ 10-30%”- TS Phan Bích Nga lưu ý.

Hơn nữa, sắt và kẽm chủ yếu có trong đạm động vật như trứng, thịt bò, ghẹ, hàu.. Trong khi trẻ bắt đầu ăn dặm thì trẻ mới chỉ tập ăn với lượng nhỏ, những thực phẩm này lượng ăn cũng không nhiều, dẫn đến trẻ thiếu nhiều vi chất dinh dưỡng điển hình là kẽm và sắt. Bên cạnh đó, sắt và kẽm còn bị ức chế hấp thu bởi thực phẩm giàu chất phytate có nhiều thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt. Vì vậy, sau 6 tháng, tỷ lệ thiếu kẽm và sắt ở trẻ tăng rất cao.

Theo TS.BS Phan Bích Nga, đối với trẻ sau khi bị ốm, trẻ chậm lớn và trẻ biếng ăn, nên bổ sung sắt và kẽm. Cha mẹ nên chọn các sản phẩm có hàm lượng sắt và kẽm đủ nhu cầu hàng ngày nhưng cũng không quá lạm dụng sẽ gây dư thừa sắt và kẽm. Cần lưu ý, sắt và kẽm rất khó hấp thu nên khi lựa chọn các sản phẩm, nên chọn loại có thành phần hữu cơ sẽ dễ hấp thu. Đặc biệt trong sản phẩm nên có đủ cả kẽm và sắt theo tỷ lệ sắt kẽm ngang bằng nhau 1:1, hoặc kẽm thấp hơn sắt một chút sẽ đảm bảo hấp thu hiệu quả./.