Lưu ý đau tai rất có thể là dấu hiệu của ung thư vùng họng

Một bệnh nhân nam, 50 tuổi, đến từ Hưng Yên, khám Tai Mũi Họng vì dấu hiệu đau tai. Tuy nhiên bác sĩ sau khi khám, đánh giá thấy người bệnh hoàn toàn không có các bệnh lý về tai mà lại có một khối u xuất phát từ thanh quản, bản chất xác định là ung thư thanh quản.

Người bệnh rất bất ngờ về kết quả này. Tại sao lại như vậy?

Về cơ bản, bất kỳ bệnh lý nào nằm trong vùng cảm giác của các dây thần kinh sọ V, VII, IX và X và các dây thần kinh cổ trên C2 và C3 đều có thể gây đau tai (hay còn gọi là đau tai quy chiếu). Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng đau tai không tương quan với mức độ nghiêm trọng của bệnh, ví dụ: Sâu răng có khả năng gây đau tai liên tục, trong khi ung thư thanh quản có thể gây đau tai nhẹ hơn nhiều.

Nếu đau tai mà khi thăm khám không thấy tổn thương các cấu trúc của tai (bằng hỏi bệnh, nội soi, chụp cắt lớp vi tính xương thái dương…), bác sĩ sẽ bắt buộc phải đánh giá các cấu trúc khác vùng đầu cổ như họng, thanh quản, mũi xoang.  Vậy cơ chế gây đau tai như thế nào?

Trong y khoa, thuyết được chấp nhận nhiều nhất là lý thuyết phóng chiếu hội tụ, cho rằng nhiều dây thần kinh hội tụ trên một đường thần kinh chung duy nhất, với hệ thống thần kinh trung ương (CNS) không thể phân biệt được nguồn gốc kích thích. Trong đau tai quy chiếu, có sự hội tụ của các con đường cảm giác chung giữa dây thần kinh cảm giác chung cho cả tai và vùng đầu và cổ. “Lỗi” cảm giác này tương tự như việc bệnh nhân gặp phải đau ở giữa cánh tay trái, đau bụng… khi bị hội chứng mạch vành cấp tính hoặc bệnh nhân cảm thấy đau ở vai khi trên thực tế, một tổn thương đang kích thích cơ hoành của bệnh nhân.

Có 4 dây thần kinh sọ và 2 dây thần kinh cổ trên góp phần phân phối cảm giác của tai: dây thần kinh sọ V, VII, IX và X và dây thần kinh cổ trên C2 và C3.8,9. Mặc dù phân bổ cảm giác cho tai có thể được xác định khá rõ ràng, nhưng có sự chồng chéo trong sự phân bố cảm giác của các dây thần kinh này.

Dây V3 cung cấp cảm giác cho vành tai, thành trước trên của ống tai ngoài, màng nhĩ liền kề và khớp thái dương hàm. Dây thần kinh sinh ba được coi là con đường thần kinh cảm giác phổ biến nhất dẫn đến chứng đau tai quy chiếu do có “mạng lưới” cảm giác rộng mà nó bao phủ và loại bệnh lý xảy ra trong vùng này. V3 chi phối tai thông qua nhánh tai-thái dương nhưng cũng có các sợi thần kinh cảm giác thông qua dây thần kinh lưỡi, miệng và phế nang dưới, phục vụ chi phối khoang miệng và sàn miệng, răng dưới, vòm miệng, hàm dưới bao gồm cả khớp thái dương hàm (TMJ), và 3 tuyến nước bọt chính. Do đó bất kì tổn thương kích thích nào như khối u, nhiễm trùng các cấu trúc trong khoang miệng (bao gồm sàn miệng, má, lưỡi trước, khẩu cái cứng và các tuyến dưới lưỡi và dưới hàm), răng dưới, hàm dưới bao gồm cả TMJ và tuyến mang tai đều có thể là vị trí của bệnh lý ở xa dẫn đến đau tai quy chiếu.

Thần kinh mặt (VII) cung cấp cho phần sau-dưới của ống tai ngoài và màng nhĩ liền kề. Một nhánh của dây thần kinh sọ thứ bảy, dây thần kinh tai sau, trực tiếp chi phối cho tai.

Thần kinh thiệt hầu (IX) cung cấp cho tai trong và mặt trong màng nhĩ. Dây thần kinh nhĩ (dây thần kinh Jacobson, một nhánh của dây thần kinh sọ số IX) chi phối trực tiếp đến tai nhưng cũng có các nhánh hầu, lưỡi và amidan để cung cấp năng lượng cho một phần ba phía sau của lưỡi, hố/trụ amidan, hầu, ống eustachian, khoang bên họng. Bất kỳ khối u nào trong các khu vực nói trên đều có thể dẫn đến đau tai quy chiếu.

Ung thư họng, thanh quản, hầu hết là ung thư tế bào vảy, là một trong những thực thể đáng lo ngại nhất gây ra cơn đau ở tai. Đau tai có thể là triệu chứng duy nhất nhưng thường đi kèm với đau nhức hoặc khó chịu ở cổ họng. Các yếu tố rủi ro bao gồm uống rượu và hút thuốc lá, và bệnh nhân thường trên 45 tuổi. Đau tai xuất hiện ở 14% bệnh nhân ung thư vòm, amiđan, lưỡi, hạ họng, thanh quản.

Dây thần kinh phế vị (X) cung cấp sự phân bố tương tự như IX thêm phần bình tai. Dây thần kinh phế vị cung cấp cảm giác cho màn hầu, lưỡi và thanh quản, các xoang hình lê, tuyến giáp và các vị trí xa hơn trong lồng ngực, bao gồm cả cây khí phế quản và thực quản. Đau dây thần kinh phế vị gây đau phân bố ở thanh quản và hạ họng. Chụp CT hoặc MR vùng cổ nên được chỉ định ở bệnh nhân bị đau tai vì khối u hoặc viêm ở những vùng này có thể ĐAU TAI là dấu hiệu duy nhất của bệnh ung thư.

 “Paparella” mô tả một trường hợp ung thư biểu mô thực quản tiến triển chỉ biểu hiện bằng đau tai.

Các dây thần kinh giao cảm cổ (C2 và C3) chi phối vùng da phía trước và phía sau tai cũng như vùng giữa và bên của vành tai.

Do vậy, bệnh nhân không nên chủ quan, khi thấy đau tai, nên tới bác sĩ để được thăm khám.