Những lưu ý khi sử dụng thuốc trầm cảm

Trầm cảm là một bệnh phổ biến, thường gặp trong dân số với tỷ lệ 2 – 4%. Bệnh làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến công việc, học tập và các chức năng xã hội của người bệnh, là gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Bệnh biểu hiện với những triệu chứng buồn chán, bi quan, ngại tiếp xúc với  mọi người, không muốn giao tiếp, làm việc mệt mỏi, kém tập trung vào công việc, giảm sút hiệu quả làm việc, mất đi những sở thích cũ, mất ngủ, ăn không ngon miệng, gầy sút cân… Trường hợp bị trầm cảm nặng có thể có hành vi tự sát.

Điều trị trầm cảm cần phải sử dụng nhiều liệu pháp khác nhau trong đó quan trọng là việc sử dụng thuốc chống trầm cảm. Vậy khi dùng thuốc chống trầm cảm thì cần phải lưu ý gì?

Thuốc chống trầm cảm đang sử dụng hiện nay được chia làm ba loại là chống trầm cảm ba vòng, loại ức chế tái hấp thu chọn lọc serotonin (SSRI) và một số thuốc khác được xếp vào một nhóm riêng như mirtazapin, venlafaxin, bupropinon…

Khi dùng thuốc chống trầm cảm cần phải biết được lưu ý đến các tác dụng không mong muốn do chúng gây ra.

Tác dụng trên hệ tim mạch

Tác dụng trên hệ tim mạch thường gặp đối với loại thuốc chống trầm cảm ba vòng. Thuốc này có thể gây rất nhiều tác dụng phụ trên hệ tim mạch thông qua việc phong tỏa receptor alpha adrenergic, gồm có gây nhịp nhanh hoặc hạ huyết áp tư thế. Hạ huyết áp tư thế có thể dẫn đến những biểu hiện: run, ngã thậm chí dẫn đến gẫy xương.

Thuốc chống trầm cảm ba vòng còn gây ra tình trạng loạn nhịp tim ở những bệnh nhân có biểu hiện loạn nhịp chưa có biểu hiện trên lâm sàng nay được biểu hiện ra trên lâm sàng. Ví dụ, những bệnh nhân có vấn đề về dẫn truyền ở tim trước đó nhưng biểu hiện không thường xuyên và không thể hiện trên lâm sàng như chậm dẫn truyền giữa hai tâm thất hoặc block các nhánh dẫn truyền thì khi sử dụng những thuốc chống trầm cảm này có thể làm phát sinh sự rối loạn dẫn truyền một cách có hệ thống, và làm biểu hiện nặng lên sự rối loạn dẫn truyền, gây hạ huyết áp tư thế. Vì vậy, có mổ số bệnh nhân khi chưa dùng thuốc thì điện tim bình thường nhưng khi được sử dụng thuốc chống trầm cảm ba vòng thì có rối loạn dẫn truyền và khi ngừng sử dụng thuốc thì điện tim trở lại bình thường.

Tác dụng kháng cholinergic

Đây là một tác dụng cũng thường gặp với thuốc chống trầm cảm ba vòng. Tác dụng kháng cholinergic là do thuốc có tác dụng kháng lại các receptor hệ muscarinic gây ra những biểu hiện như khô miệng, giãn đồng tử làm giảm khả năng nhìn gần, gây cho bệnh nhân cảm giác mình bị mờ mắt, (và bệnh nhân sẽ tìm đến chuyên khoa mắt để khám), gây táo bón, nhịp nhanh và rối loạn chức năng tình dục. Những tác dụng phụ này có thể làm cho người bệnh không tuân thủ chế độ điều trị. Vì vậy cần phải lựa chọn thuốc cho phù hợp, đặc biệt là nhóm thuốc chống trầm cảm ba vòng này nên tránh sử dụng cho những người có vấn đề về nhận thức, những người bị glocom góc đóng, bệnh nhân lớn tuổi có phì đại tuyến tiền liệt…

Ảnh hưởng của thuốc đến giấc ngủ: có những thuốc có tác dụng an dịu, làm cho những bệnh nhân trầm cảm có mất ngủ sẽ ngủ tốt hơn khi được sử dụng thuốc. Loại gây ra tác dụng an dịu này thường là nhóm chống trầm cảm ba vòng do thuốc có tác dụng gắn vào các receptor của hệ histaminergic… Tuy nhiên, cũng có những thuốc có tác dụng hoạt hóa và gây mất ngủ, làm cho bệnh nhân bồn chồn, vật vã… những tác dụng phụ này thường giảm dần và mất đi.

Ảnh hưởng tới chức năng tình dụng thường gặp phổ biến ở những thuốc chống trầm cảm loại SSRI. Những thuốc này làm giảm sự cương cứng hoặc khả năng cương cứng của dương vật, làm giảm khả năng tình dục và sự khoái cảm ở cả hai giới. Tuy nhiên, biểu hiện rối loạn chức năng tình dục có thể là triệu chứng của trầm cảm, vì vậy thầy thuốc chuyên khoa tâm thần cần phân biệt rõ đây là tác dụng phụ của thuốc hay là triệu chứng của bệnh để có hướng xử lý thích hợp.

Tác dụng gây tăng cân

Tác dụng gây tăng cân có thể gặp ở cả loại chống trầm cảm 3 vòng và loại SSRI. Nguyên nhân gây tăng cân thường do thuốc gắn với thụ thể của hệ histaminergic gây kích thích ăn ngon và cũng có thể là khi tác dụng điều trị đã phát huy thì người bệnh trầm cảm thấy ăn ngon hơn, và cân nặng tăng là thể hiện hiệu quả điều trị.

Tác dụng về thần kinh

Loại thuốc SSRI có thể làm phát sinh đau đầu kiểu Migraine và cảm giác đau căng đầu. Những tác dụng phụ này chỉ là tạm thời và sẽ cải thiện sau một vài tuần điều trị. Vì vậy, người ta còn dùng thuốc này để dự phòng điều trị đau nửa đầu. Đối với cả hai loại thuốc chống trầm cảm ba vòng và SSRI đều có thể gây ra những tác dụng ngoại tháp như bồn chồn bất an, loạn trương lực cơ cấp, loạn động muộn, hội chứng Pakinson do thuốc nhưng với một tỷ lệ thấp.

Thuốc chống trầm cảm là một loại thuốc cần thiết dùng lâu dài trên bệnh nhân trầm cảm và phải được sự chỉ định của bác sĩ. Khi gặp phải những tác dụng phụ, người bệnh cần phải trao đổi lại với bác sĩ điều trị để có hướng xử lý kịp thời./.