Dấu hiệu bất hợp tác Iran - IAEA phủ bóng đen lên đàm phán với P5+1

Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) Yukiya Amano hôm qua (20/11) cho biết, tổ chức này không thể cung cấp “bảo đảm đáng tin cậy” về các hoạt động hạt nhân của Iran. Cùng ngày, Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Iran Ali Ali-Akbar Salehi tuyên bố Tehran “sẽ không chấp nhận bất cứ hoạt động thanh sát đặc biệt nào” do Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế tiến hành riêng với các cơ sở hạt nhân của nước này:

Ông Salehi chỉ ra rằng, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế đã dành tổng cộng hơn 7.000 giờ đồng hồ để thanh sát các cơ sở hạt nhân của Iran đồng thời các camera của cơ quan này liên tục giám sát các hoạt động hạt nhân của Iran. Ông nhấn mạnh không có lý do gì để áp đặt những “quy định đặc biệt” đối với Iran bởi nước này là một bên ký Hiệp ước không phổ biến hạt nhân (NPT) và tuân thủ tất cả các quy định hạt nhân.

Về phía Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, Tổng giám đốc Amano nêu rõ, Cơ quan năng lượng nguyện tử quốc tế khó có thể đảm bảo Iran không có nguyên liệu hay hoạt động hạt nhân nào chưa công bố hay không. Vì thế Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế không thể kết luận rằng chương trình hạt nhân của nước này chỉ phục vụ mục đích hòa bình, điều mà Mỹ và phương Tây đang tìm cách làm rõ.

Ông Amano cho biết, để làm rõ việc Iran có tìm cách chế tạo vũ khí hạt nhân hay không sẽ mất rất nhiều thời gian và đòi hỏi mức độ hợp tác cao hơn của Tehran. Giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế cho biết: “Iran đã không cung cấp bất cứ lời giải thích nào hoặc cho phép chúng tôi làm rõ các biện pháp thực tế và cũng không đưa ra biện pháp mới của chính họ bất chấp yêu cầu từ phía Cơ quan năng lượng nguyện tử quốc tế. Tôi kêu gọi Iran tăng cường hợp tác với cơ quan này để chúng tôi có thể tiếp cận đúng lúc với tất cả những thông tin, tài liệu, cơ sở, nguyên liệu và nhân lực có liên quan.”

Lời kêu gọi đưa ra trong bối cảnh Iran và nhóm P5+1 (gồm 5 nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và Đức) đang đàm phán nước rút cho một thỏa thuận tổng thể lâu dài về chương trình hạt nhân gây tranh cãi của nước này trước thời hạn chót 24/11. Một trong những điều kiện mà Mỹ và phương Tây đưa ra trong bản thảo thỏa thuận với Iran là Tehran phải chấm dứt việc cản trở Cơ quan Năng lượng Nguyen tử Quốc tế điều tra cáo buộc nước này có thể đang nghiên cứu tên lửa mang đầu đạn hạt nhân hay không.

Sau gần một năm đàm phán khó khăn và bế tắc đến những ngày cuối cùng trước thời hạn chót 24/11, có lẽ điều mà Ngoại trưởng Mỹ John Kerry hy vọng đạt được trong cuộc gặp với các nhà ngoại giao Pháp, Đức, Anh, Nga, Trung Quốc và Iran hôm nay (21/11) chỉ là một thỏa thuận sơ bộ đặt nền móng cho thỏa thuận chi tiết trong tương lai. Nhưng giới quan sát nhận định, mục tiêu đạt được một thỏa thuận sơ bộ cũng không dễ dàng, thậm chí có thể phải lùi thời hạn chót để đạt thỏa thuận tổng thể giữa các bên thêm một lần nữa và theo một số nguồn tin có thể là đến tháng 3 năm sau. Đến lúc này Ngoại trưởng Mỹ John Kerry vẫn khẳng định các bên vẫn không thảo luận đến việc gia hạn đàm phán song ông cũng không loại trừ việc lùi thời hạn chót vào những phút cuối cùng nếu không đạt được tiến bộ nào.

Mặc dù vậy, ông Kerry vẫn bày tỏ tin tưởng trước vòng đàm phán nước rút này: “Bất chấp sự hoài nghi mà nhiều người đã bày tỏ khi chúng tôi nhất trí về Kế hoạch hành động chung, thế giới đã an toàn hơn bởi vì nhờ sự nhất trí đó mà các bên tuân thủ cam kết của họ. Cũng chính vì thế mà ngày nay chúng ta mới có thể tiến gần hơn đến một giải pháp cho mối quan ngại toàn cầu xung quanh chương trình hạt nhân của Iran thông qua biện pháp ngoại giao.”

Trong khi đó, Ngoại trưởng Anh Philip Hammond tỏ ra không mấy lạc quan nhưng ông tin tưởng rằng sẽ có cách gia hạn thời hạn chót cho tiến trình đàm phán này. Một quan chức cấp cao Iran cũng đưa ra nhận định tương tự. Phó Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Tony Blinken trước đó nhận định, việc đạt được thỏa thuận tổng thể giữa Iran và P5+1 là rất khó khăn nhưng không phải không thể đạt được./.