Quan hệ Mỹ và Trung Quốc theo "kiểu mới"

Trong các mối quan hệ quốc tế, cặp quan hệ Mỹ và Trung Quốc luôn được chú ý nhiều nhất, đặc biệt trong năm 2013 này - thời điểm cả hai nước đều có những thay đổi về nhân sự trong bộ máy lãnh đạo cấp cao.

Nhiều dấu hiệu cho thấy hai cường quốc này sẽ có những thay đổi quan trọng trong chiến lược định hình mối quan hệ song phương trong thời gian tới, trong đó việc xây dựng mối “quan hệ kiểu mới” Mỹ - Trung đã được các nhà lãnh đạo hai nước đề cập đến khá nhiều.

Trong bài phát biểu mới đây tại Hội châu Á diễn ra ở New York,  Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Thomas Donilon nhấn mạnh rằng Mỹ đang tìm cơ hội thúc để đẩy hơn nữa mối quan hệ với Trung Quốc và hai nước "không cần thiết đi đến đối đầu".

Theo ông Donilon, sự chuyển giao thế hệ lãnh đạo mới ở Trung Quốc và việc Tổng thống Barack Obama tái đắc cử nhiệm kỳ hai "đánh dấu một giai đoạn mới với những cơ hội mới" trong quan hệ Trung-Mỹ.

Phía Trung Quốc đã hoan nghênh những tuyên bố này của Cố vấn an ninh Mỹ. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Doanh nói rằng Trung Quốc sẵn sàng hợp tác với Mỹ để phát triển "quan hệ kiểu mới" giữa hai nước, đồng thời nhấn mạnh mối quan hệ này "cần dựa trên nền tảng tôn trọng lẫn nhau, hợp tác và hướng tới đôi bên cùng có lợi".

Lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Mỹ Obama hội đàm (ảnh: politico)

Đây không phải là lần đầu tiên khái niệm “quan hệ kiểu mới” giữa Mỹ và Trung Quốc được các nhà lãnh đạo hai nước nhắc đến. Còn nhớ, trong cuộc đối thoại Trung - Mỹ hồi giữa năm ngoái, phía Trung Quốc đã lần đầu tiên đưa ra khái niệm hoàn toàn mới - quan hệ Trung - Mỹ “kiểu C2” và được Mỹ ủng hộ.

Khái niệm C2 hàm ý quan hệ Trung – Mỹ là quan hệ hợp tác, phối hợp và mang tính cộng đồng chung, tạo sức đẩy hình thành quan hệ Trung - Mỹ kiểu mới.

Sau đó, trong chuyến thăm Trung Quốc lần đầu tiên hồi tháng 9/2012, cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Leon Panetta và người đồng cấp Trung Quốc Lương Quang Liệt cũng từng đề cập việc cần thúc đẩy các mối quan hệ quân sự kiểu mới với đặc trưng bình đẳng, trao đổi lẫn nhau và hợp tác cùng có lợi theo một cách thức tích cực và thực tế.

Những tuyên bố mới đây nhất của các quan chức Mỹ và Trung Quốc được đưa ra trong bối cảnh hai nước đang dần kiện toàn bộ máy chính trị, một lần nữa cho thấy viễn cảnh về “mối quan hệ kiểu mới” giữa hai cường quốc này đang dần được hiện thực hóa.

Điều này khiến các nhà phân tích cho rằng, quan hệ Trung – Mỹ thời gian tới sẽ mang tính hai mặt: Thống nhất trên các lợi ích chung, nhưng lại mâu thuẫn trong các lợi ích riêng. Hợp tác và cạnh tranh, chủ yếu diễn ra trong quan hệ chính trị, an ninh và quan hệ kinh tế – thương mại.

Trong lĩnh vực chính trị, an ninh, Mỹ cho rằng sự trỗi dậy của Trung Quốc là không thể kiềm chế được, do vậy đang tìm mọi cách để sự trỗi dậy đó không làm tổn hại đến lợi ích của Mỹ. Đối với Trung Quốc, tuy đã lớn mạnh và có vị thế cao hơn trước nhưng vẫn là nước đang phát triển, do vậy họ vẫn cần hợp tác với Mỹ trong trật tự quốc tế “một siêu đa cường”. Sự mâu thuẫn về thể chế chính trị, dân chủ, nhân quyền… tuy vẫn tồn tại nhưng đã lùi xuống hàng thứ yếu.

Trong lĩnh vực kinh tế – thương mại, hai nền kinh tế Trung – Mỹ đã gắn chặt với nhau trong bối cảnh toàn cầu hóa. Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu thứ hai (sau EU) và là nhà đầu tư chủ yếu vào Trung Quốc; Trung Quốc cũng là thị trường xuất khẩu lớn thứ ba của Mỹ (sau EU và Nhật Bản) và là chủ nợ lớn nhất của Mỹ. Do quan hệ hợp tác Mỹ – Trung có vai trò cực kì quan trọng nên chính quyền Obama không thể thực hiện chính sách quá cứng rắn với Trung Quốc trong quan hệ kinh tế – thương mại. Quan tâm hàng đầu của Tổng thống Obama trong những năm tới là tăng mạnh xuất khẩu để giảm thiểu tỉ lệ thất nghiệp, do vậy sẽ phải nới lỏng kiểm soát xuất khẩu hàng công nghệ cao của Mỹ sang Trung Quốc.

Từ những khía cạnh trên có thể thấy, một mối quan hệ kiểu mới: tránh đối đầu, gia tăng đối thoại trên tinh thần đôi bên cùng có lợi là điều mà người ta đang hy vọng đối với trục Mỹ - Trung trong những năm tới và điều này hiển nhiên sẽ mang về lợi ích cho cả hai nước./.