ĐBSCL phát triển theo hướng "thuận thiên" thích ứng biến đổi khí hậu

VOV.VN - Vài năm gần đây, tại ĐBSCL, biến đổi khí hậu và nước biển dâng gây ra nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến đời sống của người dân.

Cách đây hơn 1 năm, phát biểu tại hội nghị chuyên đề để tiến tới ban hành Nghị quyết 120, Thủ tướng chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nhấn mạnh ĐBSCL phải phát triển theo hướng “thuận thiên” là chính. Một trong những quan điểm được nhấn mạnh là phải tôn trọng quy luật tự nhiên, phù hợp với điều kiện thực tế, tránh can thiệp thô bạo vào tự nhiên.

Thực tế qua một năm triển khai, một số tỉnh, thành phố ĐBSCL đã ra Nghị quyết chuyên đề và một số bộ, ngành đã xúc tiến chương trình nhằm thực hiện Nghị quyết 120. Tuy nhiên, kết quả đạt được vẫn còn xa so với mục tiêu, quan điểm và giải pháp thực hiện mà Nghị quyết đã đề ra, trong đó có vấn đề thiếu liên kết và kinh phí.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã yêu cầu nghiên cứu chuyển hướng chiến lược từ ưu tiên lúa, thủy sản, cây trồng khác thành ưu tiên thủy sản, cây trồng khác và lúa.

Ông Lê Minh Hoan, Bí thư tỉnh ủy Đồng Tháp nêu rõ, ĐBSCL đóng góp hơn 95% lượng gạo xuất khẩu, 70% sản lượng trái cây, trên 74% sản lượng thủy sản nuôi trồng cả nước. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế, khu vực này có nhiều cơ hội phát triển nhưng cũng đang đối mặt với nhiều thách thức, sản xuất nông nghiệp của cả vùng nói chung còn nhiều nút thắt. Muốn tháo gỡ, vai trò của doanh nghiệp và các chuyên gia, nhà khoa học là rất quan trọng.

Theo ông Hoan, hai "điểm liệt" mà Ngân hàng Thế giới chỉ ra đối với nông nghiệp Việt Nam đang gặp phải là "chi phí cao, chất lượng thấp" dẫn đến tình trạng "giải cứu nông sản" xảy ra ở nhiều nơi, trên nhiều loại nông sản khác nhau. Vì vậy, một trong những ưu tiên hàng đầu là cần thống nhất sớm hiện thực hoá quan điểm của Thủ tướng thành kế hoạch hành động cụ thể phù hợp với đặc trưng và điều kiện của Vùng. Đó là, chuyển từ "tư duy sản xuất nông nghiệp" sang "tư duy kinh tế nông nghiệp". Một trong những thành phần vô cùng quan trọng để hiện thực hoá quan điểm đó chính là đội ngũ các chuyên gia và các nhà khoa học từ các viện, trường cùng nối kết với cộng đồng doanh nghiệp để dẫn dắt người nông dân thay đổi.

“Nếu chúng ta kêu gọi sự liên kết vùng thì tôi đề nghị liên kết trong nội bộ các tỉnh trong vùng với những nhóm nghiên cứu mang tính chất đồng bộ. Với nghị Quyết 120, ĐH Cần Thơ là người đứng đầu câu chuyện để khuyến nghị từng phần. Mỗi phần đó chính là tập tài liệu để khuyến nghị chính sách hơn là trông chờ. Hoặc ít nhất thể hiện sự chủ động của mình trong quá trình đề đạt Chính Phủ. Tôi có niềm tin rằng nếu chúng ta thuyết phục được trong nội bộ thì sẽ thuyết phục được Thủ tướng và các bộ ngành”.

Sạt lở đã và đang là nỗi lo của cư dân vùng ĐBSCL.

Thực tế trong khi các địa phương trong vùng triển khai thực hiện Nghị quyết 120 vẫn còn nhiều bất cập thì trong nhân dân đã có những cách làm thuận theo tự nhiên.

PGS-TS Lê Anh Tuấn, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu, Trường Đại học Cần Thơ cho biết, tín hiệu đáng mừng là nông dân ĐBSCL đã tự tìm được nhiều giải pháp hợp với tinh thần “thuận thiên” của Nghị quyết 120. Lúc đầu chỉ là những phát kiến đơn lẻ của một số nông dân tiên tiến. Sau đó được sự hỗ trợ của các nhà khoa học và các tổ chức phi chính phủ, các mô hình này dần được hoàn thiện và mở rộng.

Có thể kể ra như mô hình lúa – cá, lúa – tôm, lúa - sen, lúa - màu, lúa – cây ăn trái,… đồng thời kết hợp với chế biến nông sản, làm du lịch. Đây là các mô hình chuyển đổi canh tác rất thuận thiên, theo hướng bảo vệ môi trường, duy trì hệ sinh thái và ứng phó hiệu quả với các biến động khí hậu, rất hợp lý với tinh thần Nghị quyết 120 của Chính phủ.

PGS-TS Lê Anh Tuấn phân tích: “ĐBSCL chỉ có hướng theo sự phát triển bền vững. Trong đó, dựa vào 3 trụ cột kinh tế-xã hội và môi trường. 3 trụ cột này phải hài hòa với nhau. Chúng ta đừng nghĩ rằng phát triển theo một hướng, chỉ tiêu kinh tế nào đó mà không tính cái giá phải trả cho môi trường và xã hội trong vấn đề phát triển”.

Ngập lụt ở đô thị ĐBSCL diễn biến phức tạp hơn.

Để thực hiện hiệu quả Nghị quyết 120 sau hơn 1 năm triển khai, vấn đề mà nhiều địa phương trong vùng đều có chung quan điểm là cần thống nhất những vấn đề lớn liên quan đến nhận thức về mặn - hạn - lũ; về quản lý khai thác bền vững tài nguyên thiên nhiên. Cần có đề án liên kết bốn tiểu vùng tại ĐBSCL. Bên cạnh đó, cần cập nhật và hệ thống hóa số liệu, dữ liệu; thực hiện công tác điều tra cơ bản; hoàn thiện và bổ sung hệ thống cơ chế, chính sách; rà soát, hoàn thiện và xây dựng các phương án quy hoạch.

Tại tỉnh Kiên Giang, bà Lê Thị Minh Phụng, Phó chủ tịch UBND tỉnh cho biết trên cơ sở “chủ động - thích ứng”, địa phương đã phân vùng sản xuất theo từng tiểu vùng sinh thái ngọt, lợ, mặn; chủ động dần trong từng khâu sản xuất giống, thâm canh, chế biến, bảo quản và phân phối sản phẩm: “Để thực hiện hiệu quả hơn các quyết sách của Chính phủ tại Nghị quyết 120, từ thực tiễn của Kiên Giang, tôi đề nghị cần thống nhất để kiến nghị với Chính phủ 2 vấn đề. Đó là Chính phủ sớm ban hành chính sách khuyến khích, huy động các nguồn lực xã hội trong nước và nước ngoài cho đầu tư, phát triển vùng ĐBSCL, tập trung vào hạ tầng giao thông, thủy lợi. Đồng thời xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu thống nhất để làm cơ sở cho việc nghiên cứu. Bên cạnh đó, cần lập Ban chỉ đạo hay ban điều phối để triển khai các giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu chung cho toàn vùng”.

Còn tại Bến Tre, địa phương đã chuẩn bị xây dựng quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tích hợp với sự phát triển bền vững của cả vùng. Tỉnh đang đẩy mạnh tuyên truyền người dân chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu bằng việc tham gia trồng và bảo vệ hệ thống rừng phòng hộ, rừng ngập mặn. Tỉnh cũng đang vận dụng các bài học kinh nghiệm từ thực tiễn để thay đổi tư duy trong sản xuất.

Ông Nguyễn Hữu Lập, Phó chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre phân tích: “Từ những vấn đề tư duy đổi mới về mặt kinh tế, từ việc thống nhất xác định 3 trụ cột chính trong phát triển ở ĐBSCL, thấy rằng, trước đây tập trung nhiều cho trụ cột lúa gạo thì giờ xoay trở lại theo hướng “thuận thiên” là trục thủy sản. Đây cần xác định là trục quan trọng của ĐBSCL. Kế đó là lĩnh vực cây ăn trái. Thứ 3 mới tới lúa gạo. Qua thời gian thực hiện chúng tôi thấy rằng mang lại những kết quả vừa là phù hợp với biến đổi khí hậu, tăng trưởng, phát triển theo chiều sâu”.

Nghị quyết 120 về phát triển bền vững vùng ĐBSCL ứng phó biến đổi khí hậu mang tầm vóc rất lớn, không những cho khu vực Châu thổ cửu long, mà cả quốc gia và quốc tế. Năm 2018 khép lại, cũng là tròn 1 năm để các địa phương trong vùng nhìn lại quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết của Chính phủ mang ý nghĩa rất lớn để phát triển bền vững ĐBSCL. Qua đó, đề ra các quyết sách, triển khai nhóm giải pháp chiến lược về chuyển đổi có quy mô lớn nhằm phát triển bền vững Đồng bằng Sông Cửu Long với tầm nhìn đến năm 2100./.