Cần thống nhất cách phiên âm tên người, tên đất nước ngoài

Trong những ngày qua, các Đài phát thanh, truyền hình, rồi các báo viết, báo điện từ đưa tin và tường thuật về những trận tranh tài bóng đá thế giới (World Cup 2010), lại một lần nữa khiến ta càng thấy sự bức xúc phải sớm nghiên cứu chuẩn hóa cách phiên âm địa danh cũng như tên người nước ngoài.

Theo thiển nghĩ của người viết bài này, khi phiên âm trên văn tự (và phát âm trên sóng phát thanh truyền hình) nên cố gắng càng bám sát vào cách phát âm của nguyên ngữ càng tốt, nhất là khi cách phát âm đó đã được đưa vào sách giáo khoa. Chẳng hạn như tên một quốc gia ở Nam Mỹ từng 5 lần vô địch thế giới về bóng đá. Tên nước này phát âm gần nguyên ngữ là Braxin, từ chữ Brasil, cách phát âm này có trong sách giáo khoa Địa lý từ hàng chục năm nay. Kể từ khi Anh ngữ lên ngôi, một số người phát âm là Bradin vì thấy chữ chỉ tên nước này trong tiếng Anh là Brazil. Sao lại bỏ cách phát âm đã chuẩn hoá trong giáo khoa để chạy theo mốt, trong khi cách phát âm đó là gần ngôn ngữ gốc nhất?

Hay là, một số người trước khi Anh ngữ nổi lên đã không quan tâm đến đất nước này hoặc còn quá trẻ nên không tiếp xúc với cách phát âm đó? Nhân tiện xin nói thêm, trong tiếng Pháp thì có “din” nhưng là Brêdil (chữ viết Brésil) chứ không phải Bradin. Trong tiếng Anh, người ta phát âm là Brơdil chứ không phải là Bradil. Tương tự, xin hoan nghênh Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam gọi chuẩn nước Mexico là Mê hi cô, gần với nguyên ngữ, (người Anh thì sẽ đọc là Méc xi câu, chứ cũng không phải là Mê xi cô, cách phiên âm Mê hi cô cũng đã có trong sách địa lý từ lâu)

Khi phát âm tên nguyên Tổng thống Philippines, nhiều phát thanh viên, xướng ngôn viên gọi đó là bà Arôgiô. Thực ra cách phát âm gần ngôn ngữ gốc nhất là Arôiô. Phát âm hai ký tự y và o liền nhau thành giô là không chuẩn, trong khi Arôiô cũng rất dễ phát âm và ghi nhớ đối với người Việt.

Tôi đã trao đổi với một số phát thanh viên, biên tập viên kỳ cựu, họ đều biết điều đó nhưng vẫn phát âm như vậy vì đó là cách phiên âm trong một số bài báo của Thông tấn xã Việt Nam. Theo tôi, ngôn ngữ đúng là một hệ thống tín hiệu mang tính chất quy ước, các quy ước coi là đúng, dù trên thực tế là sai, nếu được dùng (sai) lâu dài sẽ trở thành đúng. Nhưng cách phiên âm trong một số bài báo của Thông tấn xã Việt Nam trong trường hợp này mới nhầm được ít năm, chưa đủ lâu để thành đúng, ta nên sửa cho đúng. Thông tấn xã Việt Nam có rất nhiều chuyên gia xuất sắc, bậc thầy về ngôn ngữ, rất mong được trao đổi lại. Cách đây ít năm, trên thế giới nhiều người chẳng coi năm 2000 là năm đầu tiên của thế kỷ 21 để rồi phải sửa đó sao?

Nếu cách phát âm không sát nguyên ngữ nhưng đã trở thành phổ biến và được đưa vào sách giáo khoa từ ít nhất vài thập niên, thì nên chọn cách phát âm phổ biến. Chẳng hạn, một số người trước đây chưa quan tâm đến nền văn minh Lưỡng Hà nên lúng túng khi xử lý tên hai dòng sông ở khu vực này, gọi theo tiếng Anh là Tigris và Euphrates. Thực ra, hai con sông đó đã có tên gọi trong tiếng ta là Tigrơ và Ơphrát (qua tiếng Pháp) từ lâu rồi.

Với các tên riêng của người/địa điểm Trung Quốc từ tiếng Trung Quốc, đương nhiên phương án tối ưu là tìm ra âm Hán - Việt của từ hay chữ cần phiên âm. Một trường hợp sai phổ biến hiện nay, cũng mới xuất hiện ít năm (nên cần sửa, giống như Thẩm Quyến và Thâm Quyến trước đây) là tên con tàu vũ trụ của Trung Quốc - Shenzhou.

Shenzhou (con thuyền/con tầu thần/thiêng liêng) dịch là Thần Châu là không chính xác, phải là Thần Chu mới đúng. Chữ zhou này phát âm theo tiếng Bắc Kinh tương tự như “trâu”, âm Hán - Việt là “chu” (“Hán Việt từ điển”, tác giả Thiều Chửu, NXB TPHCM, trang 541, “Từ điển Hán Việt”, NXB Giáo dục Hà Nội, 1993, trang 244). Cũng có thể tra từ “thuyền” trong “Từ điển Việt - Hán” nói trên, trang 1.123 nêu nghĩa, và trang 1.353 nêu cách phát âm tiếng Hán). Từ điển Hán – Anh, Giáo dục Xuất bản xã Bắc Kinh, trang 729, dịch là Boat, ship. Từ Hán - Việt "châu" không có nghĩa là boat, ship.

Để minh chứng, xin trích dẫn hai câu thơ cổ:
Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ
Cô chu nhất hệ cố viên tâm
(Khóm cúc tuôn thêm dòng lệ cũ
Con thuyền buộc chặt mối tình nhà)
(Thu hứng-Đỗ Phủ, Thơ Đường-NXB Văn học, HN, 1998, tập 2, tr. 259).

Hay:
Cô chu thôi lạp ông
Độc điếu hàn giang tuyết
([trên] con thuyền cô độc, ông già đội nón lá
một mình ngồi câu tuyết sông lạnh).
(Giang Tuyết - Liễu Tông Nguyên. Sách đã dẫn, tập 1, tr.246).

Nhân đây xin nói về tên viết tắt của các tổ chức quốc tế, cần phát âm/phiên theo tiếng Việt, như vậy sẽ dễ cho khán/thính/độc giả Việt Nam lĩnh hội và ghi nhớ. Song, cần chú ý phát âm tiếng Việt tên các ký tự, như chữ G thì có tên là giê chứ không phải gờ, cũng như chữ C thì có tên là xê chứ không phải cờ. Ta có giờ Giê Emmờ Tê (GMT), tổng thu nhập quốc dân Giê Đê Pê (GDP), thì 7 nước công nghiệp phát triển là Giê 7, như Đài Truyền hình TP HCM phát âm rất đúng, chứ không phải Gờ 7. Còn Tổng Giám đốc cà phê Trung Nguyên chắc sẽ không phản đối nhiều phương tiện thông tin đại chúng gọi cà phê của ông là Gờ 7 khiến cho dân chúng cũng gọi theo, miễn là sản phẩm đó bán chạy.

Mấy lời quê kệch, mong các bậc thức giả xa gần chia sẻ./.