Dập dìu đêm xòe Mường So

Mỗi độ xuân về, khi những nụ đào rừng hé nở, khoe sắc thắm nơi đại ngàn Tây Bắc, cũng là lúc các bản làng người Thái đất Mường, huyện Phong Thổ, tỉnh biên giới Lai Châu ngân vang tiếng trống, tiếng chiêng. Âm thanh ấy như thúc giục mỗi người cùng hòa vào vòng xòe bất tận. Không phân biệt người già, trẻ nhỏ, nam hay nữ giới... tất cả tay trong tay dập dìu bên làn điệu xòe không tuổi, thổi bừng thêm sắc xuân vùng cao.

"Điệu xòe, điệu xòe có từ bao giờ mà vẫn mê say như thủa nào. Điệu xòe, điệu xòe nhớ thuở ban đầu, chân đi nhịp nhàng mà tay bối rối..." Lời bài hát phát ra từ chiếc loa hòa trong tiếng trống, tiếng chiêng âm vang khắp các bản làng. Đêm đại ngàn Mường So nhộn nhịp tiếng nói cười, khi sau bữa cơm chiều 30 tết, người người hướng về sân nhà văn hóa cộng đồng bản Vàng Pheo.

Ngọn lửa hồng rực cháy giữa sân, xua tan đi không khí lạnh ngày đông, làm ướt đuôi tóc chàng trai vùng cao, ửng hồng đôi má cô gái bản núi. Từ đây, những làn điệu giao duyên ngân vang, thắt chặt tình đoàn kết bản làng và là khởi đầu cho những mối tình trai gái đầu xuân.

Thiếu nữ Thái chuẩn bị trang phục trước khi tìm về say cùng những điệu xòe.

Trong dòng người tấp nập ấy, cô gái Thái Lò Thị Nhung đến từ xã Nậm Xe, nổi bật trong cóm trắng bó sát người, với hàng cúc bạc lấp lánh, váy lĩnh đen tuyền bước đi uyển chuyển. Khuôn mặt trắng ngần, vẻ đẹp đặc trưng của thiếu nữ miền sơn cước, Nhung kể rằng em biết xòe từ thuở lên ba khi theo bà, theo mẹ đi xòe trong những đêm xuân. Không cần ai dạy, các Làn điệu xòe cứ "ngấm" dần theo năm tháng. Cũng từ những đêm xòe đó mà em đã gặp chồng - chàng thanh niên xã bên đàn hay, giỏi hát, để rồi nên duyên vợ chồng. Tuy đã có gia đình, nhưng các đêm xòe ngày xuân vẫn làm em nhớ và thôi thúc bước chân tìm đến.

"Tết mới có dịp xòe với nhau. Khi xòe rồi mới cảm thấy vui và hào hứng. Vào mỗi dịp xòe thì trai gái chưa vợ, chưa chồng thì muốn gặp bạn bè, đặc biệt là bạn trai hoặc bạn gái của mình. Nói chung là ai cũng muốn được gặp bạn cùng lứa tuổi cùng để được giao lưu, được cầm tay nhau để xòe với nhau. Em cũng rất là may mắn vì vợ chồng em thành đôi cùng là được gặp trong dịp đấy", Lò Thị Nhung chia sẻ.

Trong tiếng trống, tiếng chiêng âm vang giữa núi rừng, hàng trăm bà con đồng bào Thái nắm tay nhau đung đưa theo nhịp điệu. Vòng xòe ngày một lớn hơn khi được nối dài thêm người; để rồi phải ngắt vòng trong, vòng ngoài khi bãi đất xòe không đủ lớn. Không chỉ có thế hệ trẻ, mà những buổi xòe đêm xuân này ở vùng đất Mường So còn có nhiều người già, trung niên và cả những vị khách tới từ phương xa về ăn tết cùng bà con. Họ về đây chung vui để được tìm hiểu nét văn hóa truyền thống dân tộc Thái, để được hòa cùng không gian xòe ngày xuân, như một lời khẳng định sức sống trường tồn của những làn điệu xòe. 

Vòng xòe mùa xuân vùng đất Mường So của đồng bào Thái đã thắt chặt tình đoàn kết các dân tộc trong vùng.

Bà Lò Thị Đối, một người con dân tộc Thái trắng ở bản Vàng Pheo, tâm sự: Điệu xòe của dân tộc vùng Thái trắng ở đây thường được tổ chức vào dịp ngày tết. Điệu xòe nhịp là dơ tay lên tới eo rồi mới đặt xuống, ý nghĩa là nối vòng tay. Xòe từ xưa do ông tra truyền lại nên ở bản cứ có dịp ngày vụ là bà con lại tổ chức xòe. Không tính độ tuổi, nhỏ đến già cũng xòe được và nhất là các đôi trai gái, dịp xòe này có nhiều đôi được kết duyên vợ chồng.

Vùng đất Mường ngày xưa, nay là các xã Mường So, Khổng Lào, Nậm Xe, Bản Lang, huyện Phong Thổ. Đây là vùng đất tổ của người Thái trắng Tây Bắc và cũng là nơi phát tích các làn điệu xòe Thái. Những người già bản Thái nơi đây cho biết, xòe Thái có 24 làn điệu cổ và phát triển hưng thịnh nhất là thời kỳ tự trị của Vua Thái Đèo Văn Long, Đèo Văn Ơn. Cùng kinh tế, sự hòa nhập của các nền văn hóa đã dần làm mai một nhiều phong tục, tập quán của đồng bào. Thế nhưng, các làn điệu xòe cổ, nhất là "xòe vòng" ngày xuân vẫn được đồng bào người Thái trắng nơi đây lưu truyền và phổ biến trong các dịp lễ hội. 

Theo ông Điêu Văn Thuyển, ở thị trấn Phong Thổ, Hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật tỉnh Lai Châu, hội viên Hội bảo tồn tri thức bản địa dân tộc Thái và là cộng tác viên Hội Thái học Việt Nam: Ngày xưa, tết của người Thái trắng vùng đất Mường So chỉ bắt đầu từ đêm 30 tết đến hết ngày 15 tháng Giêng. Tuy nhiên, ngày nay mùa xuân như đến sớm hơn khi bắt đầu từ 15 tháng Chạp, người dân ở nhiều bản làng đã tổ chức vui chơi. Xòe vốn đã có ý nghĩa lớn đối với đời sống tinh thần của đồng bào Thái trắng nơi đây; trong hội xuân, nó lại càng ý nghĩa hơn và không thể thiếu trong mỗi buổi tối.

"Văn hóa Thái, cái nhìn được, thấy được là ở văn hóa xòe. Xòe có nhiều làn điệu, nhưng phổ thông nhất là xòe cộng đồng, không phân biệt trai gái, tuổi tác, sang hèn. Trước khi xòe bà con có lời cầu khấn trời đất, thần linh, cho phép để đánh trống, đánh chiêng và chính thức là tối mùng 1 tết. Từ mùng 1 cho đến 15 là tối nào cũng như tối nào, trai gái người ta chỉ mong tối để được xòe và xòe thâu đêm, có hôm đến tận gà gáy", ông Điêu Văn Thuyển nói. 

Đêm dần về khuya, sương xuống càng thấp. Những đôi má càng lúc càng ửng hồng ngời sáng. Đêm xòe chỉ ngừng khi gà gáy chuyển canh. Tiếng bước chân xa dần theo những lối mòn về bản, ai nấy đều chếnh choáng trong men say của tình người dân miền sơn cước, để rồi hẹn gặp lại đêm xòe hôm sau./.