Để hát Then, đàn Tính "sống" trong đời sống hiện đại

Bức tranh sinh động của nghệ thuật hát Then, đàn Tính

Liên hoan hát Then, đàn Tính lần thứ 3 khai mạc tối 24/8 tại thị xã Bắc Kạn (tỉnh Bắc Kạn) và sẽ kéo dài đến ngày 26/8. Đây là một hoạt động văn hoá- nghệ thuật lớn thiết thực chào mừng kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước và kỷ niệm 60 năm ngày giải phóng tỉnh Bắc Kạn.

Dự lễ khai mạc có bà Hà Thị Khiết - Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Dân vận Trung ương cùng nhiều vị lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các vị đại sứ và đại biện của các nước: Bỉ, Brazil, Canada, Trung Quốc, Lào, Philipines, Venezuela, Italy, Panama, cùng hơn 300 nghệ nhân, diễn viên của 11 tỉnh, thành phố trong cả nước.

Sau lời phát biểu chào mừng của ông Trương Chí Trung- Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn, Thứ trưởng Bộ Văn hoá- Thể thao và Du lịch Huỳnh Vĩnh Ái - Trưởng Ban chỉ đạo cuộc liên hoan đọc lời khai mạc nêu rõ:"Hát Then, đàn Tính là loại hình nghệ thuật độc đáo của các dân tộc Tày, Nùng, Thái và một số dân tộc khác, góp phần làm nên tính đa dạng trong văn hoá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, luôn gắn liền với đời sống xã hội của đồng bào từ bao đời nay, là sự kết hợp vẻ đẹp con người với thiên nhiên, giữa giá trị nghệ thuật sâu sắc với yếu tố tinh thần và tâm linh, bày tỏ khát vọng về cuộc sống bình yên, khát vọng vươn tới ấm no, hạnh phúc".

Thứ trưởng Huỳnh Vĩnh Ái đánh đàn khai mạc Liên hoan

Tiếp đó, Thứ trưởng Huỳnh Vĩnh Ái đã đánh đàn Tính khai mạc liên hoan và cùng hoà lời ca, tiếng đàn của tập thể nghệ sĩ, diễn viên Đoàn nghệ thuật dân tộc tỉnh Bắc Kạn và các em trường Cao đẳng sư phạm nhạc hoạ tỉnh Bắc Kạn trong ca khúc "Bắc Kạn mình đây", một sáng tác mới của Nhạc sĩ Lương Nguyên.

Tại lễ khai mạc, các nghệ nhân đã biểu diễn 13 tiết mục then độc đáo, trong đó có bài then "Hát tiếp câu then của bà" do nghệ nhân Nông Thị Sấm và cháu ngoại Chu Văn Minh ở Lạng Sơn biểu diễn, tiết mục hát then trong lễ Lẩu then (cấp sắc) do các nghệ nhân dân tộc Giáy ở tỉnh Lào Cai biểu diễn; trích đoạn "Lẩu Then Phò Mã- Thái Tử con Ngọc Hoàng xuống ban hạ sắc cho đệ tử tại lễ lẩu then", do các nghệ nhân ở bản Tinh, xã Yên Hân, huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn thể hiện; bài then "Sài Gòn vang tiếng hát then", do các nghệ sĩ, diễn viên ở các câu lạc bộ ở Thành phố Hồ Chí Minh biểu diễn... Chương trình khai mạc khép lại với màn hát múa "Huyền thoại then"... do 60 nghệ sĩ, diễn viên đoàn Nghệ thuật dân tộc tỉnh Bắc Kạn, học sinh trường cao đẳng sư phạm tỉnh và các cháu thiếu nhi trường tiểu học Đức Xuân trình bày.

Tiết mục "Lên trời" của đoàn then Thái Lai Châu

Sức sống mạnh mẽ của nghệ thuật hát Then, đàn Tính

Liên hoan nghệ thuật hát Then, đàn Tính toàn quốc định kỳ tổ chức 2 năm một lần kể từ năm 2005 đến nay đã minh chứng được sức sống mãnh liệt của loại hình nghệ thuật này trong sinh hoạt cộng đồng các dân tộc Tày, Nùng, Thái và một số dân tộc khác qua các nghi lễ văn hoá tín ngưỡng và hình thức văn nghệ quần chúng.

Những giai điệu của ngân nga của lời hát Then và âm thanh du dương của cây đàn Tính - những âm thanh của đất, của trời, của rừng núi, của sông suối, của cỏ cây, hoa lá, của lòng người hoà quyện đã vang lên, thúc giục mọi người nhanh chân đến với ngày hội. Hơn 300 nghệ nhân, diễn viên của 11 tỉnh, thành phố trong cả nước cùng tụ hội về với đất và người Bắc Kạn để cùng nhau tôn vinh các giá trị của nghệ thuật hát Then, đàn Tính.

Tiết mục múa "Huyền thoại then"

Then là một loại hình nghệ thuật dân gian diễn xướng nguyên hợp, vừa bao gồm nhiều yếu tố văn hoá- nghệ thuật, vừa đậm đặc yếu tố tâm linh. Then gắn bó khá sâu sắc với đời sống tinh thần và tâm linh của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái và một số dân tộc khác. Trong liên hoan lần này, lần đầu tiên công chúng được thưởng thức nghệ thuật hát Then của đồng bào dân tộc Giáy ở tỉnh Lào Cai, do Nghệ nhân Phan Thị Phỏ và những người dân ở xã Quang Kim (huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai) biểu diễn.

Xuất xứ nguồn gốc của Then là từ tín ngưỡng của đồng bào về một thế giới thần bí, nơi đó có những nhân vật và sức mạnh diệu kỳ như: Bụt, Giàng, Then, mà chỉ có Bà Then, Ông Then mới có đủ bản lĩnh và khả năng đến được thế giới đó. Khi các Bà Then, ông Then này dâng lên Mường Trời những sản vật của con người thì họ hát. Chính lời bài hát Then, hoà trong nhịp đàn tính dìu dặt, cùng tiếng xóc lúc khoan nhịp, lúc dồn dập sẽ đưa Bà Then, Ông Then đến với Mường Trời để cầu xin các vị thần linh cứu giúp con người. Hát Then, đàn Tính không chỉ phục vụ đời sống tâm linh mà còn là nhu cầu văn hoá tinh thần của người dân ở các bản, làng.

Tiết mục Hát tiếp câu then của bà

Trong nhịp sống hiện đại ngày nay, nghệ thuật hát Then, đàn Tính đang bị mai một dần. Đến với liên hoan lần này, những người yêu nghệ thuật hát Then, đàn Tính không khỏi cảm động vì có nhiều nghệ nhân, dù ở tuổi 70-80, nhưng không quản đường xa đến với liên hoan và giọng hát vẫn vang, tay đàn vẫn dẻo. Và vui vì thấy có nhiều lớp trẻ vẫn nối nghiệp ông, cha học và yêu hát Then, đàn Tính. Hình ảnh của nhiều cặp ông- cháu, bà- cháu, mẹ chồng- nàng dâu, thậm chí có những gia đình 4 thế hệ tham gia liên hoan. Chu Văn Minh, cùng bà ngoại là nghệ nhân Nông Thị Sấm (ở thành phố Lạng Sơn) biểu diễn tiết mục "Hát tiếp câu then của bà" để lại ấn tượng khó quên với người xem.

Lần thứ hai đến với Liên hoan hát Then, đàn Tính, 38 nghệ nhân, diễn viên từ thành phố Hồ Chí Minh vượt hàng nghìn cây số, đem tiếng đàn, lời ca đến với ngày hội cho thấy sức lan toả mạnh mẽ của nghệ thuật hát Then, đàn Tính và nét độc đáo của nghệ thuật này ở thành phố có nhịp sống sôi động này. Theo bà Trịnh Thị Kim Dung- Phó Giám đốc Trung tâm Văn hoá TP HCM, nghệ thuật hát Then, đàn Tính được lãnh đạo thành phố rất quan tâm để phát triển.

Tiết mục của các nghệ nhân bản Tinh (huyện Chợ mới- Bắc Cạn)

Cùng với việc thưởng thức những giai điệu then, âm nhạc độc đáo của cây đàn tính, đến với liên hoan, du khách còn được xem những hiện vật liên quan đến nghệ thuật hát Then, đàn Tính như: trang phục, nhạc cụ...

Liên hoan hát Then, đàn Tính lần thứ 3 tiếp tục diễn ra tại thị xã Bắc Kạn đến hết ngày 26/8. Hàng trăm tiết mục biểu diễn trong liên hoan vừa cho thấy nét đặc sắc của nghệ thuật này, vừa khẳng định những nỗ lực của các ngành, các địa phương để hát Then, đàn Tính có thêm sức sống mới trong cuộc sống hiện đại hôm nay./.