Giao hưởng “Bài ca Trái đất” lần đầu đến với công chúng Việt Nam

Lần đầu tiên tại Việt Nam, bản giao hưởng “Bài ca Trái đất” (The song of the Earth) của nhà soạn nhạc người Áo Gustav Mahler (1860-1911) được Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam trình diễn tại Nhà hát lớn ở thủ đô Hà Nội.

Chương trình hòa nhạc “Bài ca Trái đất” gồm hai phần. Phần 1 - mở đầu là khúc “Tình yêu trong cái chết” (Love Death), thuộc chương cuối vở nhạc kịch nổi tiếng “Tristan und Isolde” của nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức Richard Wagner (1813-1883).

Richard Wagner là nhà soạn nhạc có nhiều cách tân trong cấu trúc giai điệu âm nhạc, tính hài hòa, sự truyền cảm… cùng khả năng hòa âm phối khí của ông đã gây ảnh hưởng lớn trong giới âm nhạc và làm say mê khán thính giả trong hơn một thế kỷ. Vở opera “Tristan und Isolde” gồm 3 hồi, được coi là một tác phẩm đỉnh cao. Đây là tác phẩm tiêu biểu cho kỹ xảo bậc thầy của ông trong việc sử dụng nửa cung, màu sắc giao hưởng và sự cân đối hài hòa. Vở opera này có nhiều ảnh hưởng đến các nhà soạn nhạc phương Tây, trong đó có Gustav Mahler, và được coi là nền tảng cho khuynh hướng phát triển các tác phẩm âm nhạc kinh điển trong thế kỷ 20.

Phần 2 - giao hưởng “Bài ca Trái đất” - là trọng tâm của chương trình với phần trình tấu kéo dài 1 giờ.

Tác giả - nhà soạn nhạc người Áo Gustav Mahler được coi là người có những tác phẩm đánh dấu sự phát triển tới đỉnh cao của âm nhạc giao hưởng thời kỳ hậu lãng mạn và là một trong số những nhân vật có ảnh hưởng nhiều nhất đối với các nhạc sỹ của thế kỷ 20. Giao hưởng “Bài ca Trái đất” được ông khởi soạn vào mùa hè năm 1908 và hoàn thành năm 1909.

Ý tưởng tác phẩm được ông hình thành từ xúc cảm trước những tác phẩm thi ca Trung Quốc trong tập thơ “Tiếng sáo Trung Hoa” (The Chinese flute), qua các bản dịch tiếng Pháp và tiếng Đức của tác giả Hans Bethges. Có 7 bài thơ được G.Mahler tuyển chọn để chuyển soạn âm nhạc là những bài thơ đời Đường, hầu hết của thi hào Lý Bạch; cách thời điểm đó hơn 1000 năm. 7 bài thơ thành nội dung chính của 6 chương giao hưởng (mỗi bài thơ là một chương, riêng chương cuối gồm 2 bài) - khác với kết cấu thông thường của giao hưởng là 4 chương. Phần lời tác phẩm được G.Mahler chỉnh sửa, thêm bớt so với nguyên bản của Hans Bethges để phù hợp cấu trúc âm nhạc và đạt mục đích nghệ thuật của mình.

G.Mahler chịu nhiều ảnh hưởng của triết học phương Đông, của giáo lý nhà Phật về sự đầu thai và luân hồi. Ông đưa nỗi đau và bi kịch của cá nhân vào trong tác phẩm nghệ thuật với tầm khái quát về cõi nhân sinh (G.Mahler viết tác phẩm này sau khi con gái đầu lòng của ông qua đời vì bạo bệnh, năm 1907). Như tác phẩm “Bài ca Trái đất” đã thể hiện: niềm vui trong cõi trần tục chỉ là thoáng qua, nhưng những khổ đau lại nhận được sự an ủi bởi sự tái sinh vĩnh cửu của Trái đất. Đó là quy luật luân hồi. như tự nhiên của bốn mùa, sự chuyển động của mặt trời gieo mầm sự sống mỗi ngày mới… Tất cả con người, chúng sinh trong cõi đời đều là một phần của quy luật vô tận ấy, trong thế giới của cả sự sống và cái chết.

Với “Bài ca Trái đất”, G.Mahler đã tạo ra một sự kết hợp tuyệt vời giữa ca khúc và giao hưởng, của âm nhạc và thi ca, của văn hóa - triết lý phương Đông và nghệ thuật phương Tây; tất cả vượt lên mọi khoảng cách về không gian và thời gian. Tác phẩm lần đầu tiên được công diễn tại Munich, Đức vào ngày 20 tháng 11 năm 1911. Nhưng thật đáng tiếc tác giả lại không có may mắn để được nghe tác phẩm của mình (G.Mahler mất ngày 18/5/1911).

Khi xuất bản, tác phẩm có tên đầy đủ do tác giả đặt là “Bài ca Trái đất - Bản giao hưởng dành cho giọng Tenor và Alto (hoặc Baritone) và dàn nhạc”. Trong lần trình diễn đầu tiên của Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam, nghệ sỹ Trịnh Thanh Bình đảm nhận giọng tenor (nam cao), và người đảm nhận giọng alto (nữ trầm) là nữ nghệ sỹ người Thụy Điển Anna Einarsson.

Nghệ sỹ người Thụy Điển Anna Einarsson, người đảm nhận giọng Alto

Nghệ sỹ Trịnh Thanh Bình, người đảm nhận giọng Tenor

Dưới sự dàn dựng và chỉ huy của nhạc trưởng Honna Tetsuji, các nghệ sỹ Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam đã trình diễn lần đầu tiên thành công bản giao hưởng “Bài ca Trái đất”, được khán giả đón nhận nhiệt liệt.

Nhạc trưởng Honna Tetsuji  đã gắn bó với Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam từ năm 2001 với vai trò cố vấn âm nhạc và chỉ huy. Từ tháng 2 năm 2009 ông được bổ nhiệm làm giám đốc âm nhạc và chỉ huy chính của Dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam./.