Xuân Quỳnh - Trái tim “biết yêu cả khi chết đi rồi”

PGS.TS Lưu Khánh Thơ và nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên chủ trì tọa đàm

Một cõi tình thơ còn sống mãi

Những tham luận tham dự buổi tọa đàm của các nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình, nhà báo đi vào phân tích và tái hiện thế giới thơ Xuân Quỳnh trên nhiều bình diện.

PGS.TS Lưu Khánh Thơ, em gái nhà thơ Lưu Quang Vũ (chồng Xuân Quỳnh), người đã có nhiều tháng năm gắn bó với nhà thơ nên thấu hiểu sâu sắc rằng “Khi xâu chuỗi các bài thơ của Xuân Quỳnh lại, có thể thấy cả tiểu sử cuộc đời của chị. Chị đã nghĩ bằng thơ, sống bằng thơ, dùng thơ để tự hiểu mình và cũng giúp mọi người hiểu mình”. Tất cả những gì Xuân Quỳnh nói đến trong thơ: miền gió Lào cát trắng, con đường hai mươi trong những năm đánh Mỹ, thành phố nơi chị lớn lên, những năm tháng không yên mà chị đã trải qua… đều là những trải nghiệm của chị và được diễn tả thông qua những câu thơ đầy tâm trạng.

Xuân Quỳnh được đánh giá là một trong những nhà thơ tình tiêu biểu thời hiện đại với trái  tim phụ nữ dạt dào yêu thương, với những câu thơ tình cháy bỏng, tha thiết, nồng nàn và cả những lo âu, e ngại về sự mong manh, dễ đổ vỡ của tình yêu:

- “Em lo âu trước xa tắp đường mình

Trái tim đập những điều không thể nói”

(Tự hát)

- “Lời yêu mỏng mảnh như màu khói

Ai biết lòng anh có đổi thay”

(Hoa cỏ may)

PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái thì nhìn cõi tình trong thơ Xuân Quỳnh bằng những sắc hoa mà nữ thi sĩ yêu thích. Từ màu hoa cúc vàng mà cả hai vợ chồng Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ đều say đắm: “Em của hôm nào, em của hôm nay/Em đang thở hay hoa vàng đang thở/Gương mặt của tình yêu và nỗi khổ/Phương xa nào đến ở cùng tôi” (Hoa vàng ở lại – Lưu Quang Vũ), đến màu hoa cúc xanh mê hoặc trong cõi mơ mộng của hai người: “Hoa cúc xanh có hay là không có/Tháng năm nào ấp ủ thuở ngây thơ” (Hoa cúc xanh – Xuân Quỳnh). Trong cõi tình ấy còn có cả màu hoa phượng đỏ mênh mông, hoa sen hồng trên mặt nước trong… song tất cả cũng chỉ để điểm tô cho “nỗi nhớ anh, nỗi nhớ không cùng”.

Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh không chỉ có tình yêu đôi lứa mà trong giai đoạn sau này còn nổi bật tình yêu tha thiết với những đứa con. Thơ cho thiếu nhi của Xuân Quỳnh giản dị, đầy hình ảnh và cảm xúc, lời thơ như những lời trò chuyện tâm tình. Xuân Quỳnh làm thơ cho cả con riêng của chồng, con riêng của mình và con chung của hai người. Tình yêu bao dung của người mẹ đã hóa thân thành những câu thơ.

Nhà thơ Xuân Quỳnh và TS. Nguyễn Thị Minh Thái. Ảnh: PGS.TS Lưu Khánh Thơ cung cấp

Những kỷ niệm đẹp đẽ và xót xa

Không chỉ tái hiện và đi sâu phân tích thế giới thơ Xuân Quỳnh, tại tọa đàm, những kỷ niệm với nhà thơ cũng được bạn bè, người thân nhắc nhớ. Trong tâm trí của những người đã từng  gắn bó, tiếp xúc với Xuân Quỳnh thì nữ thi sỹ là một phụ nữ xinh đẹp, đảm đang và rất hóm hỉnh. Nhà thơ Vân Long quen Xuân Quỳnh từ khi cô bắt đầu biết làm thơ và sau này, chính nhà thơ Vân Long là người tiếp nhận công việc của Xuân Quỳnh ở nhà xuất bản Tác phẩm mới sau khi Xuân Quỳnh mất. Ông coi đó là “một sự sắp đặt của số phận” để tiếp tục làm công việc của người bạn thơ ông yêu mến.

Một bức thư Xuân Quỳnh gửi Vân Long năm 1962 đã thể hiện sự trăn trở của Xuân Quỳnh khi chuyển từ nghề diễn viên múa sang cầm bút làm thơ. Dù đã nhìn thấy trước nếu cứ đi theo nghiệp múa đang hồi rực rỡ, sẽ gặt hái nhiều thành công, còn đi theo nghiệp văn chương thì tương lai còn mù mờ, vô định, Xuân Quỳnh vẫn muốn đi theo con đường này: “Tôi như kẻ đứng giữa ngã ba đường vắng mà trời đã tối, chả biết hỏi ai. Giá bây giờ có ai bảo hộ tôi một điều rằng: Tôi đi con đường này là đúng thì dù có biết gục ngã giữa đường tôi vẫn cứ đi”.

PGS.TS Lưu Khánh Thơ kể lại mẹ của bà và nhà thơ Lưu Quang Vũ đã xúc động và vui sướng biết bao khi được đọc bài thơ “Mẹ của anh” do Xuân Quỳnh viết tặng. Những câu thơ đầy cảm thông, ân tình đem lại cái nhìn mới về mối quan hệ mẹ chồng – nàng dâu vốn mang tiếng mâu thuẫn từ nhiều đời nay.

Sự ra đi đột ngột của vợ chồng nhà thơ Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ và con trai nhỏ Quỳnh Thơ là một cú sốc bất ngờ cho những người yêu mến. Con người thì đã ra đi song trái tim người phụ nữ đa cảm, bao dung, tràn đầy tình yêu vẫn còn đập mãi trong những câu thơ. Đúng như lời thơ Xuân Quỳnh đã viết:

“Em trở về đúng nghĩa trái-tim-em

Là máu thịt, đời thường ai chẳng có

Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa

Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”./.