Lễ Khai hạ của người Mường: Giá trị di sản văn hóa còn mãi
VOV.VN - Đồng bào Mường trên toàn quốc có gần 1 triệu 500 nghìn người, sinh sống đông nhất tại tỉnh Hòa Bình. Các lễ hội mùa xuân của người Mường rất phong phú, giàu ý nghĩa. Trong đó lễ Khai hạ chứa đựng giá trị văn hóa đặc sắc.
Lễ Khai hạ của đồng bào dân tộc Mường còn được gọi là Lễ Khuống mùa, lễ xuống đồng, lễ mở cửa rừng…. Đây là lễ hội dân gian truyền thống lớn nhất của người Mường Hòa Bình, gắn liền với nền nông nghiệp lúa nước, mang nhiều dấu ấn của văn minh của người Việt cổ. Lễ Khai hạ ngày nay vẫn được gìn giữ và trở thành nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng không thể thiếu trong dịp Tết đến Xuân về, đặc biệt ở bốn vùng Mường lớn của tỉnh Hòa Bình là Mường Bi, Mường Vang, Mường Thàng, Mường Động.
Theo Thầy mo, nghệ nhân ưu tú Bùi Văn Hải ở xã Xuân Hóa, huyện Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình, lễ Khai hạ thường được tổ chức từ ngày 4-8 tháng Giêng âm lịch. Đây là dịp để người Mường tỏ lòng tôn kính với các vị thần linh cũng như cầu mong cho bản làng yên vui, mùa màng bội thu, vạn vật sinh sôi phát triển: “Lễ khai hạ của người Mường được làm dịp đầu năm mới, người Mường làm lễ xuống đồng, tức lễ Khai hạ để cầu mưa thuận gió hòa. Trong đó, người trưởng làng hoặc người có uy tín được vinh dự chọn là người đầu tiên đặt đường cày cho cả làng để cầu làm mùa cho sai bông kết trái”.
Khai hạ là lễ hội dân gian đồng thời là hoạt động văn hóa - tín ngưỡng không thể thiếu của đồng bào dân tộc Mường. Vì thế, trước ngày làm lễ bà con ở các bản làng, thôn xóm đều chuẩn bị rất chu đáo. Ông Đinh Ngọc Lương ở xã Quang Tiến, thành phố Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình cho biết: “Trước khi vào làm lễ Khai hạ thì các gia đình, các vùng Mường, các cụm dân cư chuẩn bị xem lại chiêng của mình thế nào, xem lại ruộng đồng của mình ra làm sao và chuẩn bị những mâm cỗ như thế nào để lễ Khai hạ cho tốt”.
Đối với người Mường Hòa Bình, Khai hạ là lễ hội quan trọng nhất trong năm, nên người đàn ông và người phụ nữ trong mỗi gia đình có một phần việc riêng. Mỗi người đều rất trân trọng khi được tham gia chuẩn bị lễ vật cho Lễ Khai hạ. Bà Bùi Thị Thảo ở xã Quang Tiến, thành phố Hòa Bình chia sẻ: “Khâu chuẩn bị rất là kỹ lưỡng, đối với người đàn ông phải có ruộng, có trâu, đặc biệt phải có chiêng và chuẩn bị những bộ trang phục của dân tộc, có những bài khấn, bài cúng. Đối với phụ nữ thì phải chuẩn bị những đỗ lễ, rồi các mâm cỗ. Nói chung nhà nào đến ngày lễ này cũng rất là vui”.
Ẩm thực của người Mường rất phong phú nên mỗi khi tổ chức lễ Khai hạ, đồng bào lại chế biến những món ăn truyền thống của mình để dâng lên tổ tiên và các vị thần. Lễ vật dâng cúng trong lễ Khai hạ cũng rất phong phú. Có thịt lợn, thịt gà và đặc biệt không thể thiếu món cá nướng mà người Mường rất coi trọng. Ngoài ra ở những vùng lớn có thể mổ bò (nhưng tuyệt đối không mổ trâu), chiếc đầu bò phải mang lên cúng Thành Hoàng làng.
Lễ Khai hạ của người Mường ở Hòa Bình được chia làm 2 phần chính, đó là phần lễ và phần hội. Phần lễ tổ chức nghi lễ cúng thổ công, thổ địa, nghi lễ thờ cúng Thành Hoàng và rước kiệu Quốc Mẫu Hoàng Bà.
Khi tiến hành nghi lễ, Thầy mo cùng một số vị chức sắc quan trọng trong làng đứng trước ban thờ. Thầy cúng đứng phía trước, các quan viên đứng sau, đội chiêng đứng ở hai bên và dân làng đứng phía sau. Ba hồi chiêng vang lên, sau khi thắp hương, thầy cúng cùng các chức sắc kính cẩn nghiêng mình vái 3 vái trước ban thờ. Sau đó các quan viên lui ra phía sau để thầy cúng. Một nghi thức quan trọng ltrong lễ Khai hạ là “gọi chiêng” “giới chiêng” do thầy mo thực hiện. Sau khi tiếng chiêng, giới chiêng của Thầy mo Mường xong thì đến ông trưởng làng vùng Mường đánh trống khai hạ.
Sau khi kết thúc phần lễ là đến phần hội với các trò chơi dân gian như: Hội đánh Chiêng, hội ném còn, thi bắn nỏ, giã gạo, đánh cù, đánh mảng, kéo co, thi hát đối, hát sắc bùa hay còn gọi là "séc púa", thi các mâm cơm và phần thi đấu các môn thể thao… Đây cũng là dịp để bà con bản làng gắn kết với nhau hơn, cùng nhau hướng về một năm mới sung túc.
Lễ hội Khai hạ của người Mường Hòa Bình chứa đựng nhiều giá trị di sản văn hóa.
Năm 2022, lễ Khai hạ của người Mường Hòa Bình được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Đặc sắc Lễ khai hạ của người Mường ở Đắk Lắk
VOV.VN - Đã thành lệ, khoảng ngày mùng 7 đến mùng 10 tháng Giêng hàng năm, cộng đồng người Mường ở Đắk Lắk đều tổ chức Lễ khai hạ, còn gọi là lễ hạ nêu để bắt đầu mùa vụ sản xuất mới, với ý nghĩa cầu cho quốc thái dân an, một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
