Tháo vòng đồng - nghi lễ đánh dấu sự trưởng thành của người Ê Đê

Anh Y Sô Rian Kbuôr, ở buôn Kmrơng Prong A, xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk năm nay tròn 20 tuổi. Để đánh dấu cột mốc quan trọng trong cuộc đời con trai, cha mẹ Y Sô Rian đã bàn bạc và tổ chức lễ “Mpŭ toh kông”, tiếng Ê Đê có nghĩa là cúng tháo vòng đồng, hay còn gọi là cúng trưởng thành.

Khi cùng với cha mẹ đến nhà thầy cúng xin làm lễ, Y Sô Rian có rất nhiều cảm xúc, vui mừng xen lẫn hồi hộp. “Đầu tiên em rất hồi hộp, sau đó thì vui vẻ và phấn khởi vì được làm lễ trưởng thành. Từ đây em đã trưởng thành và có thể giúp đỡ, lo cho cha mẹ và người thân trong gia đình”.

Chấp thuận làm lễ cúng trưởng thành cho chàng trai, thầy cúng Y Wơn Niê Kđăm, ở buôn Wiâo, thị trấn Krông Năng, huyện Krông Năng, tỉnh Đắk Lắk dặn dò cha mẹ Y Sô Rian chuẩn bị đầy đủ lễ vật, gồm một con heo đực, 7 ché rượu cần, mâm cúng phải có 7 phần thức ăn bày riêng với đầy đủ thịt heo, rượu cần, xôi, khoai sọ, chuối luộc.

Đến ngày đã định, lễ vật đã đầy đủ, thầy cúng lấy một dải thịt heo sống dài từ phần mũi, tai đến đuôi heo, dùng 7 lạt tre buộc lên cây cột ở vị trí đặt ché rượu to nhất. Khi mọi thứ đã xong xuôi, thầy cúng bắt đầu thực hiện các nghi thức. Lễ cúng trải qua 2 phần, phần thứ nhất cúng báo với ông bà tổ tiên; phần thứ hai là cúng trưởng thành.

Trong tiếng chiêng rộn ràng, thầy cúng vừa tháo chiếc vòng đồng từ tay Y Sô Rian vừa đọc lời khấn với nội dung: “Ta tháo vòng đồng cho con, để con tự do quyết định tương lai, tự lo làm nương, làm rẫy. Từ nay con là người trưởng thành, khỏe mạnh giúp gánh vác công việc cho gia đình và bảo vệ cho buôn làng”. Dứt lời, thầy cúng treo vòng đồng lên tai ché rượu cần to nhất dùng để làm lễ, sau đó tiếp tục khấn xin các thần ban cho chàng trai sức khỏe, bình an, sự dũng cảm, kiên định và đầu óc thông minh, sáng suốt.

Sau khi khấn thần xong, thầy cúng mời mọi người cùng ăn các lễ vật đã bày sẵn trên mâm. Người được cúng trưởng thành ăn đầu tiên, tiếp đến là người mẹ sau đó là người cha và mọi người cùng dự lễ.

Thầy cúng tiếp tục thực hiện nghi lễ tháo dây trên cột tre, và tháo thịt heo cúng. Tiếp đó, ông trao khiên, giáo cho chàng trai thực hiện nghi thức múa khiên, thể hiện sức mạnh và sự dũng mãnh, khỏe mạnh, khẳng định từ nay chàng trai đã thực sự trưởng thành, không còn là trẻ con nữa.

Thầy cúng Y Wơn nói: “Trao vào tay chàng trai các vật dụng như giáo, gươm, khiên như vật hộ mệnh, trao cho chàng trai trách nhiệm chiến đấu, gánh vác để bảo vệ gia đình, bảo vệ người thân khi có những vấn đề xảy đến. Từ nay, chàng trai này sẽ tiếp nối công việc nương rẫy, là người mạnh mẽ, cứng rắn bảo vệ cha mẹ và người thân”.

Kết thúc các nghi lễ, cả chủ nhà và khách cùng thưởng thức rượu cần, ẩm thực, đánh chiêng, mừng cho chàng trai đã trưởng thành.

Dự lễ cúng trưởng thành của người Ê Đê, chị H Ngăm Adrơng, ở buôn Krơng Prong A, xã Ea Tu, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk chia sẻ: “Sinh ra ở buôn làng nhưng chưa bao giờ em chứng kiến một lễ trưởng thành hoành tráng, chỉn chu từng chi tiết như thế này, chuẩn bị rất kỹ càng từ thầy cúng, cha mẹ và cả bạn được cúng. Lễ cúng này cho em hiểu biết thêm về những nghi lễ trưởng thành và biết được thêm các tập tục của người Ê Đê mình nhiều hơn”.

Ông Adrơng Y Blih, ở buôn Drai, xã Dliê Yang, huyện Ea Hleo, tỉnh Đắk Lắk cho biết, lễ tháo vòng đồng là một nghi lễ truyền thống của người Ê Đê, có ý nghĩa quan trọng, khẳng định sự trưởng thành của một cá nhân trước khi tham gia vào những công việc có ý nghĩa quyết định trong gia đình, dòng tộc. Lễ trưởng thành do cha mẹ hoặc người thân tổ chức, với sự tham gia của dòng họ, buôn làng. Lễ tổ chức to hay nhỏ, thời gian làm lễ ở độ tuổi trưởng thành sớm hay muộn tùy thuộc vào điều kiện từng gia đình. 

Theo ông Adrơng Y Blih, ở một số vùng, nghi lễ được thực hiện cho cả con trai và con gái trong gia đình. “Tôi có 3 đứa con thì cũng làm lễ cúng 3 lần, cả con trai và con gái đều có lễ cúng trưởng thành, nhưng có sự khác biệt. Đối với con trai thì lễ vật cúng là đuôi heo sẽ treo lên trên cây cột, còn con gái thì lễ vật để trong nia. Con gái khi làm lễ thì không có nghi thức trao khiên, giáo, nhưng con trai thì lại có. Những nghi lễ này có từ thời ông bà mình rồi nên giờ mình cứ tiếp tục gìn giữ, truyền lại cho con cháu chứ không bỏ đi được”.

Lễ cúng trưởng thành cũng như các nghi lễ vòng đời của người Ê Đê thể hiện sự kết nối giữa gia đình và cộng đồng. Qua đó duy trì các phong tục, tập quán, góp phần bảo tồn những nét văn hóa tốt đẹp trong đời sống người Ê Đê ngày nay.