Bài học cho người trồng lúa

• An Giang - tiếp tục nghiên cứu, phát triển nông nghiệp
• Phát triển hệ thống silo giảm tổn thất sau thu hoạch lúa gạo
• Xuất khẩu gạo cần tự tin “bắt bài”, vượt qua “bóng Thái” 

Những ngày này, nông dân các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long đang thu hoạch rộ lúa đông xuân. Tuy nhiên, niềm vui trúng mùa vụt tắt khi tiếp tục tái diễn tình trạng cũ: lúa chất đầy đồng mà không tiêu thụ được, giá rớt thê thảm. Nhưng điều đáng lưu ý là lúa ế lại chủ yếu rơi vào giống lúa phẩm cấp IR 50404, còn gạo thơm chất lượng cao đắt hàng lại không có đủ để xuất khẩu.

Thực trạng này thêm một lần nữa là bài học cay đắng cho người trồng giống lúa khi “nhắm mắt” sản xuất theo phong trào, và cũng đặt ra cho các nhà quản lý về định hướng sản xuất và xuất khẩu mặt hàng nông sản chủ lực này.

Giá lúa rớt xuống từng ngày khiến nông dân đứng ngồi không yên, nhất là bà con trồng lúa IR 50404. Giống lúa này hiện chỉ còn giá 4.000 – 4.200 đ/kg lúa tươi, giảm tới 1.000 đồng/kg so với cách đây 1 tháng. Như thế, công sức mấy tháng trời của nông dân coi như không có vì mức giá này đã xuống gần ngang với giá thành. Xót xa là diện tích trồng lúa IR 50404 năm nay lại tăng đột biến.

Mặc dù, ngành nông nghiệp khuyến cáo chỉ nên trồng tối đa 20% diện tích, nhưng ở nhiều địa phương đã có trên 50% diện tích sản xuất lúa IR 50404, có nơi gần cả huyện trồng độc nhất giống lúa này. Ví như ở tỉnh Đồng Tháp, diện tích trồng lúa IR 50404 cao kỷ lục với tỷ lệ tới 50 – 60%, trong đó huyện Lấp Vò sản xuất hơn 14.000 ha lúa thì có tới 91% sản xuất IR 50404.

Sở dĩ vụ đông xuân này bà con đổ xô trồng lúa IR 50404, vì những nguyên nhân khách quan và chủ quan. Năm 2011, lũ lớn nên nước rút chậm, bà con nông dân chỉ còn cách chọn lựa giống lúa ngắn ngày là IR50404 để không trễ thời vụ. Thế nhưng cũng có nguyên nhân từ chính người nông dân và phía các nhà xuất khẩu. Năm ngoái, lúa IR50404 trúng mùa được giá khiến nông dân hào hứng gieo trồng. Thêm vào đó là tuyên bố của các doanh nghiệp cũng như Hiệp hội Lương thực Việt Nam hồi năm ngoái. Họ cho rằng, lúa IR 50404 bây giờ chất lượng đã cải thiện hơn nhiều so với trước đây, nên có thể chế biến làm gạo cấp trung bình, cấp cao. Và lúa này chỉ khó tiêu thụ trong vụ hè thu, còn vụ đông xuân vẫn tiêu thụ tốt.

Ngành nông nghiệp mới chỉ dừng ở mức khuyến cáo khá nhẹ nhàng, trong khi các doanh nghiệp thì cổ vũ, còn bà con nông dân vốn đã có thói quen sản xuất theo phong trào. Vì thế, không khó hiểu khi lúa IR 50404 được ồ ạt gieo trồng ở vụ đông xuân này.

Có điều bất ngờ cho cả nông dân và doanh nghiệp là trong khi lúa gạo cấp thấp như IR 50404 ế chất đầy đồng không thể tiêu thụ, thì gạo thơm và gạo cấp cao lại có sức tiêu thụ hấp dẫn, giá bán cao nhưng nguồn cung trong nước lại không đủ đáp ứng. Nhiều doanh nghiệp cả tháng nay tìm nguồn hàng khắp nơi cho các hợp đồng xuất khẩu gạo cấp cao, mà không tìm đủ nguyên liệu để chế biến. Cơ cấu thị trường gạo thế giới đã thay đổi, nhưng các doanh nghiệp xuất khẩu dường như lại không thể dự báo được điều này và cũng không lường trước được các đối thủ về gạo cấp thấp như Ấn Độ, Pakistan… đang mạnh lên và cạnh tranh áp đảo vị thế gạo Việt Nam. Cho nên đến thời điểm này, cả doanh nghiệp và nông dân đều chịu thiệt.

Lối sản xuất theo đám đông của nông dân; sự thiếu tính toán, dự báo, ỷ lại vào nhà nước của các doanh nghiệp xuất khẩu; cũng như việc chưa định hướng chặt chẽ trong sản xuất của ngành nông nghiệp và các địa phương khiến cho bi kịch về hạt gạo liên tiếp xảy ra. Khi lúa gạo gặp khó, việc đổ lỗi cho nhau hay trông chờ vào sự giải cứu của Chính phủ không thể làm cho mặt hàng nông sản chủ lực này có thể đứng vững hơn.

Đã đến lúc chúng ta cần định hướng lại ngành sản xuất và xuất khẩu lúa gạo, để đáp ứng nhu cầu thị trường và tháo gỡ khó khăn cho người trồng lúa. Cần tập trung phát triển nguồn giống chất lượng cao, giống xác nhận và tái cơ cấu sản xuất thì mới kiểm soát được diện tích các loại lúa và nâng cao giá trị hạt gạo Việt Nam.

Nông dân cần từ bỏ lối tư duy tự do, sản xuất chạy theo đám đông, và liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp trên những cánh đồng mẫu lớn. Từ đó, doanh nghiệp xác định được đầu ra rồi đặt hàng nông dân sản xuất cùng một giống trên cánh đồng lớn sẽ đảm bảo được chất lượng và đầu ra cho hạt gạo. Có như thế, hạt gạo “một nắng hai sương” của người nông dân mới không xảy ra những nghịch lý đáng tiếc như hiện nay./.