Cần giải pháp “hồi sinh” các dòng sông chết

Kỳ vọng tương lai cho các dòng sông

Liên quan đến Ngày Nước Thế giới năm 2023 với chủ đề “Be the change” trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Minh Khuyến - Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết, tại Hội nghị thượng đỉnh Liên Hợp Quốc về Môi trường và Phát triển được tổ chức tại Rio de Janeiro từ ngày 3 đến 14/6/1992, Liên hợp quốc đã ra Nghị quyết lấy Ngày 22/3 hàng năm là Ngày Nước thế giới và bắt đầu được tổ chức thường niên từ năm 1993. Mỗi năm, Liên Hợp Quốc lựa chọn một chủ đề cụ thể cho Ngày Nước thế giới nhằm kêu gọi toàn nhân loại nhận thức đầy đủ hơn về vị trí và tầm quan trọng của nước đối với cuộc sống con người, sự phát triển bền vững của quốc gia, khu vực và toàn cầu. Qua đó, cùng nhau cam kết hành động để bảo vệ, khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên quan trọng này không chỉ cho hiện tại mà cho cả các thế hệ mai sau.

Ngày Nước thế giới 22/3/2023 được Liên Hợp Quốc phát động ̣ với chủ đề là “Accelerating Change” - “Thúc đẩy sự thay đổi” nhấn mạnh vai trò của nước là nền tảng cho tất cả các khía cạnh của cuộc sống và là cốt lõi của sự phát triển bền vững ở mỗi quốc gia; đồng thời hướng đến giải quyết cuộc khủng hoảng về nước và vệ sinh môi trường trên toàn cầu. Qua đó, kêu gọi cộng đồng cùng thực hiện các chương trình hành động bảo vệ tài nguyên nước để tạo ra sự khác biệt bằng cách thay đổi cách thức sử dụng, khai thác và quản lý nước trong cuộc sống hàng ngày. 

Chủ đề này gắn với Mục tiêu phát triển bền vững số 6 của Liên Hợp quốc (SDG6) “Nước sạch và vệ sinh cho tất cả mọi người vào năm 2030”. Khủng hoảng nước và vệ sinh môi trường hiện hữu ngày nay đang đặt ra những thách thức, rủi ro rất lớn trong cuộc sống con người. Dân số ngày càng tăng, nông nghiệp và công nghiệp ngày càng sử dụng nhiều nước hơn và biến đổi khí hậu tác động mạnh mẽ và ngày càng rõ nét.

"Nước không chỉ mang đến cho chúng ta những thách thức, mà còn mang đến nhiều cơ hội lớn. Nếu chúng ta hiểu rõ tầm quan trọng và mối liên kết hữu cơ của nước trong tự nhiên, trong cuộc sống, chúng ta sẽ đưa ra được giải pháp toàn diện để cùng tăng cường năng lực và cung cấp giải pháp tối ưu cho nước. Thay đổi càng sớm càng tốt trong nhận thức và hành động về sử dụng, quản lý tài nguyên nước. Mỗi hành động dù nhỏ đến đâu cũng sẽ tạo nên sự khác biệt. Đó là ý nghĩa mà chủ đề Ngày Nước Thế giới năm nay muốn lan tỏa đến mọi người", ông Nguyễn Minh Khuyến chia sẻ.

Theo Phó Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước, Việt Nam luôn xác định “nước là tài nguyên đặc biệt quan trọng, là thành phần thiết yếu của sự sống và môi trường, quyết định sự tồn tại, phát triển bền vững của đất nước” và vì vậy, Hiến pháp quy định “nước là tài sản”. Trong thời gian qua, Việt Nam luôn nỗ lực tăng cường và kiện toàn, ban hành nhiều thể chế, chính sách trong lĩnh vực tài nguyên nước. 

Điển hình, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 36-KL/TW về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Chính phủ cũng tăng cường công tác triển khai các hoạt động hướng đến đảm bảo an ninh nguồn nước; cải tạo, phục hồi các dòng sông suy thoái cạn kiệt, ô nhiễm; khai thác sử dụng, bảo vệ tài nguyên nước phải phù hợp với chức năng và khả năng đáp ứng của nguồn nước, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả nguồn nước. Trong đó, mới đây nhất là việc Chính phủ ban hành Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Quy hoạch tổng hợp lưu vực sông Hồng, sông Cửu Long, … Các Quy hoạch được phê duyệt, nhằm mục tiêu bảo đảm an ninh nguồn nước trên lưu vực sông; tích trữ, điều hòa, phân bổ tài nguyên nước một cách công bằng, hợp lý; khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả gắn với bảo vệ, phát triển bền vững tài nguyên nước nhằm đáp ứng nhu cầu nước cho dân sinh, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường.

Đặc biệt, triển khai chủ trương đường lối của Đảng, Nhà nước, Chính phủ giao Bộ TN&MT tập trung nguồn lực xây dựng và hoàn thiện Dự thảo Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) trình Quốc hội cho ý kiến, xem xét và thông qua trong năm 2023. Dự thảo Luật được xây dựng với việc sửa đổi, bổ sung nhiều nội dung quy định quan trọng sẽ giúp Nhà nước quản lý, kiểm soát, điều tiết toàn diện các vấn đề về nước trên cơ sở thống nhất quản lý về tài nguyên nước, đồng bộ giữa các ngành, các địa phương.

Cùng với việc hoàn thiện thể chế, để thay đổi nhận thức và hành động trong quản lý, sử dụng tài nguyên nước thì giải pháp đẩy mạnh truyền thông, nâng cao nhận thức của cộng đồng, người dân trong việc sử dụng nguồn nước tiết kiệm, hiệu quả cũng rất quan trọng. Hàng năm, các hoạt động hưởng ứng Ngày Nước thế giới trên quy mô quốc gia đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức thành hoạt động thường niên. Đây là hoạt động rất có ý nghĩa nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng tham gia bảo vệ nguồn tài nguyên nước bằng nhiều việc làm cụ thể, thiết thực.

"Quy hoạch tài nguyên nước quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được quy hoạch. Quy hoạch được kỳ vọng sẽ tạo ra những đột phá, thay đổi trong công tác cải tạo, phục hồi các dòng sông ô nhiễm ở đô thị. Một trong những mục tiêu quan trọng của quy hoạch là “cải thiện, phục hồi các nguồn nước quan trọng bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, ưu tiên các đoạn sông chảy qua khu vực dân cư tập trung, các nguồn nước có vai trò quan trọng cho cấp nước sinh hoạt, các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội theo hướng xã hội hóa, đặc biệt là trên dòng chính sông Hồng, sông Cả, sông Vu Gia - Thu Bồn và sông Ba. Đến năm 2030, chúng ta phải hoàn thành việc lập, công bố hành lang bảo vệ nguồn nước, đảm bảo lưu thông dòng chảy, phòng, chống sạt, lở bờ, bãi sông, giảm thiểu tác hại do nước gây ra", ông Nguyễn Minh Khuyến nhấn mạnh.

Quy hoạch cũng đề ra kế hoạch cải thiện, phục hồi hàng loạt dòng sông, đoạn sông bị suy thoái, cạn kiệt và ô nhiễm có vai trò quan trọng trong việc cấp nước, duy trì bảo vệ hệ sinh thái thủy sinh. Ưu tiên thực hiện đối với sông Cầu, sông Ngũ Huyện Khê, sông Nhuệ, sông Đáy, sông Bắc Hưng Hải thuộc vùng đồng bằng sông Hồng; sông Vu Gia, hạ lưu sông Trà Khúc sau đập Thạch Nham thuộc vùng duyên hải miền Trung; thượng lưu sông Ba sau đập An Khê thuộc vùng Tây Nguyên và khu vực hạ lưu sông Đồng Nai thuộc vùng Đông Nam Bộ. Cùng với đó, Chính phủ cũng đặt ra yêu cầu đổi mới, kiện toàn các Ủy ban lưu vực sông, triển khai quyết liệt, hiệu quả các giải pháp trong quy hoạch đồng bộ. Và như vậy, chúng ta hoàn toàn có thể hy vọng về một tương lai với những dòng sông trong lành làm đẹp cảnh quan đồng thời mang lại nguồn nước cho hoạt động sinh hoạt và sản xuất.

Giải pháp hiện thực hóa mục tiêu “hồi sinh” các dòng sông ô nhiễm

Liên quan đến nội dung này, theo TS. Hoàng Văn Thắng - nguyên Thứ trưởng Bộ NN&PTNT, Chủ tịch Hội Đập lớn và Phát triển nguồn nước Việt Nam, chính quyền và người dân đô thị đều có chung quan điểm ủng hộ chủ trương cải tạo các sông trong nội đô bởi chúng đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Đây cũng là nhiệm vụ đặt ra đối với Quy hoạch tài nguyên nước thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 với việc đưa ra giải pháp "hồi sinh" các dòng sông ô nhiễm.

Để hiện thực hóa mục tiêu “hồi sinh” các dòng sông bị ô nhiễm trong Quy hoạch tài nguyên nước đòi hỏi triển khai các giải pháp phải đồng bộ từ nhiều ngành, địa phương, quy hoạch có liên quan đến nhau. Như nhiều đô thị trên thế giới đã thực hiện các biện pháp tổng thể, từ hệ thống pháp luật đến xây dựng hệ thống quản lý, điều phối rác thải, xử lý nước thải tiên tiến và thành công giúp sông ngòi đỡ ô nhiễm hơn.

Thêm vào đó, các giải pháp cải tạo sông nội đô trong Quy hoạch tài nguyên nước phải đặt trong quy hoạch tổng thể liên kết với các ngành khác như: tiêu thoát lũ, cấp nước, phát triển không gian và bảo vệ môi trường, các yếu tố cảnh quan, lịch sử, địa lý, văn hóa.

Tuy nhiên, dù cải tạo thế nào thì cũng phải làm cho những dòng sông này có dòng chảy, bởi quy luật tất yếu của các dòng sông là phải có dòng chảy. Vì vậy, phải có giải pháp bổ cập nước thường xuyên cho dòng sông; đưa nước sạch vào tạo dòng chảy, tạo cảnh quan cho sông,…

Truyền thông, nâng cao nhận thức bảo vệ các dòng sông cũng rất quan trọng, bởi khi những con sông này được cải tạo sạch sẽ thì những người hưởng lợi đầu tiên là những người dân sống ở hai bên bờ sông, từ đó người dân nhận thấy rõ những lợi ích và có động lực giữ gìn dòng sông sạch hơn./.