Đưa hương chè San Tuyết bay xa hơn

Nói đến Tủa Chùa là người dân ở Điện Biên nghĩ đến một cao nguyên heo hút mù sương núi non trùng điệp, vực cao đèo sâu, với những cây chè San Tuyết cổ thụ mấy trăm năm tuổi.

Làm thế nào để vực dậy tiềm năng của một vùng đất khó? Làm thế nào để đưa hương chè San Tuyết cổ thụ bay xa, trở thành cây xoá đói giảm nghèo cho người Mông ở Tủa Chùa?

Gần 10.000 cây chè trăm năm tuổi

Oằn mình trên quãng đường ghập ghềnh dải cấp phối hơn 40 cây số từ trung tâm huyện, cuối cùng chiếc xe bán tải lấm lem bụi đất cũng đưa chúng tôi đến Sín Chải, một trong những xã có nhiều chè cổ thụ của Tủa Chùa. Thấp thoáng trong sương mờ, ở các  sườn đồi  những dặng cây chè cổ thụ đang ra lộc non xanh mướt.

Ngồi nhâm nha ngụm chè tươi có vị thơm rất lạ, ông Mùa A Trinh, Chủ tịch UBND xã Sín Chải cho biết: Chè cổ thụ Tủa Chùa mới uống thì có vị đắng, nhưng rất đượm nước, rồi càng nhâm nhi thì mới càng thấy cái hay của chè. Khi được hỏi những cây chè cổ thụ, to 2 người ôm không xuể như thế thì hẳn đã có thời gian từ rất lâu. Ông Trinh cho biết, cũng đã rất nhiều người hỏi như vậy. Bản thân ông cũng còn thắc mắc không biết cây chè quê ông có từ bao giờ. Từ khi ông sinh ra đã thấy chè, lớn lên rồi trưởng thành, ông và bà con nơi đây gắn bó với chè, coi cây chè như là một người bạn đương nhiên có vậy.

Hiện nay, Sín Chải có gần 4.000 cây chè cổ thụ, là xã nhiều chè cây cao nhất huyện Tủa Chùa. Toàn xã có hơn 650 hộ, với 4.500 khẩu, 100% đồng bào Mông.  Ông Mùa A Trinh nói: “Theo chủ trương, chúng tôi đang cố gắng làm sao khai thác đưa chè thành hàng hóa để tạo thu nhập cho bà con. Chúng tôi cũng đang vận động bà con chuyển đổi đất bạc màu sang trồng chè theo Nghị quyết 30a. Vùng nào không trồng được chè thì chuyển sang trồng rừng”.

Với tổng số gần 10.000 cây chè hàng trăm năm tuổi hiện có, Tủa Chùa được Viện Nghiên cứu Chè đánh giá là nơi còn mật độ cây tập trung lớn so với các tỉnh khác trong cả nước. Đây còn là giống chè quý mọc tự nhiên, ít có sự tác động của hóa chất nên nổi tiếng có chất lượng sạch, an toàn cho sức khoẻ. Trong số này, 4 xã phía Bắc của huyện là: Tả Sìn Thàng, Sín Chải, Lao Xả Phình, Tả Phình có số chè cây cao cổ thụ chiếm tới hơn 7.000 cây. Ở đây hầu như nhà nào cũng có chè, nhà ít vài cây, nhiều hơn thì vài chục cây, thậm chí nhà nhiều có tới trăm cây.

Để phát triển vùng chè Tủa Chùa, năm 2007, UBND tỉnh Điện Biên đã ban hành Quyết định phê duyệt Dự án Quy hoạch phát triển vùng chè tại 4 xã: Sín Chải, Tả Sìn Thàng, Tả Phìn và Sính Phình của huyện Tủa Chùa, giai đoạn 2006-2015. Tổng nguồn vốn của dự án là trên 84.000 tỷ đồng, chủ yếu đầu tư vào các hạng mục: cơ sở hạ tầng giao thông, nước sinh hoạt; cơ sở hạ tầng sản xuất chè; trồng và chăm sóc chè; trồng rừng, khoanh nuôi rừng. Mục tiêu của dự án là đến năm 2015 giá trị hàng hoá của sản phẩm chè đạt gần 19 tỷ đồng. Thế nhưng, do nhiều điều kiện khách quan, dự án vài năm rồi gần như vẫn giẫm chân tại chỗ. Diện tích trồng mới chè hằng năm đạt thấp do tỷ lệ cây sống đạt thấp, công nghệ chế biến chè chưa được đầu tư đồng bộ nên chất lượng không cao, bên cạnh đó là chè Tủa Chùa vẫn chưa có đầu ra ổn định, chưa khuyến khích được người trồng chè.

Giúp người trồng chè tăng thu nhập

Để đẩy mạnh chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, trong nhiều năm qua, cùng với sản xuất lương thực, Tủa Chùa cũng đã đặt ra mục tiêu phát triển chăn nuôi đại gia súc như: dê, trâu, bò… Tuy nhiên, do đất đai khô cằn, diện tích đồi núi hẹp, việc chăn nuôi đại gia súc đến giờ vẫn ở quy mô nhỏ lẻ. Huyện cũng đã đưa nhiều loại cây vào trồng, thế nhưng tính về độ bền bỉ và thích hợp, cũng chỉ có cây chè là có thể mang lại hiệu quả kinh tế. Vì vậy, dù còn nhiều khó khăn, huyện đã xác định vẫn phải phải tiếp tục tập trung triển khai dự án phát triển chè tuyết san này tại 4 xã của dự án.

Bên cạnh phục hồi diện tích chè cổ thụ hiện có, huyện kết hợp với trồng mới tại các xã này được trên 140 hecta, nâng tổng diện tích chè toàn huyện đến nay lên trên 400 ha. Huyện phấn đấu đến năm 2015 sẽ có 610ha chè được trồng mới. Để khuyến khích người dân trồng, chăm sóc chè, huyện thực hiện hỗ trợ gạo cho dân, trợ giá thu mua chè búp tươi từ 5.000 đồng lên khoảng 8.000 đ/kg.

Ông Sùng A Trường, Phó Chủ tịch UBND huyện Tủa Chùa cho biết: “Dự án phát triển chè cây cao ở Tùa Chùa có vai trò rất quan trọng nhằm xoá đói giảm nghèo cho các xã phía Bắc của huyện nên huyện đã tập trung chỉ đạo: Một mặt vừa đầu tư nhà xưởng, nâng cấp dây chuyền chế biến chè, bố trí cho nhân dân đi học tập kinh nghiệm các vùng chè trong nước, xây dựng kế hoạch bảo vệ, phục hồi chè hiện có kết hợp với trồng mới”.

Trong năm 2010 vừa qua, huyện Tủa Chùa đã thu mua, chế biến trên 6 tấn chè thành phẩm, với giá bán trên thị trường 70.000 – 90.000 đồng/kg chè khô tuyết san cổ thụ. Tuy sản lượng thu được là quá ít ỏi so với tiềm năng thực tế, nhưng bước đầu cũng đã giúp người dân có thêm thu nhập. Đơn cử như gia đình anh Sùng A Nhè ở bản Tả Là Cáo, không chỉ trồng chè, mà gia đình anh còn thu mua sản phẩm cho bà con. Gia đình anh Giàng A Gông, ở thôn 3, xã Sính Phình đến nay đã trồng mới được trên 3.000 m2 chè. Nguồn thu từ chè, cộng với 5.000 m2 ruộng nước, lúa nương, chăn nuôi gà lợn, gia đình anh đã thoát khỏi đói nghèo, mua được các trang thiết bị phục vụ gia đình.

Từ năm 2009, công ty TNHH Trà Phan Nhất ở tỉnh Điện Biên đã bắt đầu đặt thu mua sản phẩm cho bà con ở các xã vùng chè Tủa Chùa. Để nâng cao chất lượng chè, công ty đã đầu tư 3 xưởng máy mini tại 3 xã Sính Phình, Tả Sín Thàng, Sín Chải; cử cán bộ kỹ thuật bám nắm cơ sở, trực tiếp hướng dẫn quy trình chăm sóc, thu hái, sao sấy chè. Hiện nay, công ty đã cho ra 3 dòng sản phẩm chính của chè Tủa Chùa đó là Trà San Tuyết Tủa Chùa đóng hộp, Trà San Tuyết Tủa Chùa gói 150g, Trà Hương Tuyết Tủa Chùa túi lọc. Các sản phẩm đã được đăng ký sở hữu trí tuệ, vệ sinh an toàn thực phẩm và chất lượng hàng hoá. Ngoài Điện Biên, các sản phẩm bước đầu được tiêu thụ tại một số tỉnh lân cận. Nhưng có lẽ, để sản phẩm chè phát triển bền vững, việc liên kết giữa Nhà nước-nhà nông-nhà doanh nghiệp cũng phải được huyện và công ty bàn bạc cụ thể hơn.

Về hướng của công ty với cây chè Tủa Chùa, ông Phan Trọng Nhất, Giám đốc công ty trách nhiệm hữu hạn trà Phan Nhất nói: “Sang năm 2011, công ty định hướng sẽ tìm hiểu thị trường Trung Quốc và sẽ đem sản phẩm quảng bá, giới thiệu tại thị trường này. Công ty định hướng sẽ triển khai mở rộng thêm mô hình, sẽ nâng cấp thêm 3 điểm sao sấy máy tại các xã, và sẽ lắp đặt một số điểm mới tại các gia đình trong vùng chè”.

Xuân này, bà con người Mông Tủa Chùa đã thật sự có nhiều niềm vui vì huyện đã xoá xong toàn bộ gần 1.300 nhà tạm theo chương trình 167 của Chính phủ. Huyện đã có thêm hơn 4% hộ đồng bào thoát nghèo, bà con vùng chè cổ thụ đã có thêm thu nhập. Xuân mới với nhiều niềm vui mới, bà con người Mông nơi đây đang cùng nhau đoàn kết xây dựng cuộc sống ấm no hạnh phúc trên vùng mù sương này và đang nỗ lực để đưa hương chè san tuyết cổ thụ Tủa Chùa bay xa hơn./.