Học sinh giỏi “thờ ơ” với các kỳ thi quốc gia, quốc tế

Năm 1974 là năm đầu tiên Việt Nam tổ chức đội tuyển học sinh giỏi (HSG) quốc gia dự thi Olympic Toán học quốc tế. Từ đó đến nay, Việt Nam đã có truyền thống tổ chức các đoàn HS giỏi dự thi các Olympic quốc tế và khu vực bậc phổ thông ở 5 bộ môn: Toán, Tin học, Vật lý, Hóa học, Sinh học. Riêng môn Tiếng Nga, 3 năm mới tổ chức Olympic một lần tại Liên bang Nga.

Xếp hạng của đội tuyển Việt Nam đang giảm sút đáng kể

Mặc dù năm nào cũng tham gia các kỳ thi Olympic quốc tế và đều có HS đoạt giải nhưng điều làm cho nhiều cán bộ, giáo viên phải băn khoăn, lo lắng là hiện nay xếp hạng của đội tuyển Việt Nam trong các kỳ thi Olympic quốc tế đang giảm sút. Kể từ khi tham gia Olympic Toán quốc tế, đội tuyển Việt Nam luôn được xem là một trong những đội mạnh và thường đứng trong top 10 của bảng xếp hạng thành tích toàn đoàn. Thế nhưng, trong những năm gần đây, tương quan giữa thành tích của đội tuyển Việt Nam với đội tuyển một số nước đã có nhiều thay đổi.

Nếu như năm 2000, Việt Nam đứng thứ 5 toàn đoàn về thành tích xếp hạng trong kỳ thi Olympic quốc tế thì năm 2010 đã thụt lùi xuống đứng ở vị trí 11. Trong khi đó, một số nước từ chỗ có thứ hạng rất xa so với Việt Nam đã bắt đầu đuổi kịp và liên tiếp 3 năm gần đây vượt qua chúng ta. Ví dụ như: Thái Lan đứng thứ 29 năm 2000, đã bật lên đứng thứ 5 năm 2010; Thổ Nhĩ Kỳ đứng thứ 18 năm 2000, bật lên đứng thứ 8.

5 học sinh Việt Nam đoạt Huy chương trong kỳ thi Olympic Vật lý quốc tế 2008

Tại hội thảo công tác thi chọn HS giỏi quốc gia, tuyển chọn và tập huấn các đội tuyển quốc gia dự thi Olympic quốc tế và khu vực vừa diễn ra ở Hà Nội, Cục Phó Cục khảo thí và kiểm định chất lượng giáo dục (Bộ GD-ĐT) Trần Văn Kiên bày tỏ sự lo lắng: “Kết quả dự thi Olympic quốc tế của Việt Nam 5 năm gần đây đang có phần chững lại hoặc đi xuống trong khi kết quả dự thi của nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á lại có tiến bộ rõ rệt. Năm 2010, Việt Nam chỉ giành 2 Huy chương Vàng ở cả 5 môn: Toán, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Tin học. Trong khi đó, năm 2006, chúng ta đoạt 6 Huy chương Vàng.

Thực trạng này cũng khiến Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hà Huy Khoái, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam phải thốt lên rằng: Đội tuyển Olympic Toán học của Việt Nam đang lùi dần khỏi top 20 đội mạnh nhất.

Học sinh không nhiệt tình khiến giáo viên kém nhiệt huyết

Nguyên nhân của việc xếp hạng và chất lượng thi của đội tuyển HSG Việt Nam giảm sút trong vài năm trở lại đây đã được GS, TSK Hà Huy Khoái phân tích rõ. Đó là một số thay đổi trong chính sách đối với HS đoạt giải trong các kỳ thi HSG quốc gia.

Việc HS đoạt giải trong các kỳ thi quốc gia không được xét tuyển thẳng vào các trường ĐH, CĐ đã làm giảm nhiệt tình, sự hứng thú của số đông HS tham gia các kỳ thi. Còn về phía phụ huynh HS cũng đã hướng con em mình đến những mục tiêu dễ dàng hơn như học để đạt điểm cao trong các kỳ thi ĐH, học Ngoại ngữ để tìm kiếm cơ hội đi du học hơn là cố gắng đi theo con đường thi HSG đầy khó khăn. Các thầy cô giáo ở địa phương hiểu rõ hơn ai hết khó khăn của việc vận động HGS tham gia vào các kỳ thi trong những năm gần đây.

Ngoài ra, hiện trạng học sinh không mấy mặn mà với các kỳ thi HSG còn do hầu như mỗi năm, Việt Nam có một đội tuyển Olympic hoàn toàn mới. Nguyên nhân là nhiều em học sinh lớp 11 đã từng đi thi Olympic đạt Huy chương vàng nhưng lại không vượt qua được kỳ thi quốc gia để vào “vòng 2” (vòng chọn đội tuyển). Điều này cũng không quá khó hiểu vì yêu cầu cho mỗi vòng thi là khác nhau.

Một số điểm mạnh của những em đã từng đạt đỉnh cao trong Olympic quốc tế không được thể hiện trong kỳ thi quốc gia. Khi hướng đến một đối tượng rộng rãi và với giới hạn 3 giờ cho 5 bài thi, khó có thể đưa vào những bài toán thực sự mang chất “Olympic”. Trong khi đó, ở một số nước khác, HS đã từng đạt giải trong kỳ thi Olympic quốc tế được vào thẳng vòng thi chọn đội tuyển, thậm chí được tuyển thẳng vào đội tuyển. Trong đội tuyển của họ, nhiều khi có từ 2-4 em đã từng đoạt huy chương Olympic quốc tế.

Việc HS không còn nhiệt tình với việc thi học sinh giỏi, đặc biệt là tình trạng HS lớp 12 bỏ thi HSG kéo theo việc giảm tâm huyết của các thầy cô giáo và các trường chuyên.

Tiến sĩ Nguyễn Thanh Hùng, Phó Hiệu trưởng trường phổ thông Năng khiếu, ĐH Quốc gia TP HCM cho rằng, hiện tượng trên thực sự là một điều rất đau lòng đánh vào nhiệt huyết của các thầy cô giảng dạy chuyên và các đội tuyển. Để có được một giáo viên dạy HSG phải cần ít nhất 3 năm (tương đương với một chu kỳ lo đội tuyển từ lớp 10 tới lớp 12), song chỉ không giảng dạy 1 năm có thể mất 1 giáo viên đã gắn bó với sự nghiệp này hàng chục năm.

Chế độ đãi ngộ, khuyến khích có vai trò quan trọng

Để vực dậy tinh thần nhiệt huyết của HSG tham gia vào các kỳ thi quốc gia, quốc tế, vấn đề quan trọng là nên phục hồi lại chế độ tuyển thẳng HS đạt giải trong các kỳ thi quốc gia vào ĐH.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Thanh Hùng, Phó Hiệu trưởng trường PT Năng khiếu, ĐH Quốc gia TP HCM, phương án tuyển thẳng các em đạt giải trong kỳ thi quốc gia chính thức là vào học những ngành khoa học tương ứng với môn các em dự thi. Ví dụ như HS đoạt giải quốc gia các môn Toán, Lý, Hóa, Tin học được tuyển thẳng vào những trường thi khối A; môn Sinh học được tuyển thẳng vào các trường thi ĐH khối B. Sau đó, chúng ta mới tổ chức các đợt tập huấn trước kỳ thi chọn đội tuyển quốc tế.

Còn theo TS Phạm Văn Lập, trường ĐH Khoa học tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội: Chế độ khen thưởng, đãi ngộ hợp lý đối với cả HS và giáo viên có ý nghĩa rất quan trọng. Ví dụ như việc ưu tiên nâng lương sớm cho giáo viên có HSG quốc gia được thực hiện tại trường THPT chuyên Phan Bội Châu, Nghệ An.

“Có một thời gian, sau các đợt tập huấn và đưa HS đi thi quốc tế, các cán bộ, giáo viên tham gia tập huấn và HS được thưởng một vài trăm nghìn đồng gọi là động viên, cùng với bằng khen. Tuy nhiên, nhiều năm nay, ngay cả một đồng cũng không được thưởng, trong khi các giáo viên, huấn luyện viên các đoàn thể thao thì được hưởng xứng đáng. Giáo viên tham gia tập huấn đội tuyển và đưa HS đi thi không trông đợi vào tiền thưởng, tuy nhiên tiền thưởng thể hiện sự đánh giá công lao của họ. Dù có nhiệt tình với HS và danh dự quốc gia đi mấy thì cũng không nhiều người sẵn sàng dành thời gian, công sức cho công việc khi không được Nhà nước đánh giá đúng công sức của họ.

Vì vậy, Bộ GD-ĐT nên cấp giấy chứng nhận đối với thày cô giáo có HS đạt giải; có tổng kết đánh giá thành tích các địa phương nhằm khuyến khích động viên kịp thời các đơn vị có kết quả cao về công tác đào tạo HS giỏi”- Tiến sĩ Phạm Văn Lập chia sẻ.

Một quốc gia có nền giáo dục nói riêng và kinh tế-xã hội nói chung phát triển là đất nước có những nhân tài được bồi dưỡng, phát triển và tỏa sáng. Nếu không biết phát huy trí tuệ và tài năng của họ, chúng ta sẽ luôn rơi vào vòng xoáy “chảy máu chất xám” và phải đi sau sự phát triển của thế giới hàng chục, thậm chí hàng trăm năm. Vì thế, chính sách đãi ngộ và khuyến khích nhân tài có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển đất nước./.