Hoàn cảnh nào cần kiểm tra đột xuất không báo trước trong bảo vệ môi trường?

Kiểm tra đột xuất lĩnh vực bảo vệ môi trường không phải thông báo trước

Theo ông Nguyễn Tuấn Anh - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, trong thời gian qua môi trường Việt Nam đang phải đối mặt với rất nhiều thách thức, đặc biệt ô nhiễm nước thải, rác thải của các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất ở các khu công nghiệp, khu chế xuất, làng nghề… đã trở thành những vấn đề nóng và là mối quan tâm của toàn xã hội. Trước thực trạng đó, Luật Bảo vệ môi trường (BVMT), có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2022 đã dành riêng một Chương để quy định trách nhiệm về kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, xử lý vi phạm, tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về môi trường nhằm quản lý chặt chẽ vấn đề trên. Một trong những nội dung nổi bật ở chương này quy định về kiểm tra, thanh tra về BVMT, kiểm toán trong lĩnh vực môi trường (Điều 160).

Cụ thể, tại khoản 2 nêu rõ thanh tra thường xuyên được tiến hành trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành. Đồng thời, thanh tra đột xuất được tiến hành theo quy định khi phát hiện cơ quan, tổ chức, cá nhân có dấu hiệu vi phạm pháp luật về BVMT; theo yêu cầu của việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng hoặc do Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, Chủ tịch UBND cấp tỉnh giao.

Đặc biệt, việc thanh tra đột xuất không được công bố trước trong trường hợp cần thiết. Trong quá trình kiểm tra, thanh tra, cơ quan quản lý nhà nước về BVMT các cấp có trách nhiệm chuyển hồ sơ trường hợp có dấu hiệu tội phạm về môi trường cho cơ quan có thẩm quyền để điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật; phối hợp với lực lượng cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường kiểm tra việc chấp hành pháp luật về BVMT đối với tổ chức, cá nhân khi có yêu cầu. Hoạt động kiểm tra, thanh tra về BVMT bảo đảm không chồng chéo, không làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ bình thường của tổ chức, cá nhân; có sự phối hợp của cơ quan quản lý nhà nước về BVMT lực lượng cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường và các cơ quan khác có liên quan.

Liên quan đến nội dung này, trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Hưng Thịnh - Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cho biết, hoạt động thanh, kiểm tra là nhiệm vụ trọng tâm nhằm phát hiện và giải quyết kịp thời những vướng mắc, khắc phục các vi phạm về BVMT, bảo đảm pháp luật về BVMT được triển khai sâu rộng trên khắp cả nước. Thời gian qua, việc triển khai hoạt động thanh tra về bảo vệ môi trường phải tuân theo quy định chung của Luật Thanh tra dẫn tới còn gặp nhiều vướng mắc, hạn chế, chưa phát huy được hiệu quả của thanh tra, kiểm tra chuyên ngành môi trường. 

"Để tăng cường hiệu quả của hoạt động thanh tra, kiểm tra, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã đưa ra những quy định chi tiết, bổ sung các quy định mang tính đặc thù trong lĩnh vực thanh tra, kiểm tra về bảo vệ môi trường. Quy định rõ hơn trách nhiệm của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng và ủy ban nhân dân các cấp trong tổ chức, chỉ đạo thực hiện kiểm tra, thanh tra về BVMT. Trong đó, điểm mới là giao Chủ tịch UBND cấp huyện chịu trách nhiệm tổ chức thanh tra, kiểm tra về bảo vệ môi trường trên địa bàn; Chủ tịch UBND cấp xã tổ chức kiểm tra về bảo vệ môi trường đối với hộ gia đình, cá nhân và đối tượng thuộc thẩm quyền tiếp nhận đăng ký môi trường trên địa bàn. Bổ sung quy định việc thanh tra đột xuất không được công bố trước trong trường hợp cần thiết để đảm bảo tính đặc thù về bảo vệ môi trường. Vấn đề này cũng đã được quy định chi tiết, hoàn cảnh nào thì áp dụng hình thức này, tránh phát sinh nhũng nhiễu, tiêu cực...cho doanh nghiệp và nhân dân", ông Nguyễn Hưng Thịnh chia sẻ.

Theo ông Nguyễn Hưng Thịnh, trường hợp thanh tra đột xuất không công bố trước chỉ áp dụng trong trường hợp cần thiết theo quy định tại Nghị định số 08/2022/NĐ-CP. Việc này được hiểu là đối với các trường hợp cần thiết, thủ tục công bố Quyết định thanh tra được thực hiện sau khi đã tiến hành các hoạt động tại hiện trường để đảm bảo kịp thời phát hiện vi phạm. Việc quy định đặc thù nêu trên nhằm đảm bảo để Trưởng đoàn thanh tra được quyền thực hiện ngay theo thẩm quyền các hoạt động thanh tra tại hiện trường, lấy mẫu môi trường mà chưa cần thực hiện thủ tục công bố theo đúng trình tự quy định tại quy định pháp luật về Thanh tra, chỉ cần xuất trình Quyết định thanh tra đột xuất. Việc quy định trách nhiệm bị xử lý vi phạm đối với các tổ chức, cá nhân có hành vi cản trở hoạt động của đoàn thanh tra đột xuất là căn cứ để truy cứu trách nhiệm tổ chức, cá nhân, là điều kiện đảm bảo để việc tiến hành thanh tra đột xuất được thực hiện ngay.

"Trong thời hạn không quá 3 ngày kể từ ngày bắt đầu tiến hành các hoạt động thanh tra đột xuất không công bố trước tại cơ sở, trưởng đoàn thanh tra có trách nhiệm công bố quyết định thanh tra. Trường hợp đại diện theo pháp luật của đối tượng thanh tra cố tình không tham dự hoặc vắng mặt có lý do thì Trưởng đoàn thanh tra không cần phải thực hiện đúng quy định trong vòng 3 ngày này. Hoạt động thanh kiểm tra và hoạt động thanh tra đột xuất sẽ được áp dụng theo thời gian và trình tự được quy định rõ. Những đơn vị hoạt động ở các lĩnh vực nhạy cảm, thường xuyên vi phạm, chậm trễ hoặc không chịu khắc phục sẽ chịu sự thanh kiểm tra đột xuất và thường xuyên nhiều hơn", ông Nguyễn Hưng Thịnh nhấn mạnh.

Thanh tra khác kiểm tra ở điểm nào?

Theo ông Nguyễn Hưng Thịnh, thanh tra khác kiểm tra ở chỗ, hoạt động thanh tra được quy định chặt chẽ, phải đảm bảo đúng trình tự, thủ tục theo pháp luật về thanh tra, trừ trường hợp đặc thù không công bố trước trong trường hợp cần thiết nêu trên; thành viên đoàn thanh tra phải là công chức, đáp ứng đủ yêu cầu theo quy định của pháp luật về thanh tra. Kiểm tra có thể tiến hành ngay để xử lý vụ việc theo yêu cầu quản lý nhà nước, trong đó trình tự thủ tục sẽ đơn giản hơn thanh tra; thành viên đoàn thanh tra ngoài cơ quan quản lý nhà nước có thể mời thêm các chuyên gia, nhà khoa học, đại diện các cơ quan chính quyền địa phương để hỗ trợ hoạt động kiểm tra của cơ quan quản lý nhà nước.

Việc phê duyệt kế hoạch kiểm tra được lồng ghép trong quá trình xây dựng và phê duyệt kế hoạch thanh tra về bảo vệ môi trường và bảo đảm không chồng chéo với kế hoạch thanh tra, giữa kế hoạch kiểm tra của Bộ Tài nguyên và Môi trường và kế hoạch kiểm tra của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Trình tự, thủ tục của cuộc kiểm tra đột xuất không báo trước tương tự như thanh tra đột xuất không báo trước.

“Việc kiểm tra đột xuất không báo trước của cơ quan quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường được thực hiện khi có căn cứ cho rằng tổ chức, cá nhân có dấu hiệu vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường hoặc do Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định. Trong quá trình kiểm tra, trường hợp cần thiết thì Trưởng đoàn kiểm tra kiến nghị người có thẩm quyền tổ chức thanh tra đột xuất đối với tổ chức, hộ gia đình, cá nhân được kiểm tra. Để giảm phiền hà, chồng chéo cho doanh nghiệp, Luật BVMT đã bổ sung quy định về tần suất thanh tra BVMT không quá một lần/năm đối với một tổ chức, cá nhân trừ trường hợp thanh tra đột xuất.

Phân cấp rõ trách nhiệm của Bộ, ngành và địa phương

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Tuấn Anh, một điểm đột phá lớn không thể không nhắc đến, đó là lần đầu tiên chế định về thẩm quyền quản lý Nhà nước dựa trên nguyên tắc quản lý tổng hợp, thống nhất, một việc chỉ giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện. Điều này được thể hiện rõ, khi đưa các quy định rải rác, phân tán về BVMT trong các luật khác vào Luật Bảo vệ môi trường, đưa các chức năng quản lý Nhà nước về BVMT đang phân tán ở một số Bộ về Bộ Tài nguyên và Môi trường như quản lý chất thải rắn, ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường; phân cấp đi đôi với phân quyền; chuyển vai trò của Nhà nước sang vai trò trung tâm của doanh nghiệp, cộng đồng và người dân. Luật phân định rõ vai trò quản lý với việc tổ chức thực hiện, xác định rõ đơn vị chịu trách nhiệm chính trong vấn đề môi trường. Đồng thời quy định rõ trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang Bộ, UBND các cấp trong kiểm soát, kiểm tra, thanh tra về bảo vệ môi trường.

Theo đó, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức kiểm tra, thanh tra về BVMT trên phạm vi cả nước. Chủ trì xây dựng, ban hành hoặc trình cấp có thẩm quyền ban hành và tổ chức thực hiện văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường; tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật môi trường quốc gia; chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, đề án, dự án về bảo vệ môi trường.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng tổ chức kiểm tra, thanh tra về BVMT đối với dự án đầu tư, cơ sở thuộc bí mật nhà nước về quốc phòng. Trong khi, Bộ trưởng Bộ Công an có trách nhiệm tổ chức kiểm tra, thanh tra về BVMT đối với dự án đầu tư, cơ sở thuộc bí mật nhà nước về an ninh; chỉ đạo lực lượng cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường kiểm tra việc thực hiện pháp luật về BVMT.

Về trách nhiệm của UBND các cấp, Chủ tịch UBND cấp tỉnh tổ chức kiểm tra, thanh tra về BVMT trên địa bàn; chỉ đạo việc tham gia phối hợp kiểm tra, thanh tra về BVMT đối với các trường hợp quy định tại điểm a khoản này hoặc theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

Chủ tịch UBND cấp huyện tổ chức kiểm tra, thanh tra về BVMT trên địa bàn; chỉ đạo việc tham gia phối hợp kiểm tra, thanh tra về bảo vệ môi trường đối với các trường hợp quy định tại điểm d khoản này hoặc theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

Chủ tịch UBND cấp xã tổ chức kiểm tra về bảo vệ môi trường đối với hộ gia đình, cá nhân và đối tượng thuộc thẩm quyền tiếp nhận đăng ký môi trường trên địa bàn; chỉ đạo việc tham gia phối hợp kiểm tra, thanh tra về BVMT đối với các trường hợp quy định tại điểm đ khoản này hoặc theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

Đối với hoạt động kiểm toán, Kiểm toán nhà nước thực hiện kiểm toán trong lĩnh vực môi trường theo quy định của Luật Kiểm toán nhà nước và quy định khác của pháp luật có liên quan.

“Rõ ràng, Luật Bảo vệ môi trường không chỉ thể hiện sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản lý thống nhất, phù hợp với tình hình mới, mà còn góp phần hình thành lối sống mới, thúc đẩy doanh nghiệp, người dân thay đổi suy nghĩ, cách ứng xử hằng ngày đó là trách nhiệm BVMT chính là bảo vệ cuộc sống của chúng ta”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Tuấn Anh nhấn mạnh./.