Kể chuyện ngày xưa: Âm nhạc và tin tức

Cuối năm 1988, tham dự phiên họp hằng tháng của Hội đồng Bộ trưởng (Chính phủ), nhân được yêu cầu phát biểu về báo chí, tôi có ý kiến: “Muốn ngành phát thanh, truyền hình nước ta nhanh chóng theo kịp các nước trong khu vực, nhất thiết phải có quy hoạch, sự đầu tư của Nhà nước và mở rộng hợp tác quốc tế”.

Và nói tôi luôn: “Chúng ta lạc hậu lắm. Riêng một cái đài phát sóng FM stereo đặt tại thủ đô phát âm nhạc và tin tức phục vụ người dân và khách quốc tế, các nước trong khu vực đều có. Sài Gòn trước 1975 đã có, nay vẫn sử dụng. Thủ đô Vientiane nước bạn Lào có. Duy nhất Hà Nội là chưa”.

Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Đỗ Mười bảo: “Anh làm đi”. – “Vâng, thưa anh, nếu Nhà nước cho tiền, xin có ngay”.

Toà nhà Trung tâm Phát thanh Quốc gia (58 – Quán Sứ, Hà Nội)

Hội đồng Bộ trưởng quyết định giao Ủy ban Kế hoạch Nhà nước và Bộ Tài chính xem xét, cấp kinh phí, Đài TNVN chịu trách nhiệm thực hiện.

Cán bộ nhà Đài hồ hởi vào cuộc. Quyết tâm khai trương Đài phát sóng FM vào dịp Quốc khánh năm sau, cùng lúc với Trung tâm Âm thanh xây dựng mới ở phố Bà Triệu sử dụng trang thiết bị thế hệ mới.

Trước hết, chọn đối tác đấu thầu. Ba hãng Marelli (Ý), Thompson (Pháp) và Sony (Nhật) tham gia. Sony trúng thầu bởi giá hạ, hơn nữa ta cũng muốn chọn hãng ở gần nước ta, qua lại đỡ tốn kém.

Việc nhỏ, vào cuộc mới thấy trở ngại lù lù như quả núi. Mỹ vẫn cấm vận Việt Nam, đe dọa trừng phạt bất kỳ doanh nghiệp nào cung ứng thiết bị kỹ thuật cho nước ta.

Dù đã mấy lần tuyên bố sẽ dỡ bỏ chủ trương vô lý này ngay khi cái gọi là “vấn đề Campuchia” được giải quyết, các đơn vị Quân đội Nhân dân Việt Nam sau thời gian sát cánh cùng bạn đánh đuổi Khmer đỏ đã rút dần về, Mỹ vẫn chần chừ. Hãng Sony lắp xong thiết bị theo tần số ta đề xuất, xin gia hạn một tuần sẽ giao hàng. Chờ mấy tuần không thấy động tĩnh, chúng tôi hiểu. Ta chấm dứt hợp đồng với Sony, tiếp xúc Hãng Thompson… Và hãng này đã nhiệt tình hợp tác.

Đài FM Âm nhạc và Tin tức cũng như Trung tâm Âm thanh khai trương đúng hạn, ngày 4/9/1990, trước sự chứng kiến của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh.

Thiết bị không thể không có, tuy nhiên vấn đề sinh tử là nội dung chương trình. Lãnh đạo Đài giao Ban biên tập Âm nhạc và Ban Thư ký biên tập chịu trách nhiệm lên khung chương trình và nội dung chi tiết.

Dự kiến Đài FM sẽ phát sóng liên tục 20h/ngày, mỗi giờ 50-55 phút âm nhạc, 5 phút tin tức luân phiên tiếng Việt và tiếng Anh - nếu có quảng cáo, sẽ dành 2 phút/giờ cho phần này.

Chủ quản là Ban Biên tập Âm nhạc. Nhạc sĩ Cát Vận được cử làm Trưởng đài. Phần tin tức, cập nhật nhiều lần trong ngày, do Ban Biên tập Đối ngoại cung cấp. Quản lý kỹ thuật và công nghệ thuộc trách nhiệm của Trung tâm Âm thanh và Ban Phát sóng Phát thanh.

Tôi làm việc với nhạc sĩ Cát Vận, đề xuất yêu cầu: Chương trình âm nhạc phục vụ nhiều đối tượng, cần đa dạng, bao gồm ca khúc và nhạc không lời, cổ điển và hiện đại, dân tộc và thời thượng…, tùy các nhạc sĩ quyết định. Điều kiện duy nhất lãnh đạo Đài đề ra là trước mắt bảo đảm phát theo tối thiểu 30% nhạc Việt Nam, 70% nhạc nước ngoài, phấn đấu sau một thời gian, tiến tới cân bằng 50-50.

Yêu cầu tưởng đơn giản nhưng không dễ thực hiện. Trong điều kiện nước ta hồi ấy, lấy đâu ra nhạc phát liên tục suốt ngày đêm, nếu không lặp lại các chương trình vừa lên sóng?

Tôi liên hệ với Đài phát thanh quốc gia Pháp Radio France ở Paris, làm việc với Đại sứ Pháp tại Hà Nội. Bạn đồng ý chi viện. Tham tán văn hóa Đại sứ quán Pháp Giáo sư Fleuret, Bí thư Passicousset, Tùy viên Baubiat cùng sang làm việc với Ban Quan hệ quốc tế của Đài, xin phép xem kho băng nhạc ở Trung tâm Âm thanh.

Bạn đề nghị ta làm ngay các phiếu phân loại (fiche) để biết cụ thể đã có những gì cần thêm loại nào, trên cơ sở ấy Radio France sẽ giúp đỡ và sứ quán Pháp sẽ đặt mua tại Paris, viện trợ không hoàn lại.

Một thời gian sau, Đài FM nhận từ Pháp gửi máy bay sang nhiều thùng băng CD và băng Cassette nhạc nước ngoài. Hồi ấy Đài RFI có chương trình hợp tác với các nước khối Pháp ngữ, mỗi tuần làm và phát sóng trực tiếp một chương trình nhạc dân tộc dài một tiếng đồng hồ, do các nghệ sĩ từ các nước đến Paris thực hiện.

Chương trình nhạc ghi vào đĩa CD, hằng tuần gửi sang Hà Nội cho Đài FM sử dụng không phải trả tác quyền. Nhờ vậy, từ giữa năm 1993 trở đi, nhân dân Hà Nội có dịp thưởng thức nhiều loại nhạc nước ngoài hết sức “thời thượng”.

Bạn cũng chấp nhận đề xuất của ta, mỗi năm hai lớp bồi dưỡng phóng viên tại chỗ, giáo sư và thiết bị đưa từ Pháp sang, bạn đài thọ mọi chi phí (chừng 200.000 frăng Pháp, tương đương 40.000 USD/lớp); thiết bị dùng cho học viên thực tập sẽ để lại biếu Đài TNVN. Bạn đề nghị ta cho hai cán bộ cấp tốc học ít nhiều tiếng Pháp để cuối năm kịp sang Paris tập thực hiện chương trình âm nhạc với thiết bị hiện đại.

Sóng FM là chuyện mới ở thủ đô ta. Lãnh đạo giao Chánh Văn phòng Hoàng Hàm đặt làm 5 bảng quảng cáo lớn ngoài trời, giới thiệu Đài FM Âm nhạc và tin tức, tần số cùng chương trình bằng tiếng Việt và tiếng Anh, bố trí tại những nơi đông người qua lại như: Bờ hồ Hoàn Kiếm, xế cổng Công viên Thống nhất phố Trần Nhân Tông, ven đường từ sân bay Nội Bài về nội thành…(kinh phí chỉ đủ đặt làm 5 bảng!)

Nhìn lại, kinh phí do Nhà nước cấp để dựng Đài FM không lớn: khoảng 2,9 tỉ đồng (Báo cáo của Giám đốc Trung tâm âm thanh, Trưởng Ban Quản lý Công trình 12-86 Phùng Ngọc Oanh).

Hợp tác quốc tế có hiệu quả. Tổng kết năm 1991, Phó Tổng Giám đốc Huỳnh Ngọc Ấn thông báo: “Riêng những thiết bị và xe Toyota 12 chỗ do UNESCO và Pháp viện trợ, sau khi dùng tại các lớp học, đủ để trang bị hoàn chỉnh một studio thu nhạc, một xe thu thanh lưu động và 13 máy thu cho phóng viên tác nghiệp”.

Về thời lượng, theo Ban Biên tập Âm nhạc: “Hằng ngày Đài TNVN phát 68 tiếng (42 giờ đối nội, 28 giờ đối ngoại). Âm nhạc chiếm 52% thời gian các chương trình đối nội, riêng sóng FM chiếm 89% phần nhạc.

Các dòng nhạc phát lên sóng bao gồm nhạc nhẹ, nhạc thính phòng, giao hưởng, nhạc dân tộc - riêng phần này, mỗi ngày có hai chương trình dài 55’ nhạc truyền thống ba miền”.

Chương trình Âm nhạc và Tin tức được dư luận hoan nghênh. Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã nghỉ hưu, cùng phu nhân đến thăm lại Trung tâm Âm thanh và đồng ý cho Đài thu thanh đôi lời phát biểu của ông và của phu nhân cũng là một cán bộ cách mạng lão thành, giữ làm tư liệu.

Thủ tướng Võ Văn Kiệt leo lên nóc tòa nhà phố Bà Triệu xem ăngten sóng FM trước khi về lại phố Quán Sứ cùng Phó Thủ tướng Nguyễn Khánh chủ trì cuộc họp lãnh đạo một số Bộ, ngành thông qua quy hoạch phủ sóng phát thanh toàn quốc…

So với toàn bộ hệ thống cơ sở hạ tầng và thiết bị công nghệ phát thanh quốc gia, Đài FM 5KW chỉ là cái ốc con trong cổ máy lớn, nhưng đó là một bước đi đúng hướng, góp phần xây Hệ VOV3 Âm nhạc, Thông tin và Giải trí hùng hậu và cuốn hút ngày nay./