Khan hiếm nhân lực chất lượng cao do doanh nghiệp Việt Nam “lười” đào tạo?

Theo báo cáo của Bộ LĐ-TB-XH, bên cạnh những kết quả đạt được, thị trường lao động Việt Nam còn tồn tại một số hạn chế, trong đó có vấn đề chất lượng và cơ cấu nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu thị trường lao động. Trình độ và kỹ năng của lực lượng lao động mặc dù được cải thiện trong thời gian qua, song vẫn còn thấp so với yêu cầu của thị trường lao động và so với các nước trên thế giới, tiếp tục là điểm nghẽn cho phát triển việc làm chất lượng và năng suất.

Trong so sánh quốc tế, xếp hạng trụ cột kỹ năng và chỉ số chất lượng đào tạo nghề nghiệp của Việt Nam thuộc nhóm cuối của ASEAN. Nhìn chung, trình độ tay nghề, kỹ năng của lực lượng lao động Việt Nam  còn hạn chế, đặc biệt thiếu kỹ năng mềm. Việt Nam hiện thiếu đội ngũ cán bộ lãnh đạo quản lý giỏi, chuyên gia và quản lý doanh nghiệp giỏi, lao động lành nghề cho các ngành kinh tế mũi nhọn, các vùng kinh tế động lực, trọng điểm. Đội ngũ nhân lực khoa học và công nghệ còn thiếu và yếu. Những hạn chế này đã cản trở sự đóng góp của nguồn nhân lực cho tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. Đặc biệt, trình độ lao động thấp thì sẽ rất khó dịch chuyển sang các ngành nghề, công đoạn có giá trị gia tăng cao để tăng năng suất lao động và bắt kịp với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

Còn theo nhận định Ngân hàng thế giới, nhiều doanh nghiệp đang gặp khó khăn trong việc tuyển dụng lao động có chất lượng. 73% doanh nghiệp có báo cáo rằng họ gặp khó khăn trong tuyển dụng những lao động cho vị trí quản lý, 61% gặp khó khăn để tuyển dụng người lao động có kỹ năng phù hợp. Con số này cho thấy có khoảng cách lớn giữa cung và cầu lao động Việt Nam.

Ông Ngô Minh Tuấn, Chủ tịch HĐQT tập đoàn CEO Việt Nam Global, đồng thời là nhà hoạt động giáo dục cho rằng, cách đây 10 năm, số lượng doanh nghiệp tại Việt Nam chỉ từ 100.000-200.000, thì hiện nay con số này đã tăng gấp nhiều lần, vào khoảng 500.000 – 600.000 doanh nghiệp, chưa kể con số vài trăm nghìn các hộ kinh doanh cá thể. Do đó nhu cầu tuyển dụng nhân sự tăng cao rõ rệt. Trong tổng số khoảng 100 triệu dân của Việt Nam, chỉ có khoảng 20% trong tổng số lao động “thoát ly” có thể đảm nhiệm các chức vụ quản lý, tương đương với khoảng 6 triệu người.

Nếu như những năm trước, số lượng nguồn nhân lực có thể đảm nhiệm các chức vụ quản lý trên tổng số doanh nghiệp là khá dồi dào, thì trong giai đoạn hiện nay 1 doanh nghiệp chỉ có thể tuyển được 3 quản lý.

Bên cạnh đó, gần đây không ít nhân sự cấp trung quyết định tự kinh doanh, mở công ty riêng, đây được coi là một dấu hiệu của sự phát triển xã hội song cũng khiến nguồn cung nhân sự chất lượng cao giảm mạnh trong khi nhu cầu tuyển dụng của thị trường lại tăng nhanh.

Từ thực tế đào tạo nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp, ông Tuấn cho rằng, khả năng tự đào tạo, tự xây dựng nhân lực chất lượng cao của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay còn nhiều hạn chế.

“Chúng tôi nhận thấy 100% chủ các doanh nghiệp nước ngoài đều có khả năng tự đào tạo nội bộ, coi việc tự xây dựng nguồn lực từ bên trong là cốt lõi, việc thuê ngoài chỉ mang tính chất phụ thêm. Nhìn lại các doanh nghiệp Việt Nam, không ít nơi còn “lười” trong việc tự đào tạo, tự nâng cao năng lực trình độ chuyên môn cho đội ngũ nhân viên của mình”, ông Ngô Minh Tuấn nhận định.

Trong bối cảnh nguồn cung nhân lực chất lượng cao có hạn, nhu cầu của thị trường lao động là rất lớn, chuyên gia này cho rằng, các chủ doanh nghiệp nên chấp nhận tuyển dụng, tìm kiếm những “đại bàng con” để tự đào tạo phù hợp với chính văn hóa doanh nghiệp của mình, trở thành các nhân sự chất lượng cao, giữ các vị trí quan trọng trong doanh nghiệp.

Nói thêm về vấn đề đào tạo nguồn nhân lực, ông Ngô Minh Tuấn cũng cho rằng, chương trình đào tạo tại các trường đại học còn thiếu tính kết nối, giảng viên dạy môn nào thường chỉ chuyên về môn đó, người dạy marketing thường chỉ giỏi về marketing, dạy về kế toán cũng sẽ chỉ giỏi về kế toán. Trong chương trình đào tạo thiếu đi những “kiến trúc sư trưởng” để đem lại cho người học một cái nhìn tổng thể về doanh nghiệp.

“Các trường chủ yếu dạy kiến thức để người học ra trường làm thuê, chứ không dạy tổng thể để có thể làm chủ doanh nghiệp, giống như việc một người được dạy về cái ngà voi, một người được dạy về cái chân voi, nhưng doanh nghiệp lại là tổng thể cả cơ thể con voi. Chúng ta đang thiếu chương trình dạy lồng ghép tổng thể, khiến quá trình làm việc giữa các bộ phận có thể có độ vênh nhất định”, ông Ngô Minh Tuấn nhấn mạnh.

TS Đinh Thị Hồng Duyên, Chuyên gia tư vấn về Quản trị doanh nghiệp cũng thừa nhận rằng, lao động chất lượng cao không chỉ yêu cầu về chuyên môn công việc, năng lực thực sự mà còn cần cả năng lực ứng dụng những kiến thức đó một cách thực tế, đây cũng là điều phần lớn lao động hiện nay đang thiếu. Hiện nay việc tuyển dụng lao động có trình độ kỹ năng, lao động chất lượng cao đang thực sự khó khăn.

“Cứ 100 hồ sơ ứng tuyển thì chúng tôi chỉ chọn được 2 người, thậm chí có những đợt không tuyển được ứng viên nào. Để tuyển được trưởng phòng hay trưởng nhóm có khi phải mất đến 3-4 tháng. Những người có tay nghề cao đã hiếm, nhưng các doanh nghiệp còn phải cạnh tranh rất cao mới có thể tuyển dụng bởi những ứng viên đó sẽ được rất nhiều đơn vị săn đón. Thậm chí ngay cả khi đã tuyển được người rồi, trong thời gian thử việc cũng có thể bị mất người, đây thực sự là một vấn nạn”, bà Đinh Thị Hồng Duyên cho biết.

Chuyên gia cho rằng, sau đại dịch Covid-19, nhiều lao động có xu hướng tuyển sang các công việc freelancer, trong đó nhiều lao động chất lượng cao cũng thay đổi xu hướng công việc, thậm chí có thể tự làm các sản phẩm, chủ động cung cấp dịch vụ cho các bên. Do đó doanh nghiệp đối mặt với làn sóng nghỉ việc, chuyển đổi công việc sau đại dịch rất cao, nhất là những người có chuyên môn cao có xu hướng nghỉ việc chuyển sang tự start up.

Để giải bài toán tuyển dụng, thu hút lao động chất lượng cao, TS Đinh Thị Hồng Duyên cho rằng, ngoài mức lương, người lao động mong muốn có một môi trường làm việc tốt, được cống hiến và tạo ra dấu ấn. Nhiều doanh nghiệp cũng luôn chú trọng tới xây dựng hình ảnh doanh nghiệp đẹp, sản phẩm, dịch vụ có ý nghĩa cho cộng đồng, thậm chí mang tính chất toàn cầu để thu hút ứng viên.

Tuy nhiên, phải khẳng định không thể thu hút ứng viên giỏi chỉ bằng hình ảnh, mà còn cần chính sách hấp dẫn về tiền lương, thu nhập, chế độ khác danh cho nhân tài. Đây cũng là lý do các doanh nghiệp lớn không chỉ là cái nôi vừa thu hút vừa nuôi dưỡng nhân tài./.