Nghi ngại đề xuất sử dụng đất đá thải mỏ than làm cát và vật liệu san lấp

Bộ TN&MT nhận được đề xuất sử dụng chất thải mỏ than làm vật liệu san lấp

Mới đây, Bộ Tài nguyên và Môi trường nhận được đề xuất của công ty cổ phần Than Cọc Sáu - Vinacomin (Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam) về việc thu hồi và sử dụng đất đá thải mỏ trong quá trình khai thác than để làm vật liệu san lấp. Lý do được công ty này đưa ra là hiện nay nhu cầu sử dụng đất đá thải mỏ làm vật liệu san lấp cho các dự án trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh rất lớn và cấp bách. Ngày 23/12/2020, UBND tỉnh Quảng Ninh đã có Văn bản số 8769 giao Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) lập kế hoạch khai thác, sử dụng đất đá thải trong quá trình khai thác, chế biến than làm vật liệu san lấp cho các dự án công trình trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh. Đến nay, TKV đã hoàn thành việc quy hoạch các khu vực hoạt động khai thác, sử dụng và kinh doanh đất đá thải trong quá trình khai thác, chế biến than thuộc TKV trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh.

Bộ TN&MT cấp giấy phép khai thác than cho công ty Cổ phần Than Cọc Sáu - Vinacomin từ năm 2008 bằng phương pháp lộ thiên tại các vỉa than thuộc khu vực mỏ Cọc Sáu (phường Cẩm Phú, TP Cẩm Phả). Trong quá trình khai thác than, đất đá thải mỏ được đổ thải tại các bãi thải mỏ theo quy hoạch số 3033 do UBND tỉnh Quảng Ninh phê duyệt.

Ngoài công ty cổ phần Than Cọc Sáu - Vinacomin, công ty cổ phần Thiên Nam cũng có văn bản gửi Bộ TN&MT xin tận dụng đất đá thải tại mỏ than Mông Dương để sản xuất cát nghiền nhân tạo thay thế cát tự nhiên, vật liệu san nền. Theo đại diện công ty cổ phần Thiên Nam, đơn vị này đang khảo sát khu vực tại bãi thải mỏ Mông Dương của công ty than Mông Dương và thấy có đất đá thải mỏ phù hợp để tận dụng, sản xuất thành cát nghiền nhân tạo bao gồm 4 dây chuyền, mỗi dây chuyền có công suất 600 tấn/h.

Các bãi thải khai thác than trên địa bàn tỉnh phân bố chủ yếu tại TP Hạ Long, Uông Bí, thị xã Đông Triều và nhiều nhất là ở TP Cẩm Phả. Tại Cẩm Phả, ngoài hai Công ty than Cao Sơn và Cọc Sáu, còn nhiều đơn vị khác cũng khai thác than lộ thiên, đổ thải. Tổng diện tích các bãi thải ở Quảng Ninh hơn 4.000ha, có thể chứa khoảng 2.125 triệu m3 đất đá, hiện nay đã chứa hơn 1.375 triệu m3. Hàng năm, các đơn vị khai thác than lộ thiên đổ thải khoảng 150 triệu m3.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cấm lợi dụng vận chuyển đất, đá thải

Liên quan đến vấn đề này, đại diện Bộ TN&MT cho biết, Bộ chưa có văn bản trả lời và đang thực hiện theo quy trình, nếu xác định đúng là vật liệu xây dựng thì mới cho phép thực hiện. Trong quá trình khai thác than (nhất là các mỏ lộ thiên), để thu hồi than đạt chất lượng phải thải bỏ một lượng đất đá phủ, đất đá vây quanh vỉa than (chủ yếu đây là khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường để sử dụng san lấp). Mỗi năm các mỏ than vùng Quảng Ninh đưa ra các bãi thải hàng triệu m3 đất đá, sau vài chục năm đã hình thành những bãi thải hàng chục triệu m3 đất đá, chiếm dụng hàng ngàn ha, gây ô nhiễm môi trường và nguy cơ gây sạt lở đất đá, trôi lấp đất đá vào khu vực dân cư vào mùa mưa bão.

Đại diện Bộ TN&MT cho rằng, việc sử dụng đất, đá từ bãi thải của mỏ than nào, vị trí ở đâu, bãi thải đang hoạt động hay bãi thải thuộc các mỏ đã được đóng cửa mỏ; bãi thải đã dừng đổ thải hay sử dụng trực tiếp đất đá trong quá trình khai thác than cần phải được xem xét, đánh giá cụ thể về công nghệ, phương pháp khai thác, tác động đến môi trường trong quá trình khai thác, vận chuyển đất, đá thải mỏ.

Bộ TN&MT cũng khuyến cáo phải có giải pháp quản lý chặt chẽ, hiệu quả tránh tình trạng doanh nghiệp lợi dụng việc vận chuyển đất, đá thải để “tuồn” than đạt chất lượng từ mỏ để tiêu thụ trái phép, gây thất thoát tài nguyên khoáng sản, ngân sách Nhà nước. Theo quy định của pháp luật về khoáng sản, đất đá thải của mỏ than là khoáng sản đi kèm, nếu muốn khai thác, tổ chức, cá nhân khai thác phải báo cáo Bộ TN&MT và được cho phép; phải thực hiện nghĩa vụ tài chính theo quy định.

Cần tính toán kĩ lưỡng, giám sát chặt, đảm bảo công khai, minh bạch

TS. Hoàng Dương Tùng cho rằng: "Bộ Tài nguyên và Môi trường từng cho phép một số công ty làm về vấn đề này. Rõ ràng phải tùy trường hợp cụ thể để xem có thành phần đặc biệt nào gây ô nhiễm môi trường còn trong đất đá không và đặc biệt chú ý khâu giám sát thực hiện ngay từ đầu, đảm bảo công khai, minh bạch".

Theo TS. Hoàng Dương Tùng, trước khi cho phép cần phải tính hết sức kỹ lưỡng việc giám sát/chế tài thế nào để tránh thất thoát, lợi dụng, gây ô nhiễm (giám sát tại mỏ, giám sát quãng đường vận chuyển, giám sát nơi đổ). "Hiện nay có nhiều biện pháp kỹ thuật hỗ trợ việc đó. Nếu công khai các kết quả giám sát thì sẽ rất khó để làm bậy".

Theo lãnh đạo Cục trưởng Cục Địa chất Khoáng sản (Bộ TN&MT), Bộ TN&MT đã có nhiều văn bản hướng dẫn việc thực hiện. Việc sử dụng đất đá thải mỏ đang được đưa vào trong Nghị định sửa đổi để trình Chính phủ. Văn phòng Chính phủ cũng đã có văn bản thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu rà soát, bổ sung và đang được trình lại.

Việc sử dụng đất đá thải mỏ phải đúng mục đích, phải có địa chỉ sử dụng, có địa chỉ dự án cụ thể. Không được phép lợi dụng việc khai thác đá thải mỏ để khai thác khoáng sản trái phép. Ngoài ra, tổ chức, cá nhân phải thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ với nhà nước.