“Nhà báo không làm nên lịch sử nhưng không có họ thì lịch sử không được ghi lại”

Đại tá Trần Hồng (SN 1949) là nhà báo, nghệ sỹ nhiếp ảnh gắn với đề tài chiến tranh. Ông là người con của vùng quê Hà Tĩnh. Sự nghiệp của Đại tá Trần Hồng là làm báo thông qua à hàng nghìn bức ảnh ghi lại khoảnh khắc của những người lính ở tuyến đầu, khai thác hình ảnh những người mẹ hy sinh thầm lặng ở hậu phương và đặc biệt hơn chính là "thước phim" đời thường quá đỗi chân thực của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. 

PV: Cơ duyên nào khiến Đại tá chuyển sang mảng hình ảnh báo chí, chuyển sang Báo ảnh Việt Nam?

Đại tá Trần Hồng: Để mà nói về cơ duyên thì không có, chỉ là mình nhận được sự phân công của tổ chức nên làm theo. Từ chiến trường được Bộ Chính trị lệnh đi học đại học và theo niềm yêu thích chụp ảnh của bản thân hồi đó, tôi vào trường Tuyên giáo Trung ương - nay là Học viện Báo chí và Tuyên Truyền để học và trở thành phóng viên chiến trường. 

Sau đó về làm cho báo Quân đội nhân dân một thời gian ngắn, các sếp thấy có “nhiệt huyết” nên chuyển cho sang làm phóng viên biệt phái cho báo ảnh Việt Nam - tờ báo đối ngoại duy nhất lúc ấy. Chuyển sang đó được 8 năm từ 1973 đến 1981, đó là 8 năm tuyệt vời trong cuộc đời làm nghề của tôi.

PV: Ông có 1 kho tàng 2000 ảnh đồ sộ về Đại tướng kính yêu Võ Nguyên Giáp, làm thế nào để có được số lượng ảnh chụp lớn như vậy? 

Đại tá Trần Hồng: Tôi mê chụp ảnh chân dung và năm 1992 có tổ chức triển lãm cá nhân tại 45 Tràng Tiền (Hà Nội). Đại tướng Võ Nguyên Giáp có đến xem và để lại một lưu bút: “Những tấm ảnh (những bức tranh) như thơ, như nhạc. Qua những hình ảnh ghi lại, người xem rất xúc động với những tình cảm, những nỗi đau thương và những niềm vui qua những con mắt làm người xem nhớ mãi. Chúc Trần Hồng, người nghệ sĩ - chiến sĩ có những tác phẩm lớn”.

Tháng 10 năm 1994, tôi vào nhà riêng của Đại tướng ở số 30 Hoàng Diệu, Hoàn Kiếm (Hà Nội). Gặp tôi ông hỏi: “Cậu vào đây để làm gì” thì tôi có trả lời rằng: “Dạ tôi vào đây để xin phép được chụp ảnh Đại tướng”. Đại tướng nhìn thẳng vào tôi, ông phát ra và thu về rất nhanh các tín hiệu cần thiết sau đó dịu dàng nói với thư ký của ông: “Hãy để cho đồng chí phóng viên Trần Hồng báo Quân đội nhân dân này vào gặp tôi bất kỳ lúc nào”. Sáng sớm hôm sau, tôi đến nhà Đại tướng từ 5 giờ sáng tới 21 giờ 30 phút tối và là ngày thu hoạch được nhiều ảnh nhất. 

PV: Khi tiếp xúc, chụp ảnh cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp nhiều như vậy, ông có kỉ niệm nào đáng nhớ với Đại tướng không?

Đại tá Trần Hồng: Đại tướng Võ Nguyên Giáp - ông rất tôn trọng sự thật dù sự thật ấy có khó tin hay gồ ghề thế nào đi chăng nữa. Ông từng nói rằng: “Hồng ơi, khi em quan sát 1 sự kiện, 1 con người, em phải quan sát tới cùng để tìm được cái bản chất thật”.

Năm 1992, khi mở triển lãm tại 45 Tràng Tiền, Hà Nội, sau khi xem ảnh. Bác Giáp có hỏi: “Đồng chí phóng viên báo ảnh Quân đội nhân dân, hãy cho tôi biết đâu là bức ảnh đẹp nhất trong 87 bức ảnh này?”. Đó là điều rất khó trả lời nhưng tôi đã rõng rạc nói: “Thưa Đại tướng tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp, 87 bức ảnh này của tôi, tôi thích tất cả vì tất cả đây là của tôi”. Sau đó Đại tướng mỉm cười, nói lớn: “Phóng viên Báo Quân đội có khác - trả lời rất rõ ràng mạch lạc!”.

PV: Lúc đi tác nghiệp, đi lấy tin chiến trường chắc chắn có những khó khăn, gian khổ vậy đã bao giờ Đại tá suy nghĩ lại về quyết định ban đầu của mình?

Trần Hồng: Là một chiến sĩ trong quân đội thì việc suy nghĩ lại là việc không cho phép. Bất kỳ ai, không phải thích hay không thích nhưng khi đã mặc quân phục rồi, anh phải buộc thực hiện theo mệnh lệnh của cấp trên đó là quan trọng nhất. Và khi tôi trở thành sĩ quan rồi thì việc đó lại càng phải rất nghiêm túc, không được có sự do dự hay hối hận. 

Trở thành phóng viên mặt trận chiến trường rất nguy hiểm vì chưa nói đến là có chụp được ảnh đẹp hay không, nhưng nếu không đủ “thông minh” sẽ rất dễ thiệt mạng. Nơi chụp ảnh đẹp nhất là nhìn chính diện từ trên cao để thấy bao quát được cả chiến trường, nhưng đó cũng là nơi nguy hiểm nhất mà địch dễ dàng nhìn thấy và tiêu diệt. Chụp ở dưới thấp thì ảnh lại không đẹp, không thấy được toàn cảnh. Đó là sự xung khắc kinh khủng giữa tính mạng và nghề nghiệp.

PV: Đất nước bây giờ đã vào thời bình, Đại tá còn đi theo chủ đề khai thác chụp ảnh lúc ban đầu không?

Trần Hồng: Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã về thế giới bên kia được 12 năm rồi, nhưng tôi vẫn đang được chụp ảnh và khám phá thêm rất nhiều về Đại tướng. Dù không được chụp trực tiếp nhưng chụp về những gì liên quan đến Đại tướng thì cũng như đang chụp ảnh về con người vĩ đại - Đại tướng, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp. 

Về chân dung các bà mẹ thì tôi không buông bỏ được. Cách đây 2 tuần, tôi có về Quảng Trị và chụp được hai bà mẹ rất tuyệt vời. Được chứng kiến cảnh các mẹ dũng cảm, mất đi tất cả các con nhưng vẫn sống thọ tới hơn trăm tuổi, chia sẻ với tôi rằng mẹ phải sống thay cho con của họ. Lắng nghe câu chuyện như vậy cũng khiến tôi như được tiếp thêm một nguồn năng lượng, tiếp tục tìm về các mẹ. 

PV: Là một phóng viên, đặc biệt là phóng viên chiến trường Đại tá có lời khuyên nào cho các phóng viên trẻ về cách gìn giữ, tuyên truyền lịch sử của dân tộc Việt Nam không?

Trần Hồng: Tôi không có lời khuyên gì, vì mỗi giai đoạn có 1 hoàn cảnh riêng, suy nghĩ và điều kiện làm việc riêng. Thế nhưng đã làm báo thì cần tôn trọng sự thật. Sự thật là thiêng liêng nhất, bất di bất dịch và trong hoàn cảnh nào cũng không thể xuyên tạc, làm sai lệch sự thật!

PV: Xin cảm ơn Đại tá, Nhà báo, NSNA Trần Hồng!