Mặn xâm nhập ở ĐBSCL được các cơ quan chức năng dự báo từ sớm. Tuy  nhiên, trước diễn biến bất thường của thời tiết, những tác động từ thượng nguồn đã khiến mặn xuất hiện sớm trên các cửa sông ở ĐBSCL. Trong tháng 1 vừa qua mặn đã vào sâu trên các cửa sông và sẽ đạt đỉnh trong tháng 2 đến tháng 4 năm nay. Mặn đã vào sâu trên các nhánh sông Tiền, sông Hậu từ 30 – 45 km, dự báo cao điểm mặn sẽ vào sâu từ 60 – 70 km, thậm chí có thời điểm còn cao hơn. Những vùng ven biển ở ĐBSCL, mặn xâm nhập bất thường có thể ảnh hưởng đến nguồn nước sinh hoạt, sản xuất và các hệ thống thủy lợi ven biển.

Mặn xâm nhập được dự báo sẽ không gay gắt như các năm 2015 – 2016, 2019 – 2020 nhưng sẽ tác động tiêu cực đến sản xuất nông nghiệp ở vùng ven biển, nguồn nước dự trữ giảm nhanh, cơ hội lấy nước bổ sung hiếm.

Để thấy rõ được tính chủ động của người dân, sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ, các địa phương, nhóm phóng viên thường trú khu vực ĐBSCL thực hiện loạt bài viết “Miền Tây chủ động ứng phó với hạn mặn”. Trong phần đầu của loạt bài, nhóm phóng viên sẽ nêu rõ những thách thức, dự báo từ các cơ quan chức năng, các địa phương trong vùng cũng như việc phát huy kinh nghiệm ứng phó của nông dân miền Tây.

Từng bị thiệt hại bởi mặn xâm nhập các năm trước, ông Trần Minh Tuấn, ấp Tân Hội, xã Tân Thạnh, huyện Long Phú, Sóc Trăng đã rút được kinh nghiệm là không sản xuất lúa vụ 3 mà thay vào đó là cày ải, phơi đất chờ sản xuất các vụ tiếp theo.

“Vụ 3 (đông xuân muộn) không làm đâu vì ở đây làm không được, do nước mặn, cống đóng hết rồi, không có nước bơm. Năm ngoái cũng có người làm, mà khi thu hoạch, cắt 2 vòng đầu không có lúa cũng bỏ luôn. Cày đất bỏ, chứ đâu có lúa đâu mà cắt. Nhiều năm nay không có làm vụ 3, mình cày phơi đất để vụ sau nhẹ phân bón một chút, một công chứng 30kg phân à. Làm vụ này thất, vụ sau nặng phân nữa, làm không trúng, lúa bị chết nữa, do phèn”, ông Trần Minh Tuấn chia sẻ.

Mặn xâm nhập trên địa bàn Sóc Trăng đã xuất hiện từ giữa tháng 1 với cường độ mặn ở mức cao hơn trung bình nhiều năm, nhưng không nghiêm trọng như mùa khô năm 2015 - 2016 và năm 2019 - 2020. Trên tuyến sông Hậu, ranh mặn 4g/lít trong các đợt triều cường dịch chuyển sâu vào nội đồng từ 35 - 40 km (địa bàn xã Nhơn Mỹ, huyện Kế Sách). Do ảnh hưởng thời tiết (gió mùa Đông - Bắc cường độ mạnh), nên độ mặn trên tuyến sông Hậu thường xuyên duy trì ở mức cao và không suy giảm khi triều thấp.

Dự báo thời gian tới, mặn xâm nhập xuất hiện và duy trì ở cường độ cao, ranh mặn 4g/lít trên tuyến sông Hậu vào sâu nội đồng 40 - 45 km (trên địa bàn xã An Lạc Tây, huyện Kế Sách) trên sông Mỹ Thanh từ 35 - 40 km (trên địa bàn xã Thạnh Phú, huyện Mỹ Xuyên). Để ứng phó với tình hình mặn xâm nhập, trên địa bàn khu vực Long Phú - Tiếp Nhật đã thực hiện điều chỉnh lịch thời vụ gieo trồng nhằm tránh ảnh hưởng của mặn. Hiện nay vụ lúa Đông Xuân đã thu hoạch xong và không có thiệt hại.

Ông Nguyễn Thanh Hồng, Phó trưởng phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Long Phú (nay là phòng Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, từ khi xuất hiện mặn đến nay địa phương đã kiểm tra, đo độ mặn và thông báo đến người dân chủ động lấy nước. Đồng thời, vận hành các cống, điều tiết nước phục vụ sản xuất nông nghiệp. Cùng với đó là khuyến cáo người dân không sản xuất lúa Đông Xuân muộn để tránh bị thiệt hại.

“Huyện cũng đã khuyến cáo không sản xuất lúa Đông Xuân muộn, bởi theo dự báo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, từ của Trần Đề tiến sâu vào sông Hậu khoảng 30km, độ mặn lên đến 9-11‰ trong tháng 3/2025. Do đó, việc sản xuất lúa Đông Xuân muộn 2024 – 2025 có khả năng xảy ra rủi ro, thiệt hại rất cao. Hiện nay, với giá lúa giảm mạnh, chi phí đầu tư sản xuất vụ Đông Xuân muộn cao, do tác động xâm nhập mặn khả năng thiếu nước tưới là rất lớn. Việc sản xuất lúa sẽ không mang lại hiệu quả. Ngoài ra, sản xuất vụ Đông Xuân muộn, nước mặn sẽ ảnh hưởng đến chân đất và ảnh hưởng đến phát triển cây lúa trong vụ Hè Thu, đặc biệt là giai đoạn mạ”, ông Nguyễn Thanh Hồng thông tin.

Chưa quên đợt mặn xâm nhập lịch sử 2015 - 2016, khi đó Trà Vinh bị thiệt hại nặng nề ở vụ lúa Đông Xuân, diện tích thiệt hại lên tới vài chục ngàn ha. Ông Nguyễn Trường Chinh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Trà Vinh cho biết, để chủ động ứng phó với mặn xâm nhập địa phương đã có kế hoạch ứng phó cụ thể. Trong đó chủ động thực hiện các giải pháp phòng, chống, bảo vệ sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt cho người dân. Cùng với đó sử dụng tiết kiệm nước, chủ động tích trữ nguồn nước để cung cấp cho sản xuất lúa và nuôi thủy sản.

Theo ông Chinh, hệ thống thủy lợi Nam Măng Thít phát huy rất hiệu quả trong chống mặn xâm nhập. Tuy nhiên, do lịch thời vụ của 2 tỉnh Trà Vinh và Vĩnh Long thường không đồng bộ nên việc sản xuất, nhất là vụ đông xuân, chưa đạt lợi ích tối đa. Hiện Bộ Nông nghiệp và PTNT (trước khi sáp nhập) đã bàn giao cho Trà Vinh quản lý khoảng 50 cống trên địa bàn, nhưng hơn 50% chưa được đầu tư cửa mở. Vì vậy, địa phương mong muốn Bộ bố trí nguồn vốn trung hạn để tỉnh dứt điểm tình trạng này.

“Có những đoạn đê, kè thì không đủ kinh phí thành ra mình phải chia nó ra, thì như vậy hiệu quả không cao. Tại vì mình làm đoạn này xong rồi đoạn kia vẫn còn hở, thì nó vẫn gây thiệt hại, thậm chí có những đoạn qua nhiều năm quá, đầu tư cái cũ cái mới hư nữa thì xem xét nên hỗ trợ. Đề nghị xem xét hỗ trợ một số âu thuyền, đặc biệt mấy âu thuyền quan trọng, bởi vì cái này liên quan đến giao thông đường thủy nữa, nói chung mình phải tiếp tục đầu tư” - ông Nguyễn Trường Chinh chia sẻ.

Theo ông Nguyễn Thanh Tùng, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi Cà Mau, hàng năm địa phương có lượng mưa 2.400mm, cao nhất ĐBSCL, nhưng vào mùa khô Cà Mau cũng là nơi chịu khô hạn gay gắt. Những tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng động đến bờ biển, tỉnh có 188km đường bờ biển bị sạt lở nguy ở mức độ nguy hiểm, đặc biệt nguy hiểm. Hiện nay Cà Mau mới xử lý được 78km đường bờ biển, còn khoảng 83km cần xử lý gấp trong thời gian tới.

Cà Mau đã huy động mọi nguồn lực để đầu tư xây dựng các công trình phòng chống sạt lở. Bước đầu cho thấy với những công trình đã được đầu tư xây dựng có hiệu quả rõ rệt trong việc phòng chống sạt lở, gây bồi tạo bãi, bảo vệ sản xuất và đảm bảo an toàn tính mạng cho người dân. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn hàng trăm km bờ sông, bờ biển đang tiếp tục bị sạt lở hoặc có nguy cơ sạt lở đe dọa đến sự an toàn của người dân cũng như sản xuất, nhưng do thiếu vốn lên chưa được bố trí đầu tư. Do vậy cần có những giải pháp căn cơ để giải quyết vấn đề.

“Quan tâm hỗ trợ đầu tư Cái Lớn – Cái Bé, đặc biệt là âu thuyền Tắc Thủ để chúng ta làm sao có thể điều chuyển nguồn nước từ Cái Lớn – Cái Bé về tiếp nguồn cho tỉnh để làm sao chúng ta đủ lượng nước trong kênh, rạch, hạn chế tình trạng sụt lún, sạt lở do mất phản áp. Thứ hai nữa là làm sao nghiên cứu được công trình chuyển nước từ Sông Hậu về Cà Mau, do là tỉnh cuối nguồn không có nước để chúng ta làm sao đảm bảo sản xuất trong mùa khô" - ông Nguyễn Thanh Tùng nêu rõ.

Theo ông Nguyễn Huy Khôi, Trưởng phòng Khoa học Công nghệ Hợp tác quốc tế, Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam cho biết, năm 2024 hồ chứa thủy điện ở thượng lưu đã tích được khoảng 88% tổng dung tích. Trong đó, các hồ trên sông Lan Thương (Trung Quốc) tích 94%, các hồ ở hạ lưu vực sông Mê Kông tích trữ ở mức khoảng 74%. Đầu mùa năm 2024-2025, dung tích duy trì ở mức 70-80%. Theo ông Khôi, mặn xâm nhập trong mùa khô năm nay sẽ cao hơn trung bình nhiều năm nhưng không gay gắt như mùa khô các năm 2023 - 2024, năm 2015- 2016 và năm 2019 – 2020.

“Mùa khô 2024 – 2025 vẫn ở mức cao hơn trung bình nhiều năm, tuy nhiên sẽ không gay gắt như các mùa khô các năm. Chúng tôi vẫn đánh giá năm 2023 – 2024 nếu về điều kiện thủy văn thì nó không phải là năm quá khắc nghiệt. Tuy nhiên năm 2024 vừa rồi nó là một năm mang tính chất hạn về khí tượng là nhiều, cho nên vùng ảnh hưởng nhiều nhất vẫn ở Cà Mau. Thực ra bản chất của các khu sản xuất ngọt của Cà Mau sử dụng nước trời là chính, cho nên nếu gặp những năm nền nhiệt cao thì nguy cơ về thiếu nước sẽ xảy ra” - ông Nguyễn Huy Khôi nhận định.

Mặn xâm nhập đã vào sâu trên các nhánh sông Tiền, sông Hậu từ 30 – 45 km, dự báo mặn sẽ vào sâu ở các cửa sông từ 60 – 70 km, thậm chí có thời điểm còn cao hơn. Mặc dù mặn xâm nhập mới bắt đầu nhưng để chủ động ứng phó các địa phương vùng ĐBSCL đã chủ động tích nước, nạo vét hệ thống kênh, rạch để trữ nước. Cùng với đó phát đi cảnh báo không sản xuất ở những vùng nguy cơ thiếu nước vào mùa khô.

Tuy nhiên, theo đánh giá nhu cầu sử dụng nước cao điểm trùng với thời kỳ mặn cao, vì vậy việc chủ động các giải pháp ứng phó phòng, chống hạn mặn là cấp bách và bức thiết. Trong đó, vai trò của hệ thống thủy lợi, điều tiết ngăn mặn đã và đang phát huy vai trò; hỗ trợ cho sản xuất của cả vùng. 

Ứng dụng mạnh chuyển đổi số trong ứng phó với hạn mặn ở ĐBSCL

VOV.VN - Theo các chuyên gia, nhà khoa học, cần ứng dụng mạnh mẽ chuyển đổi số trong ứng phó với hạn mặn ở ĐBSCL