Phát triển rừng bền vững ở Cà Mau - Để người dân tự giữ, tái tạo rừng

Từ trung tâm TP Cà Mau theo quốc lộ 1A xuôi về mốc tọa độ GPS-0001 cực Nam Tổ quốc (xã Đất Mũi, huyện Ngọc Hiển), ai cũng dễ dàng nhận thấy những tán rừng đước, rừng mắm hai bên đường. Đặc biệt, đoạn cuối đường Hồ Chí Minh trên bộ đi qua huyện “Cuối trời” có những “thảm xanh” trải dài bạt ngàn. Xa xa lại có những khoảnh rừng được người dân địa phương tỉa tót ngay ngắn, trông rất đẹp mắt. Đa phần những diện tích rừng được đầu tư chăm sóc đó, người dân đang tận dụng để phát triển du lịch sinh thái cộng đồng.

Đưa trồng rừng thành sản phẩm du lịch

Điểm du lịch cộng đồng Hoàng Hôn (ấp Mũi, xã Đất Mũi) là một trong số đó. Không chỉ giữ lại tỷ lệ rừng cao trong diện tích 4,7 ha để tạo cảnh quan, phục vụ du khách mà điểm du lịch này còn liên kết với người dân tạo ra sản phẩm du lịch, hướng tới tái tạo rừng.

Cách làm của điểm du lịch Hoàng Hôn là liên kết với người dân còn diện tích đất trống, cho du khách được tự tay trồng rừng. Trên mảng diện tích rừng nhỏ du khách trồng là vài cây đước, cây mắm non họ cặm 1 cái bảng có tên mình. Đều đặn hàng tháng hay khi được người trồng yêu cầu, nhân viên của điểm du lịch sẽ chụp hình sự phát triển của cây rừng gửi đến khách theo dõi. Sản phẩm du lịch này đưa vào khai thác chưa lâu nhưng đã có gần 200 người trải nghiệm và họ đã trồng được gần 3 ha rừng ở vùng đất tận cùng Tổ quốc thiêng liêng.

Anh Nguyễn Trung Kiên, người đang quản lý, khai thác sản phẩm du lịch trồng rừng tại điểm du lịch Hoàng Hôn cho biết: "Người dân địa phương có đất, họ sẽ liên kết cùng xây dựng lên sản phẩm du lịch. Mong muốn của tôi là nhà nhà và người người đều làm du lịch. Tôi cũng sẽ hỗ trợ bà con hiểu hơn về nền tảng, tiềm năng làm du lịch của địa phương. Tìm cách hỗ trợ người dân để xây dựng thêm nhiều điểm du lịch cộng đồng, hỗ trợ nhiều bà con làm du lịch hơn nữa. Đó cũng là cách để cải thiện kinh tế, đời sống của người dân Đất Mũi, nâng tầm du lịch cao hơn nữa".

Xã Đất Mũi có diện tích khoảng 144 km2, có hơn 90% diện tích đất có rừng. Ngoài đa phần diện tích rừng đặc dụng trong Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau, thì người dân địa phương nuôi tôm dưới tán rừng. Bà con phải duy trì diện tích rừng 50%, còn 50% cải tạo nuôi tôm. Từ năm 2016, khi tuyến đường Hồ Chí Minh thông tuyến về đến điểm mốc tọa độ GPS-0001, du khách tìm về ngày càng đông. Nắm bắt thị hiếu đó, nhiều hộ dân chuyển qua làm du lịch sinh thái cộng đồng.

Ông Nguyễn Minh Đua, một trong những hộ dân đang làm du lịch cộng đồng cho biết, du khách về thích nhất là cảnh quan thiên thiên, mà điểm nhấn chính là những tán rừng ngập mặn trải dài. Chính vì vậy, những tán rừng trước đây trồng với mục đích cho đủ diện tích quy định được gia đình ông tỉa tót, tạo cảnh quan phục vụ du khách. Những tán rừng được chăm sóc phát triển nhanh, đẹp, rợm tán đã thu hút nhiều chim, cò về trú ngụ. Từ đó, gia đình nảy sinh ý định tái tạo một khu rừng nguyên sinh, làm vườn chim phục vụ du khách. Giá trị kinh tế từ du lịch ngày càng lớn nên gia đình ông Nguyễn Văn Đua càng có ý thức chăm sóc, bảo vệ rừng: "Cái chính, bảo vệ môi trường là xu hướng trong nước và quốc tế đều hướng tới. Những hộ làm du lịch cộng đồng người ta phấn khởi hơn là do khách đến thích cái còn hoang sơ, sinh thái. Có cây rừng khách mới chịu, những hộ làm du lịch thì cây rừng mang lại giá trị rất cao".

Làm giàu dưới những tán rừng

Toàn huyện Ngọc Hiển có khoảng 33.000 ha rừng ngập mặn. Thuộc quản lý chủ yếu của Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau, Cty Lâm nghiệp Ngọc Hiển và các Ban quản lý rừng, quản lý. Đang có 9 hộ dân phát triển du lịch sinh thái cộng đồng bền vững dưới tán rừng và 18 hộ đã đăng ký đang trong quá trình thực hiện.

Ông Trần Hoàng Lạc, Chủ tịch UBND huyện Ngọc Hiển cho biết, những năm qua công tác quản lý, bảo vệ rừng được các chủ rừng thực hiện tốt, không để xảy ra tình trạng mất rừng; với diện tích rừng sản xuất sau khi thu hoạch thì cũng được trồng lại kịp thời. Người dân địa phương ngày càng nâng cao ý thức bảo vệ rừng. Kết quả đó đến từ việc tăng cường quản lý, bảo vệ và phát triển các mô hình kinh tế hiệu quả dưới tán rừng. Ngoài du lịch sinh thái thì mô hình nuôi tôm sinh thái cũng giúp nâng cao thu nhập và người dân hiểu hơn giá trị của việc bảo vệ rừng.

Huyện “Cuối trời” đang có khoảng 21.000/57.000 ha nuôi tôm dưới tán rừng được các tổ chức quốc tế chứng nhận sạch, sinh thái. Ông Trần Hoàng Lạc, Chủ tịch UBND huyện Ngọc Hiển cho biết thêm: "Để nuôi tôm sinh thái dưới tán rừng đạt năng suất và chất lượng, huyện đã chỉ đạo xây dựng sổ tay hướng dẫn cho người dân thực hiện quy trình nuôi tôm 2 giai đoạn. Đã tiến hành hướng dẫn, tập huấn cho hầu hết hộ dân nuôi tôm trên địa bàn. Cơ quan chức năng cũng thực hiện các mô hình điểm trên địa bàn tất cả các xã, thị trấn và mang lại hiệu quả rất là cao. Có những mô hình, người dân xổ con nước thu vài chục triệu, một đêm thu được cả trăm kg tôm sú".

Tỉnh Cà Mau có diện tích rừng ngập mặn hơn 90.000 ha nằm tập trung ven bờ biển dài 254km. Đa phần diện tích này nằm trong Khu dự trữ sinh quyển thế giới Mũi Cà Mau được UNESCO công nhận vào năm 2009.

Toàn Khu dự trữ sinh quyển Mũi Cà Mau gồm: Vườn Quốc gia Mũi Cà Mau, có diện tích 42.000 ha cùng dải rừng ngập mặn ven biển Tây của tỉnh Cà Mau và khu vực rừng ngập ngọt U Minh hạ cũng có diện tích khoảng 42.000 ha.

Cũng như người dân khu vực Đất Mũi (huyện Ngọc Hiển), bắt đầu từ khoảng năm 2015, người dân vùng đất rừng U Minh hạ (huyện Trần Văn Thời và U Minh) cũng phát triển nhiều mô hình du lịch sinh thái dưới tán rừng. Nếu như người dân vùng Đất Mũi dựa vào tán rừng đước, rừng mắm; với những đặc sản trứ danh như cua Cà Mau; tôm khô Rạch Gốc,… để phát triển du lịch thì người dân vùng đất rừng U Minh phát triển dựa vào tán rừng tràm, với nghề di sản gác kèo ong, sản phẩm mật ong U Minh hạ và các loại cá đồng nổi tiếng phong phú, đa dạng. Điểm chung là bà con đều phải giữ lấy tán rừng làm gốc rễ của các sản phẩm du lịch.

Anh Phạm Duy Khanh – chủ điểm du lịch cộng đồng Mười Ngọt (xã Khánh Bình Tây Bắc, huyện Trần Văn Thời) cho biết, về vùng đất U Minh hạ điều đầu tiên du khách muốn biết là tán rừng tràm bạt ngàn nổi tiếng gần xa của tỉnh Cà Mau như thế nào. Tiếp đến là nghề gác kèo ong và sản vật địa phương phong phú ra sao. Cũng từ đó mà những tán rừng tràm được chăm bồi, để tỏa rộng những mảng xanh trở thành không gian để ong mật trú ngụ, nghề gác kèo ong phát triển: "Điểm sinh thái cộng đồng Mười Ngọt được khách biết đến từ nghề ăn ong. Khách tới đây đều muốn trải nghiệm đi lấy ong và đều cảm thấy rất vui vẻ. Mọi người biết đến nghề truyền thống ở đây nhiều hơn".

Tăng giá trị kinh tế, để người dân tự giữ rừng

Vùng đất rừng U Minh hạ hiện đang có hơn 100 ha rừng tràm ngày ngày được trăm bồi để phục vụ du lịch sinh thái. Bên cạnh đó, khi thương hiệu mật ong rừng U Minh hạ ngày càng vươn xa, giá trị các sản vật dưới tán rừng tràm ngày càng tăng cao thì người dân càng ý thức “bảo vệ nồi cơm” của họ.

Không chỉ vậy, cơ quan chức năng tỉnh Cà Mau còn quan tâm đến việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng để vùng đất U Minh hạ chuyển mình. Vào năm 2009, Bộ Nông nghiệp – Phát triển Nông thôn đồng ý để cây keo lai trở thành đối tượng trồng rừng sản xuất ở vùng đất rừng U Minh hạ.

Khi đó, người dân địa phương trồng cây tràm theo kiểu truyền thống mất khoảng 15 năm mới đến chu kỳ thu hoạch, sản lượng gỗ chỉ đạt 80 – 100 m3/ha. Còn cây keo lai được kê liếp trồng chỉ 5 năm là cho thu hoạch, sản lượng gỗ đạt khoảng 200 tấn/ha. Giá trị cây keo lai được đánh giá cao gấp 3 lần so với cây tràm truyền thống. Cũng vì vậy, mô hình trồng keo lai nhanh chóng được nhân rộng và hiện tại, vùng đất rừng U Minh hạ có không dưới 30.000 ha rừng sản xuất là keo lai.

Ông Nguyễn Văn Tẻn (ở xã Trần Hợi, huyện Trần Văn Thời) có 2,5 ha đất trồng rừng cho biết, nhiều năm qua giá cây keo lai duy trì khá ổn định ở mức trên dưới 1.000 đồng/kg, chăm sóc keo lai tốt mỗi chu kỳ có thể đạt 150 triệu đồng/ha; còn giá tràm hiện khá thấp, mỗi ha chỉ mang lại thu nhập khoảng 70 triệu đồng.

Ông Trần Văn Thức, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp – Phát triển nông thôn Cà Mau cho biết, toàn tỉnh có 142.000 ha rừng. Cà Mau hiện chỉ mất rừng vì lý do sạt lở bờ biển. Vào những năm 2010 trở về trước, mỗi năm tỉnh mất khoảng 400 – 500 ha rừng do sạt lở. Nhờ triển khai các giải pháp ứng phó, những nơi sạt lở nguy hiểm được làm kè, gây bồi, tạo bãi đã dần khắc phục được và một số diện tích rừng đã được khôi phục trở lại. Tuy nhiên, tình trạng sạt lở vẫn đang tiếp diễn phức tạp ở mặt biển Đông, khu vực này sạt lở mất chân đất, khó khôi phục rừng.

Để phát triển rừng bền vững, bên cạnh việc tăng cường quản lý, bảo vệ rừng, tỉnh Cà Mau đang tiếp tục tìm giải pháp tăng hiệu quả các mô hình kinh tế dưới tán rừng. Thực tế, Cà Mau đang tạo ra khoảng 350 – 400.000 m3 gỗ, thâm canh có thể tăng năng suất lên khoảng 800.000 m3/năm nhưng phần lớn được vận chuyển đi tỉnh khác chế biến, đây là một trong những lý do chính lâm sản người dân làm ra giá trị còn thấp.

Cà Mau đang có 2 công ty lâm nghiệp nằm ở 2 khu vực rừng ngập mặn và ngập ngọt. Trong thực hiện sắp xếp những doanh nghiệp này, UBND tỉnh Cà Mau đang ưu tiên chọn thêm những thành viên là nhà đầu tư trong lĩnh vực chế biến gỗ để không chỉ hướng tới tăng giá trị lâm sản mà còn góp phần giải quyết việc làm tại địa phương.

Ông Trần Văn Thức cho biết thêm, tỉnh cũng đang có những bước triển khai ban đầu để hướng thị trường carbon, để giúp người trồng rừng có thêm thu nhập: "Hấp thụ carbon của rừng ngập mặn cao hơn 3 – 4 lần rừng trên cạn. Từ đó, thu nhập từ tín chỉ carbon rừng của địa phương sẽ cao. Nhiều tổ chức, doanh nghiệp trong và ngoài nước đã đến tìm hiểu thị trường carbon, UBND tỉnh Cà Mau đã cho phép tiếp cận nghiên cứu, tính toán để khi Chính Phủ có hành lang pháp lý thì sẽ có cơ hội sớm triển khai thực hiện".

Tỉnh Cà Mau có diện tích rừng lớn, thời gian qua, rừng được bảo vệ, phát triển ổn định nhờ nhiều giải pháp đồng bộ. Trong đó, việc quan tâm phát triển các mô hình kinh tế dưới tán rừng đã góp phần thiết thực tăng thu nhập, giúp người dân có ý thức bảo vệ rừng tốt hơn. Cà Mau cũng đang kỳ vọng phát triển công nghiệp chế biến gỗ và thị trường carbon để hướng tới phát triển bền vững. Tuy nhiên, cũng có những điều cần quan tâm để bảo vệ rừng hiệu quả hơn, đó là tình trạng sạt lở làm mất rừng vẫn diễn ra; tình trạng cháy rừng trong mùa khô còn tồn tại, cách đây chưa lâu 1 vụ cháy rừng đã làm thiệt hại khoảng 40 ha rừng sản xuất của tỉnh.