Nữ tiều phu

Hái củi – nghề mẹ truyền con nối

Những người phụ nữ dân tộc Tày ở xã Bằng Khánh huyện Lộc Bình (Lạng Sơn) không ai là không biết lên rừng hái củi. Đó là một trong những công việc chính mà họ được mẹ dạy từ khi mới lên 6 - 7 tuổi. Người phụ nữ dân tộc Tày nơi đây không biết dệt vải, nên ngoài việc đồng áng, vào rừng hái củi chính là công việc chiếm nhiều thời gian của họ nhất trong năm. Bởi củi là chất đốt không thể thiếu trong đời sống của người dân nơi đây.

Bà Hoàng Thị Sọt, năm nay 70 tuổi là người có thâm niên trong nghề hái củi ở thôn Bản Tẳng, xã Bằng Khánh, huyện Lộc Bình (Lạng Sơn). Hàng ngày, bà vẫn vào rừng lấy củi giúp con cháu. Bà Sọt cho biết: “Tôi theo mẹ đi hái củi từ năm 13 tuổi, đến nay đã được hơn 50 năm. Tôi không còn nhớ đôi vai mình đã đặt lên bao nhiêu gánh củi, đi bộ bao nhiêu km nữa. Nhưng từng ngõ ngách của những khu rừng thuộc dãy núi Mẫu Sơn tôi đều thuộc như lòng bàn tay ”.

Khi được hỏi, ở tuổi này rồi sao bà không nghỉ ở nhà mà vẫn vào rừng lấy củi? Bà Sọt vừa gom những cành củi xếp lại thành bó vừa nở nụ cười món mém: “Mình còn sức, giúp cho con cháu được ngày nào hay ngày đấy. Vả lại đi rừng quen rồi, giờ ngồi một chỗ buồn lắm, đi thế này ăn được cơm còn khỏe ra”.

Em Hoàng Thị Mai, năm nay mới đang học lớp 7, một buổi đi học, buổi còn lại theo mẹ vào rừng lấy củi. Ngồi giữa hai bó củi to gần bằng người em, Mai tâm sự: “Những ngày đầu gánh củi vai đau và tím lại, nhưng giờ gánh quen rồi không còn đau nhiều nữa”.

Nếu như những người phụ nữ nắm giữ bí quyết may, thêu thùa, hát, múa… họ sẽ truyền lại cho con gái bí mật của nghề đó. Những nữ tiều phu cũng vậy, họ cũng có những “bí kíp” riêng của nghề hái củi để truyền lại cho con gái.

Một năm… bằng 700 gánh củi

Mới hơn 5 giờ sáng, những người phụ nữ đi hái củi đã gọi nhau í ới. Từng tốp, họ cầm theo dao, phăm phăm nhằm hướng rừng có củi tối hôm trước đã định sẵn mà đi.

Công việc hái củi chiếm phần lớn thời gian, nên những nữ tiều phu cũng chẳng có lúc nào mà chăm sóc nhan sắc. Người nào người nấy nhìn đều già trước tuổi.

Chị Hoàng Thị Chu, năm nay mới 27 tuổi, nhưng nhìn như đã bước vào tuổi 40, hướng về phía tôi tâm sự: “Ngày nào cũng vậy, đều đều 2 gánh củi, tính ra một năm cũng phải gánh trên dưới 700 gánh. Năm nay, nhà tôi tạm đủ ăn rồi, không đem củi đi bán nữa mà chỉ để phục vụ sinh hoạt gia đình. Mấy năm trước, sáng nào tôi cũng phải dậy từ khi còn “tối đất”, thồ 2 gánh củi trên xe đạp đi gần 10km để bán. Hôm nào bán được sớm thì lại vào rừng lấy củi tiếp”. Theo chị Chu hiện giờ trong xã cũng vẫn còn nhiều người kiếm củi để bán.

Khi vào đến nơi có củi, họ tản ra mỗi người một ngả để kiếm củi, tiếng chặt củi làm xao động cả một khu rừng. Chỉ gần 2 tiếng đồng hồ, mỗi người đã chặt được một gánh củi và bắt đầu tập trung lại để về nhà. Những nữ tiều phu hàng ngày phải đi bộ từ 30 - 40 km, gánh những gánh củi nặng từ 35- 50 kg trên vai. Cứ thế, những nữ tiều phu khật khưỡng bước đi. Chẳng biết có phải họ dùng hai vai để gánh củi từ đời này qua đời khác, mà những nữ tiều phu dân tộc Tày ở xã Bằng Khánh cứ chìm đắm trong khổ nghèo, chậm tiến???

Ngày nào còn đun củi… ngày đó còn phải vào rừng hái

Người Tày ở xã Bằng Khánh từ bao đời nay vẫn dùng củi là thứ chất đốt chính để đun nấu, chính vì thế, những người phụ nữ ở đây sáng sớm đã dậy đi vào rừng hái củi, trưa gánh củi về, chiều ăn cơm xong lại đi đến tối mịt mới về, đêm đến lại nghĩ xem ngày mai vào cánh rừng nào hái củi. Cuộc sống cứ lặp đi lặp lại từ ngày này qua ngày khác, tháng này qua tháng khác, năm này qua năm khác. Họ chỉ biết đến củi. Sống dưới chân núi Mẫu Sơn, nơi chỉ có gió lạnh và sương muối, củi để sưởi là nhu cầu sống còn. Mới độ giữa thu mà đất trời Bằng Khánh đã lạnh đến tê tái.

Những người phụ nữ nơi đây không biết đến khi nào mới thoát khỏi “kiếp tiều phu” bởi theo lời chị Chu: “Lúc nào còn đun bằng củi, thì lúc đó người phụ nữ còn phải tiếp tục vào rừng hái củi”.

Tôi nhìn gánh củi của chị, biết đây là cây tươi chặt xuống rồi để khô, chứ không phải củi khô tự nhiên trên rừng. Xã Bằng Khánh hiện chỉ còn hơn 200 ha rừng phòng hộ và rừng tái sinh, mấy chục năm nay, mỗi ngày có gần 50 người lên rừng thì còn đâu ra củi. Củi tươi thế này đến lúc nào mới có thể dùng được? tôi hỏi. Chị Chu nhìn tôi cười cho biết: Bây giờ hết cây khô rồi, phải chặt cây tươi làm củi thôi, biết làm sao được?

Trời đã ngả sang chiều, tôi nhìn con đường xuống núi, thấp thoáng từng đoàn nữ tiều phu rồng rắn nối đuôi nhau đi. Nắng chiều thu nhưng vẫn còn gắt lắm./.