Tác phẩm đoạt giải Báo chí quốc gia 2020 của VOV: Tìm cái mới từ những đề tài quen thuộc

“Bác Hồ của chúng ta” - hấp dẫn bởi các yếu tố mới

“Bác Hồ của chúng ta” là chương trình phát thanh đặc biệt kỷ niệm 130 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/2020) do nhóm tác giả Thu Hòa - Ban Thời sự (VOV1), Minh Hạnh (Thường trú VOV tại TP.HCM) và Quang Dũng (Thường trú VOV tại Pháp) thực hiện.

Đúng với 2 từ “đặc biệt”, chương trình phát thanh mừng 130 năm ngày sinh của Bác Hồ đã đưa khán thính giả nghe đài lắng lại những cảm xúc thiêng liêng, xúc động khi trở về Làng Sen quê Bác, khi theo dấu chân Người sang Pháp hoạt động cách mạng, khi bồi hồi trong những câu chuyện chân thực của các nhân chứng đã từng gặp Bác Hồ. 51 năm Bác đã đi xa, nhưng với mỗi người dân Việt Nam cũng như nhân dân yêu chuộng hòa bình trên thế giới, Bác vẫn thật gần và lòng kính yêu dành cho Người vẫn vẹn nguyên trong tim với hình ảnh vị lãnh tụ mang phẩm chất, đạo đức cao quý, vô cùng giản dị, gần gũi, thân thiết và gắn bó với muôn dân.

Để làm nên tác phẩm này, nhóm tác giả đã có quá trình chuẩn bị trước đó 1 tháng. Tuy nhiên, khi đứng trước yêu cầu của lãnh đạo Ban viết về một đề tài rất đỗi rộng lớn và cũng vô cùng quen thuộc, đã được khai thác rất nhiều thì khó khăn, áp lực cũng sẽ một lớn hơn.

“Thực sự, tôi khá lo lắng, bởi đề tài về Chủ tịch Hồ Chí Minh là một đề tài khó, chủ đề rất rộng và được khai thác rất nhiều. Làm sao để làm mới với một đề tài đã quá quen thuộc là một việc không dễ dàng. Muốn vậy thì phải tìm được những câu chuyện mới, những nhân vật mới. Cùng với đó cách thức làm chương trình cũng phải mới và hấp dẫn”, nhà báo Thu Hòa chia sẻ.

Với nhà báo Thu Hòa, điều may mắn nhất trong 20 năm công tác trong lĩnh vực báo chí, chị đã được tiếp xúc với rất nhiều người từng phục vụ, làm việc hay đã được gặp Bác Hồ và cả những người chưa từng gặp Bác, được nghe nhiều câu chuyện xúc động về Người. Cũng từ đó chị nhận ra rằng, tất cả mọi người đều có một điểm chung, đó là niềm kính yêu vô hạn với vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt Nam. Hơn 50 năm Bác đi xa nhưng các thế hệ người Việt Nam, dù đã từng gặp, chưa từng gặp hay các em nhỏ chỉ biết Người qua trang sách, vần thơ vẫn luôn dành cho Bác một niềm kính yêu vô hạn. Việc đi tìm câu trả lời vì sao người dân luôn dành cho Người sự kính yêu đó chính là mạch cảm xúc để ê kíp hoàn thành chương trình này.

Với mục tiêu là làm sao để chương trình phải chạm được đến cảm xúc của người nghe một cách tự nhiên nhất, nhóm tác giả đã chau chuốt từng chi tiết, câu chuyện, nhân vật hay âm nhạc được sử dụng trong một tác phẩm phát thanh hoàn chỉnh. Quả không ngoài mong đợi, chương trình phát thanh đặc biệt Kỷ niệm 130 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh được phát trực tiếp trên VOV1 và livestream trên fanpage của kênh, đã có rất nhiều thính giả gọi điện, comment, bày tỏ xúc động khi nghe chương trình.

Theo nhà báo Thu Hòa, một yếu tố nữa làm nên thành công của chương trình là kết nối các điểm cầu với sự xuất hiện đầy sinh động của các nhân vật chân thực. Đó là lời ca tiếng hát của người nhạc sĩ già 87 tuổi - Trần Viết Bính khi hát vang ca khúc “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng” ở đầu cầu Đồng Nai làm “tan chảy” bao trái tim con người Việt Nam. Ông chính là một trong những người ở Đoàn thiếu nhi đã hát tặng Bác Hồ của chúng ta bài hát “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh” vào năm 1946 tại Hải Phòng khi Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về nước sau khi đi Pháp (tháng 10/1946). Giọng hát của nhạc sĩ Trần Viết Bính cùng câu chuyện cách đây 74 năm “được gặp lãnh tụ, được gặp Bác Hồ và đặc biệt được hát cho Bác nghe, được Bác xoa đầu và Bác khen nữa. Tất cả với tôi vẫn như ngày hôm qua” - Nhạc sĩ Trần Viết Bính chia sẻ trong chương trình phát thanh.

Bên cạnh đó, chương trình còn chọn lọc và sử dụng những tư liệu quý về Chủ tịch Hồ Chí Minh khi Người hoạt động tại Pháp được phóng viên Đài TNVN thường trú tại nước này dày công tìm hiểu. Trong đó có chi tiết mật thám theo dõi Nguyễn Ái Quốc sau này lại trở thành bạn của Bác. “Đây là chi tiết có thể không mới nhưng rất thú vị mà chúng tôi có thể khai thác. Mặc dù chương trình thực hiện trong bối cảnh dịch Covid-19 đang diễn biến rất phức tạp trên thế giới, đặc biệt là tại Pháp lúc đó đang là cao điểm của dịch. Do đó, việc tác nghiệp của nhà báo Quang Dũng - Thường trú VOV tại Pháp rất khó khăn do giãn cách xã hội. Tuy nhiên, với nỗ lực hết sức, các sản phẩm cũng đã hoàn thành”, nhà báo Thu Hòa cho biết thêm.

Khách mời của chương trình cũng là yếu tố làm nên thành công của chương trình: PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ, Nguyên Tổng Giám đốc VOV, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Phê bình Văn học Nghệ thuật Trung ương, người có nhiều năm nghiên cứu về cuộc đời, sự nghiệp Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhà sử học người Pháp Alain Ruscio, Anh hùng LLVT nhân dân Phùng Văn Khầu cùng phóng sự tại quê hương của Bác - Nam Đàn, Nghệ An, Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chạm tới cảm xúc của người nghe…

Nghiêm túc đầu tư để làm mới một vấn đề cũ

Loạt bài “Cuộc tranh luận Công hàm tại LHQ về Biển Đông, Chiến lược Tứ Sa và những tính toán nguy hiểm của Trung Quốc” là 1 kế hoạch tuyên truyền kéo dài suốt 9 tháng của năm 2020, do Ban Thời sự (VOV1), Thường trú VOV tại Australia và Thường trú VOV tại Ấn Độ cùng triển khai thực hiện. Sản phẩm cuối cùng của dự án là loạt 4 bài viết được phát sóng trên kênh VOV. Đó là sự tổng hợp, kết tinh của rất nhiều tin, bài, phỏng vấn, bình luận, phân tích ở nhiều chiều, nhiều góc độ của câu chuyện tranh chấp trên Biển Đông.

Sản phẩm được xây dựng dựa trên diễn biến nổi bật trong năm 2020. Đó là việc hơn 20 quốc gia gửi Công hàm lên Liên Hợp Quốc phản đối yêu sách phi lý của Trung Quốc trong chiến lược Tứ Sa, tạo thành một cuộc chiến pháp lý chưa từng có tiền lệ trên Biển Đông.

Lắng nghe ý kiến của dư luận với hàng trăm câu hỏi đặt ra như tại sao các nước lại đồng loạt gửi Công hàm trình LHQ về vấn đề Biển Đông? Nội dung của các Công hàm đó là gì? Trung Quốc đang tính toán điều gì? Tại sao các nước lại lên tiếng ở thời điểm này mà không phải một thời điểm khác? Tác động của cuộc tranh luận Công hàm này đến cạnh tranh địa chính trị khu vực ra sao?... Các nhà báo theo mảng đối ngoại – quốc tế VOV đã quyết tâm đi tìm lời giải cho vấn đề này. Ngay từ đầu, nhóm tác giả đã thống nhất loạt bài sẽ không chỉ phản ánh cuộc chiến pháp lý đó mà ngay bản thân tác phẩm cũng là một tiếng nói trong cuộc chiến này, với những luận điểm, luận cứ và các dẫn chứng cụ thể.

Loạt 4 bài viết được thực hiện với việc phỏng vấn gần 20 học giả trong và ngoài nước, tìm hiểu các Công hàm được gửi lên LHQ và phân tích phản ứng của các nước đối với các hành động của Trung Quốc. Nhóm tác giả cũng đã tham dự nhiều hội thảo trực tuyến về Biển Đông, lắng nghe quan điểm của học giả, phỏng vấn sâu và tham vấn Ủy ban Biên giới quốc gia và Đại sứ TS. Nguyễn Hồng Thao, chuyên gia về Biển Đông.

Khi nhận lời tham gia loạt bài này, nhà báo Phan Tùng vừa bắt đầu nhiệm kỳ công tác tại Ấn Độ được 2 tháng. “Thực sự, tôi chưa có nhiều thời gian tìm hiểu về giới học giả nghiên cứu về Biển Đông tại nước này và đặt quan hệ làm việc. Bên cạnh đó, công việc bắt đầu đúng vào giai đoạn Ấn Độ tiến hành phong tỏa để ngăn chặn dịch Covid-19 lây lan, khiến việc đi lại gặp gỡ tiếp xúc gần như là không thể”, nhà báo Phan Tùng chia sẻ.

Vượt qua những yếu tố khó khăn về hoàn cảnh, với nỗ lực để tìm ra con đường làm việc phù hợp nhất, tổng cộng, CQTT Ấn Độ đã thực hiện 7 cuộc phỏng vấn riêng về chủ đề Biển Đông trong năm 2020, với tổng thời lượng hơn 180 phút. Các buổi trao đổi này không chỉ với các học giả, nhà nghiên cứu Ấn Độ mà còn ở các nước khác. Điểm đặc biệt là toàn bộ các cuộc trao đổi này được thực hiện trực tuyến, giữa vùng dịch Covid-19 lớn thứ hai thế giới và những đợt phong tỏa khắc nghiệt nhất.

Trong quá trình thực hiện bài viết, nhóm tác giả phải tiếp cận rất nhiều tài liệu, trong đó có các văn bản của phía Trung Quốc như Công hàm số CML/14/2019 chính thức nhắc đến khái niệm Tứ Sa, bộ tài liệu dày 500 trang của Hội Luật quốc tế Trung Quốc có tên gọi là “Phán quyết Biển Đông: Một nghiên cứu quan trọng” (South China Sea Arbitration Awards: A Critical Study), hơn 20 Công hàm của các nước gửi lên Liên Hợp Quốc phản đối yêu sách phi lý của Trung Quốc, Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982).

Đặc biệt, tác phẩm cũng đã đề cập tới bằng chứng là các tài liệu ghi lại quá trình đàm phán Công ước này suốt từ năm 1973 để làm rõ những quan điểm nhất quán ngay từ đầu của các quốc gia. Trong đó, bác bỏ các ý tưởng về “quần đảo ngoài khơi của quốc gia lục địa” – ý tưởng cốt lõi mà Trung Quốc vin vào nhằm tiến tới việc vẽ đường cơ sở thẳng cho cái mà Trung Quốc gọi là Tứ Sa, từ đó đưa ra yêu sách phi lý đối với vùng nước rộng hơn cả vùng nước trong Đường 9 đoạn.

May mắn thay “việc tìm kiếm những tư liệu này thực sự không quá khó khăn, nhưng điều quan trọng hơn sau khi tìm kiếm tài liệu là phải phân tích, luận giải để làm rõ chiến lược nguy hiểm của Trung Quốc, đó là sử dụng chính ngôn ngữ của luật pháp quốc tế, cụ thể là UNCLOS 1982 để thúc đẩy chiến lược Tứ Sa. Chúng tôi phải làm rõ Trung Quốc đang “lập lờ đánh lận con đen” như thế nào, đang cố tình diễn giải sai luật pháp quốc tế theo hướng có lợi cho Trung Quốc như thế nào. Đây mới là công đoạn mất nhiều thời gian hơn và khó khăn hơn với chúng tôi”, nhà báo Thuý Ngọc cho biết.

Với các nhà báo làm đối ngoại – quốc tế, trong bối cảnh các tranh chấp Biển Đông không chỉ dừng ở tranh chấp chủ quyền mà còn là tranh chấp vùng biển và tranh chấp địa chính trị giữa các nước lớn, việc tìm một khía cạnh mới để phân tích sâu trong hồ sơ Biển Đông, bảo vệ chủ quyền lãnh thổ của Tổ quốc là một yêu cầu cấp thiết và cũng là trách nhiệm, nhiệm vụ lớn lao của người cầm bút.

“Trên tất cả, chúng ta đều là công dân Việt Nam, bạn cũng như tôi, chúng ta đều phải có trách nhiệm bảo vệ Tổ quốc. Chúng ta không thể im lặng khi chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc bị xâm phạm. Đối với những nhà báo làm mảng đối ngoại - quốc tế có điều kiện tiếp cận sâu những thông tin quốc tế về tình hình Biển Đông, điều đó lại càng quan trọng hơn”, nhà báo Hồ Điệp chia sẻ.

Qua loạt bài này nhóm tác giả mong muốn chỉ rõ những hành động phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông khi họ thực hiện chiến lược Tứ Sa từ năm 2017, điểm yếu của khái niệm Tứ Sa và Đường 9 đoạn. Cùng với đó là sự lên tiếng mạnh mẽ, thái độ của cộng đồng quốc tế thông qua các Công hàm phản đối hành vi phi pháp của Trung Quốc trình lên LHQ.

Được biết, trên thực tế, loạt 4 bài viết phân công 4 người đảm nhận 4 phần của loạt bài nhưng nhóm tác giả vẫn thường xuyên cập nhật, chia sẻ tài liệu, băng phỏng vấn, cũng như những điểm phát hiện mới trong quá trình nghiên cứu, thu thập tư liệu. Điều làm nên thành công của loạt bài viết này chính là sự quyết tâm, phối hợp ăn ý, kết nối chính xác giữa các thành viên trong nhóm thực hiện để đi tới kết quả cuối cùng. Vượt qua khoảng cách về không gian và chênh lệch múi giờ, vượt qua rất nhiều thách thức về dịch bệnh tại Việt Nam và thế giới, nhóm tác giả đã hoàn thành dự án với kết quả cao nhất.

Mặc dù Biển Đông là một chủ đề không mới, là một đề tài rất nhiều thế hệ các nhà báo Ban Thời sự (VOV) đã tâm huyết, theo đuổi. Thế nhưng “đến thế hệ chúng tôi, ngọn lửa say mê với đề tài Biển Đông tiếp tục được nuôi dưỡng và đó chính là một lợi thế rất lớn vì chúng tôi được tiếp cận kiến thức, nguồn tư liệu phong phú và sự quan tâm của rất nhiều các thế hệ lãnh đạo Ban Thời sự. Đây cũng là một trong những yếu tố rất thuận lợi dẫn tới thành công của các tác phẩm về đề tài Biển Đông của VOV1”, nhà báo Hồ Điệp cho biết.

Tìm nét mới trong những vấn đề tưởng như đã cũ, đó chính là ý tưởng đầu tiên mà các nhóm tác giả 2 tác phẩm đạt giải B Giải Báo chí Quốc gia 2020 của VOV hướng đến. Điểm chung của các tác phẩm chính là sự đầu tư công phu, tâm huyết, có tính sáng tạo, thu hút sự quan tâm của xã hội và có sức lay động độc giả./.