Tai nạn giao thông: Vì sao tử vong vẫn nhiều, bị thương ngày càng tăng?

Đánh giá về công tác đảm bảo TTATGT nửa đầu năm nay, ông Phan Huy Chương, Phó trưởng ban chuyên trách, Ban ATGT tỉnh Nghệ An cho biết, vẫn còn 3 địa phương trong tỉnh có tai nạn giao thông tăng cao trên cả 3 tiêu chí so với cùng kỳ năm 2023. Một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến công tác đảm bảo ATGT là bất cập về hạ tầng.

"Hệ thống hạ tầng giao thông một số nơi còn tồn tại các bất cập, chưa được xử lý vì thiếu kinh phí, tồn tại nhiều điểm giao cắt nguy hiểm, che khuất tầm nhìn, nguy cơ gây tai nạn giao thông. Ý thức chấp hành pháp luật của một số người tham giao thông chưa cao, trong khi cấp ủy chính quyền một số địa phương còn thiếu quyết liệt, ỷ lại cho lực lượng chức năng".

TP Hà Nội trong nửa đầu năm nay, TNGT tăng cả 3 tiêu chí, số vụ tăng cao tới 40% và số người bị thương tăng gần 80%. Trong đó, các tuyến đường xảy ra TNGT chủ yếu là đường liên thôn, liên xã và đường nội thị chiếm tỷ lệ chính. Ở địa phương khác là tỉnh Điện Biên, nơi có số người chết vì TNGT gia tăng, ông Trần Thanh Kiên, Giám đốc Sở GTVT tỉnh Điện Biên cũng cho biết, tai nạn thường xảy ra tại các tuyến liên xã, liên thôn, nơi có hạ tầng giao thông còn hạn chế, trong khi các phương tiện giao thông tham gia hỗn hợp:

"Tai nạn giao thông tại Điện Biên tăng là do hạ tầng giao thông đa phần là các trục đường liên thôn, liên bản, các đường cấp thấp, trong khi nguồn lực của địa phương còn hạn chế nên rất mong có sự hỗ trợ để hoàn thiện được hạ tầng giao thông của Điện Biên".

Tỉnh Hà Tĩnh, nơi có tai nạn giao thông tăng cả 3 tiêu chí, Ban ATGT tỉnh chia sẻ về nguyên nhân nằm ở việc phương tiện cơ giới gia tăng nhanh, đặc biệt trên các tuyến quốc lộ trọng điểm như QL1, QL15, đường Hồ Chí Minh nên đang gây áp lực lớn đến công tác đảm bảo trật tự ATGT, khiến công tác kiềm chế và làm giảm tai nạn giao thông gặp nhiều thách thức.

Mặc dù TNGT tại Hà Nam giảm cả 3 tiêu chí nhưng ông Nguyễn Quang Tuyển, Chánh Văn phòng Ban ATGT tỉnh phân tích, TNGT trên tuyến QL1, tuyến tránh QL1 và đường sắt lại tăng mạnh 2 tiêu chí về số vụ và số người bị thương:

"Các vụ TNGT vẫn diễn biến phức tạp, chiều hướng giảm chưa bền vững nhất là TNGT trên các tuyến quốc lộ. Cơ sở hạ tầng giao thông xây dựng chưa đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương; sự phối hợp thực hiện nhiệm vụ đảm bảo ATGT giữa các cơ quan, lực lượng chức năng chưa thường xuyên, chặt chẽ".

7 tháng đầu năm, cả nước có hơn 6.200 người tử vong vì tai nạn giao thông, số vụ tai nạn giao thông tăng gần 15%; người bị thương tăng 33% so với cùng kỳ 2023. Diễn biến tai nạn giao thông phức tạp, có chiều hướng gia tăng khiến nhiều người tham gia giao thông bày tỏ lo lắng:

"Việc tham gia giao thông là việc hàng ngày của mỗi người nên nguy cơ mất an toàn, thậm chí xảy ra trong tích tắc cũng rất là tệ nên làm tôi rất lo ngại".

"Vấn nạn tai nạn giao thông thế này từ lâu rồi, lo lắng từ lâu rồi, lúc nào cũng bất an, con đi xe đến trường là tôi phải nhắc liên tục, tôi đi ngoài đường cũng sợ, cũng run".

Từ những nguyên nhân gây tai nạn giao thông, ông Lê Văn Đạt, Giám đốc Trung tâm Phân tích cơ sở dữ liệu ATGT, Viện Chiến lược và Phát triển GTVT cho rằng, những bất cập về hạ tầng an toàn giao thông đã được chỉ ra cần sớm được xem xét, đánh giá để có phương án khắc phục, kéo giảm được tai nạn đáng tiếc:

"Chúng ta mới tập trung đầu tư kết cấu hạ tầng còn hệ thống đảm bảo ATGT theo chúng tôi đánh giá còn hạn chế như biển báo, báo hiệu, giải pháp kiểm soát tốc độ. Đây là những cái mà chúng ta cần khắc phục trong thời gian tới, đặc biệt trong công tác đầu tư xây dựng hệ thống đường giao thông nông thôn, cần quan tâm đến hệ thống báo hiệu giao thông và các giải pháp đảm bảo kết cấu hạ tầng được an toàn cho người tham gia giao thông".

Dự báo tình hình trật tự an toàn giao thông những tháng cuối năm sẽ còn diễn biến phức tạp khó lường khi người và phương tiện lưu thông gia tăng đột biến. Ông Cao Minh Đức, Giám đốc Sở GTVT Bến Tre, địa phương có số người chết vì TNGT tăng hơn 40% nêu giải pháp sẽ triển khai: "Chỉ đạo lực lượng chức năng tăng cường công tác tuần tra kiểm soát giao thông trên các tuyến, xử lý nghiêm với các hành vi tiềm ẩn tai nạn giao thông; tập trung xử lý các điểm tiềm ẩn va chạm, tai nạn giao thông trên các tuyến theo đề nghị của địa phương".

Những con số biết nói về tình hình tai nạn giao thông những tháng qua cho thấy, đây vẫn luôn là nỗi ám ảnh của toàn xã hội.

Điều đó cũng đòi hỏi các giải pháp và chính sách cải thiện an toàn giao thông cần thiết thực hiệu quả hơn để tai nạn giao thông hạ nhiệt trong thời gian tới; chứ không thể phó mặc "Ra đường “sống chết có số”?"

Với gần 29 người chết và hàng chục người bị thương mỗi ngày, diễn biến TNGT trong tháng 7 và bảy tháng đầu năm nay đang làm dấy lên băn khoăn, lo ngại. Bởi, chỉ hơn 2 quý mà số người chết vì TNGT đã cao hơn con số của 3 quý trong giai đoạn trước. Mặc dù, đây là giai đoạn bao gồm gần 2 tháng nghỉ hè của học sinh, tần suất đi lại giảm đáng kể.

2 đợt cao điểm (Tết Nguyên đán và nghỉ lễ 30/4, 1/5) cũng không hẳn là lý do. Bởi số người chết trung bình 5 ngày dịp 30/4 thậm chí còn thấp hơn so với mức trung bình của 7 tháng; Con số này nhỉnh lên một chút trong dịp Tết nguyên đán, nhưng không nhiều và chỉ diễn ra trong 7 ngày.

Lý do được chỉ ra, một phần từ việc thay đổi phương pháp thống kê, thu thập dữ liệu TNGT, theo hướng sát hơn, thực hơn, thay vì những báo cáo an toàn về trách nhiệm.

Nhưng đó chắc hẳn chưa phải toàn bộ nguyên nhân. Những chỉ đạo của Đảng, của Chính phủ về ATGT vẫn đang rất quyết liệt. Những ưu tiên nguồn lực để cải thiện đường sá, hoàn chỉnh quy định pháp luật, tăng cường xử phạt nghiêm minh thời gian qua... vẫn rất rõ nét. Cuộc chiến với vi phạm nồng độ cồn để đẩy lùi những tai nạn do “ma men”, cũng chưa bao giờ quyết liệt đến thế..

Vậy TNGT tăng do những yếu tố nào? Điều này cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên để đưa ra cứ liệu khoa học, lý giải thuyết phục cho sự bất thường này.

Thống kê TNGT không chỉ là một bản báo cáo với sự tăng giảm tương đối và tuyệt đối của các con số so với cùng kỳ, mà cần chỉ ra nguyên nhân, mối liên hệ giữa chúng.

TNGT đường bộ vẫn chiếm hơn 99% tổng số vụ TNGT trên cả nước, điều này đồng nghĩa nguyên nhân chủ yếu được phân tích trên đường bộ. Sự tăng lên về số vụ, số người bị thương có liên hệ thế nào với sự tăng trưởng của đường sá, của số chuyến đi, của nhu cầu vận tải trong một giai đoạn? Và sự tăng trưởng đó có phải là yếu tố quyết định hay không?

Tỉ lệ TNGT trên các cấp độ đường có sự khác nhau ra sao? Cao tốc nhiều lên, TNGT trên cao tốc đang ở đâu trong diễn biến tai nạn nói chung? Đô thị hóa nhanh hơn, TNGT ở địa bàn đô thị tăng giảm thế nào so với các địa bàn khác? Đâu là các khung giờ nhiều tai nạn nhất? Đâu là nhóm phương tiện, nhóm người lái, nhóm hành vi có liên hệ trực tiếp đến nguyên nhân TNGT? Nhóm nào dễ tổn thương nhất hiện nay trong các vụ tai nạn?

Những câu hỏi này vẫn đang chờ được trả lời, không chỉ trong báo cáo hội thảo, mà trong từng báo cáo thống kê TTATGT, để làm căn cứ hoạch định chính sách. Để trả lời câu hỏi đó, cần sự phối hợp của nhiều ngành: Công an, Giao thông, Y tế, các viện nghiên cứu về khoa học và chiến lược GTVT, các địa phương…

Nghiên cứu an toàn giao thông cần đi sâu hơn vào từng khía cạnh trong 4 trụ cột ATGT, là con người, chính sách, hạ tầng và biện pháp cưỡng chế, đặc biệt là con người - yếu tố mang tính quyết định.

Về lý thuyết, mọi điều kiện hiện nay đang thúc đẩy cải thiện an toàn người lái, người tham gia giao thông, chủ thể của hành vi. Nhưng có hay không sự chủ quan nảy sinh từ chính điều kiện tưởng thuận lợi này? Khi được truyền thông nhiều, cảnh báo nhiều, những sự nhận biết tình huống nguy hiểm nhẽ ra tốt hơn. Song nếu quá tự tin vào sự biết của mình, chính là lúc rủi ro xuất hiện. Trong giao thông, giữa cái “biết” và cái có thể thực hành thuần thục là cả một khoảng cách xa.

Có hay không sự thờ ơ nhất định, thậm chí thản nhiên trước các rủi ro tai nạn? Điều này liên hệ thế nào với sự nở rộ của các xu hướng tâm linh gắn với thuyết định mệnh, nhưng lại dựa trên nhận thức chưa thấu đáo, dẫn đến mặc định “sống chết có số”, và từ đó, phó mặc… Ông trời?

Tâm lý xã hội, tâm lý đám đông là một yếu tố phức tạp. Một hiện tượng đơn lẻ nếu có dấu hiệu lây lan thì có khả năng trở nên phổ biến và đe dọa các nỗ lực truyền thông không mệt mỏi lâu nay, rằng TNGT là hoàn toàn có thể phòng ngừa và giảm thiểu.

Xây dựng chính sách cải thiện ATGT, vì thế cần xem xét đến mọi yếu tố trong nguyên nhân, để có biện pháp phù hợp. Cho dù đó là thứ tưởng chừng đã rất xa vời, là chuyện của một thời kỳ yếu đuối và mông muội nào đó trong quá khứ. Bởi chính những thứ mà chúng ta ít nghĩ đến nhất, đôi khi lại là thứ nguy hiểm nhất.