Một lần trốn Hà Nội đi ăn Tết xứ Mường

Lâu nay nhịp sống của người thành phố đã nhiều thay đổi, Tết đến có gì đó như đường đột hơn những năm xưa, mặc dù trước đó cả tháng, ngồi trong văn phòng nhìn qua cửa sổ đã thấy phố phường dần dà chộn rộn từng ngày, rồi cảnh ùn xe, tắc đường đã bắt đầu nhiều hơn, lâu hơn… Nhưng chỉ khi những cánh hoa đào đầu tiên xuất hiện trên đường phố thì cái cảm giác về Tết, về thời gian, và cả về những biến cải nhân tình mới chợt ùa về hối thúc… Vậy là lại lao ra đường, lại hòa vào cái dòng chảy miên man ngồn ngộn của thời gian và của lòng người mà nhiều khi chẳng biết để làm gì…

Thế rồi đến ngày phố phường vắng lại, những cơn mưa bụi vừa dầm dề hối hả như người cũng vắng lại, để mặc heo may hồn nhiên trải dài trên phố, thấm tận cõi lòng, thì người ta biết Tết đã gần lắm rồi, cận lắm rồi. Lúc này, cái gì có thì đã có rồi, còn cái gì chưa có thì chắc cũng chẳng còn hy vọng… Một sự trống vằng thảnh thơi đến thanh thản, đến cam chịu lúc này giống như một món quà xa xỉ mà cuộc sống vừa ban tặng cho mỗi người sau cả một năm bận rộn. Quý lắm chứ, nâng niu lắm chứ, những buổi chiều cuối năm…

Lại nhớ năm nào, cũng một năm Chạp thiếu. Sáng ngày cuối năm, khi phố xá đã vắng hoe, chỉ còn đôi ba người bận bịu mãi cho đến lúc này mới có chút thời gian để tất tả cho một cái Tết mà lòng thì chắc cũng chẳng mong đợi gì; tự nhiên lại thấy muốn đi đâu đó, như là để tìm lại một thứ gì đó thật mơ hồ…

Vậy là bỏ lại sau lưng bao nhiêu tất tả, ồn ào; bỏ lại sau lưng một năm với những buồn vui được mất, thêm một chút hoang vắng, thêm một chút dỗi hờn, tôi lên xe như vô định, với một khát khao về lại ngày xưa …

Tác giả trong một lần rong ruổi

Quốc lộ 1A trưa 29 Tết tấp nập đến nhộn nhạo, ôtô, xe máy chở đầy màu sắc và hương vị Tết xuôi ngược như mắc cửi. Mỗi người một hướng, mỗi người một địa chỉ, một miền quê, nhưng tất cả đều chung một mục đích: Mau chóng về với gia đình; có lẽ chỉ riêng mình là kẻ ngược chiều. Ấy thế nhưng cứ xa xa vậy để mà ngắm nghía, mà thưởng thức cái nét xuân đang dần thắm trên những gương mặt hối hả, trong những vệt khói mờ mờ, xa xa sau những luỹ tre xanh rì bình yên kia có lẽ cũng là một điều hạnh phúc hiếm hoi. Cũng chẳng cần phải đợi đến cái phút “Chiều dần đưa chân ngày” như khi xưa người thi sỹ tha hương một lần chợt gặp mà cất thành thơ, để thấy trong lòng dâng lên mênh mang một nỗi sầu vạn cổ, đẹp và bâng khuâng đến da diết. – “Chắc chú về quê ăn Tết?”- Bà chủ quán nước ven đường hồn nhiên khi tôi dừng chân. – “Vâng! Về quê!”…

*

Nho Quan là thị trấn huyện lỵ của huyện Hoàng Long - Ninh Bình. Từ ngã ba Gián Khẩu, rời Quốc lộ 1 theo con đường nhỏ chừng 20 km, khi xưa xe khách phải vật vã mất cả tiếng đồng hồ, thì nay dù có cố tình đi thật chậm để tận hưởng cái cảm giác run rẩy, hồi hộp đến ngộp thở của người đi xa trở lại, cũng chỉ già nửa giờ. Cảnh vật vừa thân quen, lại cũng vừa xa lạ quá. Con đường dẫn vào Vườn Quốc gia Cúc Phương này đã được nâng cấp, nên giờ không còn nữa cái vẻ hút hắt khi uốn mình khuất vào sau những dãy núi đá vôi trùng điệp đến nghi hoặc như ngày nào. Những dãy phố ven đường dài cả chục cây số đã thay thế cho cảnh hoang vu đến lạnh người trong sắc màu sơn cước xưa kia mỗi khi chiều buông xuống. Ấy vậy mà vẫn rõ lắm cái hiền lành, chất phác và chân thật của mảnh đất Hoàng Long, Gia Viễn này trong từng nét mặt, từng dáng vẻ kiến trúc… Tất cả làm nên một không khí bình dị, yên ả đến mềm lòng. Dọc theo con đường từ thị trấn Nho Quan lên các huyện phía nam của tỉnh Hoà Bình không còn thấy những căn nhà lá lụp xụp như ngày nào, điện đã về đến những bản xa xôi, heo hút mà ngày đó người dân chưa bao giờ được trông thấy một chiếc ôtô chạy qua. Cũng không còn thấy những đứa trẻ cởi truồng tím tái, ngơ ngác đứng trước cửa nhà, cái hình ảnh đã gieo vào tôi một ấn tượng dai dẳng cũng trong một buổi chiều cuối năm khi mới đặt chân tới vùng này. Mảnh đất này vẫn là những tình xưa, nhưng đã một hình hài mới, vóc dáng mới và một tư thế mới...

Nấn ná ở Nho Quan cho đến tận chiều buông mới quay xe trở lại con đường chạy thẳng Hoà Bình, tiếp tục hành trình “về quê ăn Tết”. Dọc đường, nhìn ánh đèn hắt ra từ khung cửa những ngôi nhà ven đường, tôi biết giao thừa đã gần lắm. Có lẽ giờ này hiếm có ai còn trên đường như mình. Một chút xao xuyến, một chút nhớ nhung, một chút rờn rợn, và một chút thích thú nữa. Cái tịch mịch của núi rừng, cái lành lạnh của đêm xuân, và cái hiu hắt của con đường hun hút làm cho cảm giác về bước chân của thời gian dường như rõ thêm, gấp gáp hơn, cả quyết hơn. Khác với những dịp đón giao thừa ở Hà Nội, thời gian cụ thể và nghiêm ngắn bằng chiếc kim đồng hồ trên màn hình Ti vi, còn ở đây là những âm thanh không chỉ đến từ bên ngoài, tất cả cứ mênh mông, hoà quyện, không gian và thời gian, phía trước và phía sau, chia ly và đón đợi…

Ngã ba Xưa, cái tên gọi nôm na ấy là một địa danh của huyện Lạc Sơn. Con đường tới đây tách làm đôi, một về Kim Bôi, một tới Thành phố Hoà Bình. Chọn con đường nào không phải là điều quan trọng, nhưng một tiếng trẻ con khóc ời ời giữa đêm khuya như làm ấm lại cái hoang vắng của lòng mình giữa núi rừng đã níu chân tôi. Một quán hàng bên đường còn mở cửa. Họ không bán hàng, không đợi khách. Nơi đây vừa là cửa hàng, vừa là nơi sinh hoạt của một cặp vợ chồng trẻ cùng đứa con nhỏ. Và nghiễm nhiên tôi thành khách của gia đình.

Quây quần bên chiếc Sony 19 inch, chúng tôi đón giao thừa cùng cả nước qua cầu truyền hình. Anh bạn chủ nhà trạc tuổi, sau cái ngỡ ngàng ban đầu bắt đầu vào chuyện. Vui như Tết thì không phải, nhưng đầm ấm như Tết thì đúng. Một chén rượu núi uống qua hai năm làm người ta như xích lại gần hơn với nhau, xích lại gần hơn với đất đai, với núi rừng, với quê hương, đất nước. Hơn ba chục năm biết rượu, tôi đã từng được uống nhiều loại rượu, với nhiều loại người, ta có, tây có, vùng cao có, vùng biển có, rượu ngon có và rượu dở cũng có, uống cho say cũng có mà uống cho tỉnh cũng có.... Nhưng chắc chắn một điều chén rượu uống với anh bạn Mường lạ hoắc nơi ngã ba Xưa trong phút giao thừa này sẽ là chén rượu có ý nghĩa hoàn toàn đặc biệt, bí hiểm, độc đáo, thành thật, chân tình…

Không hỏi tên, không ghi địa chỉ, không hẹn ngày tái ngộ. Với họ, tôi chỉ là khách độ đường, nhưng cái thiêng liêng của giây phút chuyển giao thời gian ấy, cái cởi mở và hiếu khách của người dân miền núi ấy đã cho tôi một giao thừa ấm áp, một niềm chia sẻ giữa hoang vu, mà ánh mắt ngần ngại của họ khi chia tay là cả một trời đằm thắm tình người…

*

Lại lên đường trong giờ phút mà ở thành phố người ta thường bắt đầu rủ nhau đi hái lộc để cầu mong một năm mới nhiều may mắn và hạnh phúc, tôi ùa vào vô vàn những lộc non vừa nhú của núi rừng… Dần lùi lại sau lưng những thị trấn Vụ Bản, Mãn Đức, Mường Khển… đang lim dim ngủ với những con đường vắng tanh và sạch bóng. Chắc giờ này ở Hà Nội, các anh chị công nhân của Công ty Môi trường cũng vừa dọn dẹp xong nơi chợ hoa Hàng Lược để đón chào ngày đầu tiên của năm mới trong sự tinh khôi của phố phường, những người đi chơi giao thừa về muộn chắc cũng sắp tới nhà, những người lính bạn tôi ở khắp mọi mọi miền đất nước, từ Hải Phòng, Hà Nội, Lào Cai, Yên Bái, Phú Quốc, Quảng Ninh… và cả tận Trường Sa nữa, chắc cũng có những người vừa chúc nhau bằng cái bắt tay thật chặt nơi vọng gác, và đâu đó bên trong những căn phòng ấm áp, cuộc sống tươi đẹp vẫn âm thầm cựa mình như những mầm cây đang tách vỏ dưới mưa xuân, tất cả cứ thế sinh thành và phương trưởng…

Thế rồi tôi dừng chân bên một xóm Mường chừng hơn chục nóc nhà sàn dưới chân đèo Quy Hậu khi hừng đông vừa tang tảng. Ở đấy nơi cửa Voóng, những mâm cỗ cúng vẫn đỏ hương…

*

Chẳng hiểu người Mường có chọn người xông đất như người Kinh hay không, nhưng tôi thì đã được vị chủ nhà đêm ấy đón tiếp bằng một thái độ thật lạ: tận tình, chu đáo, nhưng cũng thật xa vời: “Vào ăn Tết”…

Dòng nước dẫn từ suối về nhà bằng một chiếc máng làm từ những thân vầu bổ đôi, đục mắt, mát lạnh làm tôi tỉnh ngủ hẳn. Mọi năm, đây thường là lúc cảm giác cũ kỹ, mệt mỏi ùa về, người ta bảo nhau: Thế là hết Tết. Còn hôm nay, lời mời “Vào ăn Tết” của vị chủ nhà bất đắc dĩ đêm qua làm tôi thấy tất cả như mới mẻ, tất cả như còn chờ đợi, nguyên sơ và hứa hẹn. Nhìn ra con đường trước mặt vắng tanh khuất dần giữa hai vách núi phủ đầy sương trắng, tôi biết tất cả còn dài lắm, không chỉ hôm nay, không chỉ ngày mai. Một điều gì đó như là trách nhiệm, như là sự hối thúc đang giục giã…

Sau lời chào cảm tạ về một đêm chân tình và ấm áp, không cười, không bắt tay, không chút gì tỏ ra lưu luyến, nhưng khi đã đi được một đoạn dài, quay lại vẫn thấy họ đứng nhìn theo từ cửa…

*

Mấy ngày Tết cưỡi ngựa xem hoa nơi đất Mường, lòng ngổn ngang bao ý nghĩ. Người Việt Nam, sau bao nhiêu năm đổi mới, với bao nhiêu được mất, âu cũng là quy luật của sự phát triển. Cuộc sống hiện đại, mà nổi lên rõ nhất là mối quan hệ lạnh lùng của kinh tế thị trường, đã khiến cho nhiều người dân thành phố trở thành những kẻ nghèo nàn và eo hẹp trong thời gian. Mô hình gia đình truyền thống chịu sự tấn công của các thiết bị công nghệ và các phương tiện giải trí phong phú, khiến cho mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình trở nên lỏng lẻo trong một bể tiện nghi, khiến cho đến cả cái Tết cũng nhuốm màu xa lạ, để mình phải xách xe lang bạt ngay trong ngày cuối năm này. Thế nhưng ở nơi đây, ở xứ Mường này, nơi đã từng cho tôi những tháng năm ngỡ ngàng và say đắm, xứ Mường cũng đã để lại trong tôi những kỷ niệm không dễ nhạt phai, cũng xứ Mường đã ôm ấp đùm bọc tôi qua những trống trải, ngơ ngác khi một khoảng thời gian vô cùng vừa khép lại, giờ đây lại trả lời cho tôi một câu hỏi lớn, không phải chỉ riêng cho tôi, mà là cho chúng tôi, một thế hệ từng được nâng niu, chăm bẵm. Rằng dù cuộc sống có đổi thay đến thế nào đi nữa, thì cái quan trọng nhất trong cuộc sống của chúng ta, từ muôn xưa cho đến mãi sau, vẫn là ở lòng người. Và tôi chợt như vừa nhìn thấy trong những thước phim hiện về từ hồi ức của mình những hình ảnh về cảnh các trường học ở thủ đô ngày ngày vẫn đông nghịt phụ huynh đưa đón con em đi học mỗi ngày, bất chấp mưa gió, rét mướt... Rồi cả những câu chuyện về các ông bố bà mẹ ở quê, những vùng quê như tôi vừa đi qua, đã nhịn ăn nhịn tiêu để gửi tiền cho con đi học, nghe mà cảm phục, nhưng cũng đầy xa xót... Hóa ra là từ trong sâu thẳm, thì về bản chất mối quan hệ trong mỗi gia đình Việt Nam hôm nay dường như vẫn không hề thay đổi. Vẫn là những tôn ti trật tự, kính trên nhường dưới; vẫn là những thân thương, gắn bó, lo toan cho nhau. Các thành viên trong mỗi gia đình dù thường ngày bị cuốn theo nhịp sống, tưởng như đang ngày một xa nhau, nhưng thực ra chưa bao giờ cái mà người ta nhìn thấy ngày hôm nay ấy, cái mà người ta vẫn gọi là “cuộc sống hiện đại ấy” chạm được vào căn cốt của mỗi giạ đình Việt. Từ sâu thẳm, mỗi người Việt Nam, dù là bất kỳ dân tộc nào, dù ở bất kỳ đâu, thì vẫn luôn hướng về gia đình, hướng về bên nhau, sẵn sàng chia sẻ những buồn vui, và cả những khó khăn trong cuộc sống mỗi ngày. Và đó cũng chính là lý do mà vì sao mỗi khi Tết đến xuân về, ai ai cũng tất tả bận rộn, ai ai cũng náo nức mong chờ…

Ấy là bởi đằng sau họ luôn có một gia đình…

Vậy là lại thấy nhớ nhà…

Và rồi con đường Xuân năm ấy cũng đến hồi khép lại một vòng cung. Xa dần phía sau lưng những Quy Hậu, Dốc Má, Dốc Cun với những vách đá sừng sững, cheo leo, với những đoạn cua tay áo, với những thị trấn nhỏ xiu ven đường vừa tỉnh giấc, đang còn dè dặt trước một năm mới. Đây đó trên đường là những tốp thanh niên nam nữ vừa đi vừa trò chuyện. Có lẽ sự có mặt của một người khách lạ là tôi trên đường lúc này lạ lắm, nên cách họ trông theo cũng thật lạ. Chỉ khi thấy tôi cười, họ mới đáp lại bằng những nụ cười thật tươi, những nụ cười nhuốm màu sơn cước…

*

Thời gian đi qua cuộc đời mỗi con người như dòng sông chảy xiết, và cuộc sống thì cứ vậy, thay đổi và lớn lên từng ngày. Song với mỗi người, ký ức lại như những cuốn phim lắng đọng chẳng dễ quên. Thậm chí có những chuyện tưởng đã mịt mờ từ xa lắc, thì bỗng đến một ngày lại chợt ùa về như vừa mới hôm qua…

Chiều tháng chạp, khi người người xung quanh đang hối hả, náo nức cho một cái Tết sắp đến gần, còn mình thì lẳng lặng với những âm thanh vọng về từ quá vãng, trong vai một khán giả của dòng chảy bên đời, bỗng thấy trong ký ức bao nhiêu những chuyện vui buồn từng gặp, bao nhiêu những người từng biết, cứ như đang rủ nhau ùa cả về trong nao nức, trong cả những trầm ngâm…/.