"Đổi mới chính trị từng bước và phải đồng bộ với đổi mới kinh tế"

Không phải bây giờ mà ngay từ Đại hội VI khi bắt đầu công cuộc đổi mới chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấp sang kinh tế nhiều thành phần, Đảng ta đã khẳng định: Đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị không phải là hạ thấp hoặc thay đổi bản chất của nó, mà là nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng, hiệu lực quản lý của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân, nghĩa là tăng cường sức mạnh và hiệu lực của chuyên chính vô sản, là làm cho các tổ chức trong hệ thống chính trị hoạt động năng động hơn, có hiệu quả hơn.

Quan điểm kết hợp ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị, lấy đổi mới kinh tế làm trọng tâm, đồng thời từng bước đổi mới chính trị được Đảng ta khẳng định xuyên suốt qua các kỳ đại hội. Thế nhưng vẫn có những ý kiến cố tình không hiểu những sự thật đó, thậm chí còn xuyên tạc với luận điệu đổi mới kinh tế đã đến lúc phải thay đổi chế độ chính trị. Đây là luận điệu sai trái cần được nhận diện rõ để kiên quyết đấu tranh.

Phóng viên VOV phỏng vấn GS.TSKH Phan Xuân Sơn, giảng viên Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh về nội dung này.

PV: Từ quan điểm của Đảng ta là kết hợp ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị, lấy đổi mới kinh tế làm trọng tâm, đồng thời từng bước đổi mới chính trị, ông bình luận gì về những luận điệu mà các thế lực thù địch đã đưa ra?

Ông Phan Xuân Sơn: Những ý kiến như vậy nói thì cứ nói thôi chứ không có lập luận, quan hệ sản xuất thay đổi như thế nào thì phải chỉ cho rõ. Quan hệ sản xuất có mấy phần, phần thứ nhất là phần chế độ sở hữu, thứ hai là chế độ quản lý, thứ ba là chế độ phân phối. Vai trò của các chế độ này trong các mô hình kinh tế cũng rất khác nhau.

Nguyên tắc phân phối theo thị trường tự phát là khác, là theo đuổi lợi nhuận và chỉ vì lợi nhuận - đó cũng là một đặc điểm của kinh tế thị trường. Nhưng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì phân phối không thuần túy chỉ có lợi nhuận, vì ngoài lợi nhuận còn đóng góp vốn, đóng góp sức lao động, còn có các vấn đề về trách nhiệm xã hội, chuyện xóa đói giảm nghèo, bênh vực những người dễ bị tổn thương để không ai bị bỏ lại phía sau. Trong nền kinh tế thị trường cổ điển từ lúc ban đầu cũng có các yếu tố này.

Nền kinh tế thị trường văn minh hiện nay ở các nước nhìn chung đều có đề cập những điều trên nhưng ở mức độ khác nhau. Nền kinh tế thị trường của chúng ta trở thành cương lĩnh, chương trình hành động chung của toàn Đảng, toàn xã hội, của chế độ chính trị. Tất nhiên là có thể đạt được nhanh chóng, ít hay nhiều, nhưng đó là mục tiêu, con đường chúng ta phải làm.

Chế độ chính trị mà dựa trên những quan hệ thị trường như vậy thì có tốt không? Tôi nghĩ là rất tốt, rất phù hợp và rất nhân văn, nhân đạo, thấm nhuần văn hóa cộng đồng của người Việt Nam, không chỉ đơn giản chỉ là mạnh ai nấy được.

Nói thêm một chút về nền chính trị, chế độ chính trị trên nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì có gò ép hay không? Các ý kiến cho rằng, ta gọi nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa bởi vì tính chính trị nó gò ép nền kinh tế thị trường. Tôi cũng xin thưa rằng là không có nền kinh tế thị trường nào là không có bóng dáng của mối quan hệ chính trị, vai trò của chính trị, chỉ là nhiều hay ít và mục tiêu như thế nào mà thôi, kể cả nền kinh tế thị trường tự do.

PV: Như ông phân tích, đổi mới chính trị phải đồng bộ với đổi mới kinh tế ở Việt Nam. Vậy chúng ta hiểu đổi mới chính trị một cách đầy đủ là như thế nào?

Ông Phan Xuân Sơn: Chính trị là gì? Chính trị là một hệ thống mà ở đó cho biết ai nhận được cái gì, nhận được bao nhiêu, nhận khi nào, tức là phân phối, phân bổ các giá trị. Trong các giá trị, quan trọng nhất là các lợi ích và trong các lợi ích thì quan trọng nhất là các lợi ích kinh tế.

Đổi mới chính trị là đổi mới cái đó. Nó liên quan đến nền kinh tế của chúng ta là sở hữu, quản lý, phân phối, làm thế nào để đừng bất bình đẳng, đừng có ai bị để lại phía sau, đừng cách biệt giàu nghèo, đừng mất cân đối tạo ra các khủng hoảng, đừng hủy hoại văn hóa có truyền thống hàng ngàn năm nay; chúng ta có thể kết nối được với thế giới… Đó là một cách nói rất đơn giản về chính trị và đổi mới chính trị là đổi mới những cái đó.

Chúng ta đã làm những gì liên quan đến các yếu tố trên? Bằng trực quan cũng thấy rất nhiều, như trước đây chúng ta đóng cửa, quan hệ bang giao với bên ngoài rất ít, còn ngày nay chúng ta mở cửa, mở cửa rất rộng, có thể nói là chào đón bất kỳ ai...

Lấy ví dụ cho thấy đổi mới chính trị ở Việt Nam rất là nhiều. Trước đây có thể còn có những định kiến này, định kiến nọ về doanh nghiệp, nhà buôn,… bây giờ giai cấp không phải là không tồn tại nhưng bây giờ chúng ta bỏ định kiến theo kiểu “giai cấp biệt phái”, nhà doanh nghiệp kinh doanh giỏi chúng ta vẫn tôn vinh, người nông dân kinh doanh giỏi hay công nhân lao động giỏi đều được tôn vinh. Đây là chính trị, là đổi mới chính trị chứ có xa xôi gì đâu.

PV: Như vậy, việc đổi mới chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế đã và đang được thực hiện như thế nào qua thực tế đổi mới ở nước ta, thưa ông?

Ông Phan Xuân Sơn: Tôi cũng xin nói với các ý kiến tranh luận rằng, những cái đó trên thế giới xây dựng hàng trăm năm nhưng thành tựu thì chưa chắc đạt được nhiều, những nước gần chúng ta cũng như vậy. Nước ta đổi mới như vậy trên thực tế là hơn 20 năm nhưng thành tựu cũng rất lớn. Tuy nhiên cũng phải nói rằng còn nhiều thiếu sót, còn nhiều khó khăn do chúng ta đi sau và còn chậm do nhiều yếu tố. 

Chúng ta đổi mới chính trị nhưng thành quả chưa được như mong muốn. Song những cái chúng ta phát hiện ra thì đều đổi mới cả, ví dụ như cải cách hành chính ảnh hưởng đến các nhà đầu tư thì chúng ta cải cách mở rộng, thậm chí trải thảm cho các nhà đầu tư… và nhiều vấn đề từ thực tiễn khác.

Chúng ta đổi mới chính trị từng bước và phải đồng bộ với đổi mới kinh tế, không đổi mới chính trị dựa trên một ảo tưởng hư vô. Cho nên nguyên tắc là phải rất thận trọng trong đổi mới chính trị chứ không phải là không đổi mới.

PV: Có ý kiến cho rằng Việt Nam đang phát triển kinh tế thị trường nhưng lại đang bị kìm hãm bởi định hướng xã hội chủ nghĩa. Ông có bàn luận gì?

Ông Phan Xuân Sơn: Quan điểm này rất xa với mối quan hệ giữa chính trị và kinh tế. Nền kinh tế thị trường là một sản phẩm của văn minh kinh tế nhân loại, không có đặc quyền của chế độ nào cả. Nền kinh tế thị trường là tất yếu khách quan nên chúng ta đưa vào đường lối để áp dụng.

Nhưng kinh tế thị trường cũng có rất nhiều mô hình, ngay như phương Tây cũng có rất nhiều mô hình như mô hình kinh tế thị trường tự do, mô hình kinh tế thị trường tự do mới, mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội, mô hình thị trường xã hội… Chúng ta có mô hình định hướng xã hội chủ nghĩa, cái này khác với thế giới nhưng khác không nhiều lắm.

Vận hành nền kinh tế thì nhân loại cũng đã tìm ra những kinh nghiệm và mỗi mô hình đều có những hữu dụng riêng đối với từng quốc gia nhưng đồng thời cũng có những thất bại riêng.

Hiện nay chúng ta không từ bỏ con đường xã hội chủ nghĩa, vì vậy không thể từ bỏ nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Vậy giải quyết mối quan hệ giữa con đường xã hội chủ nghĩa và nền kinh tế thị trường như thế nào? Cái này đòi hỏi rất sáng tạo. Thành quả của Việt Nam cho đến nay có thể nói là đã sáng tạo theo hướng đó, đã thu hoạch được những kết quả rất khả quan, rất tốt.

Mỗi một quốc gia với đặc trưng văn hóa, tập quán sản xuất, trình độ phát triển lực lượng sản xuất đều xây dựng một nền kinh tế phù hợp với mô hình của họ và phù hợp với chế độ chính trị của họ.

Phải làm thế nào để giải quyết mối quan hệ kinh tế với chính trị được tốt? Mối quan hệ đó ở nước ta là xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; định hướng những cái gì thì trong đường lối, cương lĩnh, trong văn kiện đều đã nói rõ.

Phải nói thêm rằng, nền kinh tế thị trường cũng chỉ là phương tiện cho cuộc sống của nhân dân, nâng cao phúc lợi của nhân dân; nhân dân trong chế độ xã hội chủ nghĩa được bình đẳng, dân chủ, văn minh, quyền con người, quyền công dân được đảm bảo…

PV: Đảng ta đã khẳng định qua các kỳ đại hội là đổi mới chính trị không có nghĩa là thay đổi chế độ chính trị, thay đổi bản chất của chế độ chính trị xã hội, càng không phải là thực hiện đa nguyên chính trị, đa Đảng đối lập mà là để phát huy vai trò tích cực của chính trị trong phát triển kinh tế xã hội, phát huy đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân. Ông có thể phân tích thêm về nội dung này?

Ông Phan Xuân Sơn: Đổi mới chính trị và thay đổi chế độ chính trị là hai điều khác nhau rất lớn. Trước hết nói về đổi mới chính trị: Bản chất của chế độ chính trị, những tính chất căn bản của nó thì vẫn giữ vững, chỉ đổi mới những cái yếu kém, lạc hậu, những cái không hữu dụng, cản trở sự phát triển của nền kinh tế hay cho sự tiến bộ xã hội nói chung. Ưu điểm thì sẽ phát huy, còn khuyết điểm thì khắc phục, đó là đổi mới và chúng ta đang làm theo cách đó.

Các thế lực thù địch hoặc một số cái nhà nghiên cứu có tính cực đoan lại muốn thay đổi hết, còn thay đổi theo hướng nào thì thậm chí họ cũng chưa rõ.

Các mô hình chính trị tiên tiến nhất hiện nay, những yếu tố tích cực, phù hợp với đất nước thì chúng ta đều cập nhật cả, còn yếu tố chưa tích cực, không phù hợp thì cần phải nghiên cứu, làm rõ và phải rất thận trọng khi áp dụng. Bởi vì chính trị rất nhạy cảm, nó không chỉ liên quan đến số phận của một người, một dòng họ mà liên quan đến cả hàng chục triệu con người, tầm quốc gia, dân tộc; một quyết định sai lầm có thể làm thay đổi rất lớn, tiêu cực, ảnh hưởng đến cả trăm triệu con người.

PV: Qua những thành quả đạt được và những bài học thực tiễn cho thấy một điều là Đảng ta đã tiến hành đổi mới kinh tế đi đôi với đổi mới chính trị một cách thận trọng, nguyên tắc và không vội vã khi chưa đủ căn cứ. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Ông Phan Xuân Sơn: Đổi mới chính trị rất quan trọng. Bởi vì đổi mới chính trị liên quan đến số phận của quốc gia. Hiện nay có một khái niệm: "Các quốc gia thất bại" là những quốc gia không làm chủ được đời sống chính trị của mình, Nhà nước không quản lý được nền kinh tế cũng như xã hội, kinh tế khủng hoảng, xã hội chia rẽ, thu nhập giảm sút, kinh tế không tăng trưởng...

Nguyên nhân thất bại chủ yếu chính là không rõ được mô hình chính trị phát triển của họ, áp dụng một số cải cách không phù hợp hoặc nóng vội, quá bảo thủ, duy trì quá lâu các lợi ích nhóm làm cho quốc gia thất bại. Chúng ta rất may mắn vì không như vậy, quốc gia chúng ta có thể nói là đang được ưa chuộng.

Cho nên đổi mới chính trị là phải rất cân nhắc, thận trọng, có lộ trình từng bước. Và đổi mới chính trị khác với thay đổi chế độ chính trị. Thay đổi chế độ chính trị là cơ bản bỏ hết những cái cũ, thay vào đó là những cái mới, còn cái mới đó là gì thì phải rõ, còn nếu không rõ thì không thể thay đổi được.

Còn cái mới là chúng ta vẫn cơ bản giữ được nền tảng của hệ thống chính trị đang có và tiếp thu những yếu tố tích cực, những cái hữu dụng đem lại lợi ích cho sự phát triển của đất nước, phồn vinh cho nhân dân thì chúng ta áp dụng.

PV: Xin cảm ơn ông.