Ngành mía đường: “Đau đầu bài toán cung cầu”

An ninh lương thực trước làn sóng bảo hộ lương thực lan tràn

Xung đột Ukraine - Nga và nhiều lý do vĩ mô khác đã đẩy giá lương thực, thực phẩm tại nhiều nước lên cao, xô đổ nhiều kỷ lục. Một số nước sản xuất nông nghiệp lớn tại châu Á đã tạm dừng xuất khẩu với lý do bảo vệ người tiêu dùng nội địa. Điều này vô hình trung làm dấy lên lo ngại gây ra lạm phát cao hơn thậm chí là tác động đến an ninh lương thực tại những nước khác.

Giữa tháng 5, lệnh cấm xuất khẩu lúa mì của Ấn Độ được ban hành khi Chính phủ nước này lo ngại thời tiết nắng nóng tác động tiêu cực đến năng suất cây trồng. Ngay sau đó là hàng loạt lệnh cấm xuất khẩu từ Malaysia, Indonesia… Minh chứng rõ ràng nhất cho tác động dây chuyền của làn sóng bảo hộ lương thực là lệnh hạn chế xuất khẩu đường của Ấn Độ từ ngày 1/6/2022, dẫn đến nhiều quốc gia cũng bị kéo vào làn sóng bảo hộ đường.

Song song đó, việc giá nhiên liệu liên tục đạt mức cao nhất trong hàng thập kỉ đã thúc đẩy nhu cầu sản xuất cồn sinh học ethanol từ mía (chủ yếu ở Brazil) tăng lên khiến lượng đường xuất khẩu sẽ ít hơn và nguồn cung đường từ các nhà sản xuất hàng đầu bị hạn chế. Theo Czarnikow nhận định giá đường thế giới sẽ duy trì quanh mức 19,5 - 21 Cents/pound, hiện đang ở mức cao nhất thế giới trong 5 năm gần đây.

Giá đường trong nước biến động cùng chiều với giá đường thế giới khi giảm trong 2 tháng đầu năm và tăng trở lại trong tháng 3 do nguồn cung bắt đầu hạn chế, sản phẩm chất lượng thấp hơn dao động trên dưới 18.000 đồng/kg và sản phẩm chất lượng cao đáp ứng các tiêu chuẩn sản xuất cao dao động 19.000-20.000 đồng/kg. Đây là mức giá cao so với nhiều năm trước đây khi có thời điểm chỉ 11.000-12.000 đồng/kg.

Dự báo giá đường trong nước sẽ tiếp tục giữ ở mức cao khi nguồn cung hạn chế của thế giới trong khi giá giao dịch quốc tế vẫn chưa có dấu hiệu giảm và Việt Nam tiếp tục áp dụng chính sách phòng vệ đối với đường nhập khẩu.

Có thể thấy, tình hình nguồn cung lương thực, đặc biệt là đường trên thế giới hiện đang vô cùng khó đoán định bất chấp những dự báo về triển vọng năng suất được cải thiện từ nhiều nước. Tình trạng thiếu hụt cục bộ đã được ghi nhận tại nhiều nước khi nguồn cung nhập khẩu ngày càng khó khăn.

Khoảng trống trong sản xuất mía đường trong nước

Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) vừa có báo cáo sản xuất mía đường 6 tháng đầu năm 2022. Lũy kế đến kết thúc vụ toàn ngành đã ép được 7.523.728 tấn mía, sản xuất được 741.666 tấn đường. Theo ước tính, mỗi năm nhu cầu nội địa của Việt Nam cần từ 2,1 - 2,3 triệu tấn đường, tức là sản lượng đường trong nước mới chỉ đáp ứng 33% nhu cầu tiêu thụ.

So sánh cùng kỳ với vụ ép mía 2020/2021, sản lượng mía ép tăng 11% và sản lượng đường tăng 7%. Tuy vậy, nếu so sánh số liệu niên vụ 2021/2022 với các niên vụ trước thì sản lượng đường vẫn đang giảm khá mạnh, cụ thể giảm 33% so với niên vụ 2019-2020 và giảm 38% so với niện vụ 2018-2019. So với sản lượng niên vụ 2017-2018 ở mức 1.4 triệu tấn đường thì có thể thấy ngành đường khó mà quay lại.

Theo một chuyên gia trong ngành, nhu cầu tiêu thụ đường cả nước cho cả người tiêu dùng lẫn các các ngành công nghiệp là 180 ngàn tấn/tháng. Đặc biệt vào cuối năm mùa lễ hội nhu cầu tăng đột biến từ tháng 9-12, thường từ 30% trở lên. Với hơn 740 nghìn tấn đường sẽ chỉ đáp ứng đủ nhu cầu tiêu thụ tối đa đến nửa tháng 9.2022.

Có thể thấy, với nhu cầu tiêu dùng lớn nhưng lượng đường sản xuất trong nước không đủ đáp ứng, lượng đường nhập khẩu bấp bênh, dự trữ đường của Việt Nam đang ở mức thấp và đáng báo động khi mà việc bổ sung nguồn cung từ nhập khẩu ngày càng khó khăn do đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nguồn cung đường trong nước không thể “đong ăn từng bữa”

Vừa qua, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) vừa có Dự thảo kết luận vụ việc điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đối với một số sản phẩm đường mía thuộc các mã HS 1701.1300, 1701.1400, 1701.9100, 1701.9910, 1701.9990, và 1702.9091 nhập khẩu vào Việt Nam từ Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia và Myanmar.

Đây là tin vui cho nông dân khi nhà nước đã có những động thái mạnh mẽ nhằm lành mạnh hoá, tạo sân chơi công bằng cho nông dân và doanh nghiệp trong nước trước các hành vi gian lận, lẩn tránh phòng vệ thương mại. Đồng thời cũng đặt ra yêu cầu, trách nhiệm cho ngành Mía đường nội địa trong việc nâng cao năng lực sản xuất để làm chủ sân nhà trong cuộc chơi toàn cầu hoá.

Không phủ nhận những “tác dụng phụ” tiêu cực đến ngành mía đường của quá trình hội nhập. Nhưng cần thẳng thắn nhận định, toàn cầu hoá và tự do thương mại là xu hướng tất yếu và khó xoay chuyển. Do đó, ngành mía đường cần phải nhanh chóng thay đổi những tồn tại, khiếm khuyết để bắt kịp trở lại cuộc chơi, không thể chỉ trông chờ vào các biện pháp bảo hộ, trong khi nguồn cung đường trong nước thì không thể mãi “đong ăn từng bữa”./.