Nỗi kinh hoàng của người dân ven đồi cát

Trận lũ lụt lịch sử vừa qua ở Quảng Bình gây thiệt hại lớn về người và của đã được nhiều phương tiện truyền thông quan tâm trong những ngày qua. Tuy nhiên vẩn còn những vấn nạn khác chưa được điểm mặt đó chính là nạn lũ cát. Lũ cát gây thiệt hại lớn cho người dân làm xáo trộn môi trường đất và cát, đây còn là hiểm họa luôn tiềm ẩn cho người dân sống ven đồi cát.

Lũ cát tràn vào làng.

Đối với khu vực miền Trung ai cũng biết lũ lụt là do mưa lớn nước trên nguồn (rừng) từ hướng Tây chảy về gây ngập lụt. Còn lũ cát thì ngược lại, bởi đây lại là thứ “lũ tập hậu” nước trên đồi cát từ hướng Đông chảy về. Nước lũ từ núi rừng thì mang theo phù sa còn lũ cát thì nước từ đồi cát gây ra xói lở mang theo khối lượng lớn cát chảy xuống vùng cây trồng đất đai. Đặc biệt gây xói lở hay cát lấp đè lên nơi nhà ở khu dân cư. Đây mới thực sự là nỗi ám ảnh.

Xã Võ Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình là một địa phương ở ven vùng đồi cát đã từng xảy ra một số vụ lũ cát. Tuy nhiên, những lần lũ cát càng về sau này nguy cơ lớn hơn. Năm 2010, một trận lũ cát đã ập xuống thôn Hà, nơi mà nhiều năm vừa qua vùng này không có lũ lụt. Năm nay xuất hiện mưa lũ thì xã Võ Ninh không bị thiệt hại nhiều do nước lũ trên nguồn về. Nhưng lại bị thiệt hại không nhỏ do nạn lũ cát tại nhiều điểm trên địa bàn xã. Đặc biệt, lũ cát xảy ra ở các khu vực thôn Thượng, thôn Hữu Hậu và lại tiếp diễn ở thôn Hà. Nhiều khu vườn cây bị san lấp, đường sá nhà cửa bị xói lở hoặc bị cát lấp. Nhờ người dân và cán bộ trực tiếp ở địa phương kịp thời xử lý ngay khi mưa lũ nên đã ngăn chặn giảm thiểu những thiệt hại.

Khai thác cát nhiều năm nay ở địa bàn thôn Thượng.

Đối với địa bàn xã Võ Ninh nhiều năm nay là một địa phương bị khai thác cát với số lượng rất lớn không ai có thể thống kê hết khối lượng cát bị lấy đi. Trước đây khai thác cát nhiều ở địa bàn thôn Tiền, những năm gần đây chuyển sang thôn Thượng. Một số công ty tư nhân đứng ra khai thác được sự bảo trợ của một số cơ quan chức năng cấp trên. Mặc dù cán bộ và người dân sở tại ở thôn Thượng, xã Võ Ninh không đồng tình, kiên quyết không cho khai thác cát. Đồng thời đã nhiều lần kiến nghị lên lãnh đạo các cấp vì đã sớm nhận ra nguy cơ việc khai thác cát sẻ tác động xấu làm biến đổi đến môi trường, đến đời sống dân sinh. Thế nhưng nhiều năm qua việc khai thác cát vẫn ngày càng mở rộng, lấn sâu và kề cận khu dân cư. Từ một vùng đồi cát trắng rộng lớn cao hàng chục mét nay trở thành một vùng bình địa nham nhở sâu thẳm, mùa mưa đến đã biến ngay thành một hồ nước đe dọa cuộc sống người dân!

Những địa phương ở ven đồi cát luôn tiềm ẩn nguy cơ lũ cát mổi khi có những đợt mưa lớn, nguyên nhân nào dẩn đến vấn nạn này? Trước hết cần biết vùng đồi cát ở Quảng Bình nhìn chung đều có bình độ luôn cao hơn vùng đất xung quanh. Vùng đồi cát trắng mênh mông ven biển này thực chất là nơi lưu giữ nước từ mùa mưa trên các bàu nước và ở trong lòng cát, vì cát là chất liệu rất dễ thẩm thấu nước và lưu giữ nước. Để rồi quanh năm cung cấp dòng nước mát trong lành chảy ra ven đồi cát phục vụ cho hệ sinh thái, cho vùng dân cư sống ven đồi cát. Đây chính là cốt lỏi của đặc điểm ở vùng đất cát mang tính đặc thù này.

Tuy nhiên, con người đã tác động không nhỏ đến vùng đồi cát làm mất đi sự ổn định vốn có, làm biến thái môi trường vùng đồi cát dẩn đến những hệ lụy khó lường. Lũ cát là một dẫn chứng mà nguyên nhân là do con người thiếu hiểu biết gây ra.

Vùng đồi cát trong trường hợp bị khai thác cát quá lớn sẻ còn tệ hại hơn nhiều so với nạn phá rừng, làm mất đi bờ ngăn vào mùa mưa, gây ra lũ cát. Điều quan ngại hơn hết là dần dần không còn nhiều cồn cát như đã vốn có để lưu giữ lấy đủ nước mưa cho lượng nước ngầm chảy ra ven đồi cát như xưa nay. Việc khai thác cát là một hiểm họa cho tương lai đồi cát, lượng nước sẻ bị suy giảm hoặc mất đi nguồn nước ngầm vốn có ở vùng đồi cát này!

Đã đến lúc các cấp lãnh đạo và cơ quan chức năng ở địa phương phải sâu sát quản lý chặt chẽ tài nguyên cát; Phải có qui định, chế tài nghiêm khắc đối với việc khai thác cát./.