Nghi lễ hát văn có thể được đề cử lên UNESCO

Phóng viên VOV phỏng vấn ông Phạm Cao Phong - Tổng thư ký Uỷ ban Quốc gia UNESCO Việt Nam bên lề sự kiện này.

PV: Thưa ông, ông kỳ vọng gì về việc nghi lễ hát văn ở Việt Nam sẽ được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể thế giới?

Ông Phạm Cao Phong: Tôi rất vui khi được thay mặt Uỷ ban UNESCO quốc gia đến tham dự buổi hội thảo này. Như các bạn đã biết, buổi hội thảo có sự góp mặt của rất nhiều chuyên gia cũng như các nhà khoa học đến từ các nước và vũng lãnh thổ trong khu vực Châu Á.

Tôi kỳ vọng qua cuộc hội thảo này, chúng ta sẽ có những nghiên cứu, so sánh để làm rõ hơn nét đặc trưng của phong tục thờ nữ thần ở Việt Nam. Nếu chúng ta chứng minh được những nét riêng và điểm nổi bật của việc thờ nữ thần ở Việt Nam so với các nước khác trên thế giới, chúng ta sẽ càng cảm thấy trân trọng hơn những gì mà chúng ta đang có. Đây chính là cơ sở để đệ trình UNESCO công nhận nghi lễ hát văn có thể trở thành di sản văn hóa phi vật thể của thế giới.

Ông Phạm Cao Phong- Tổng thư ký Uỷ ban quốc gia UNESCO Việt Nam

PV: Vậy chúng ta sẽ có kế hoạch như thế nào nhằm giảm bớt yếu tố tiêu cực, phát huy yếu tố tích cực để hoàn tất được hồ sơ trình Chính phủ?

Ông Phạm Cao Phong: Đây là việc làm đòi hỏi sự cố gắng của các cấp, các ngành. Các ngành chức năng sẽ có những biện pháp tốt nhất để bảo vệ được yếu tố tích cực của hồ sơ. Xét về mặt khoa học, khi chúng ta chứng minh được đặc điểm riêng của nền văn hóa Việt Nam thì chúng ta sẽ làm nổi bật được mặt tích cực của giá trị toàn cầu.

Một hồ sơ đệ trình lên UNESCO có rất nhiều tiêu chí, trong đó có 1 tiêu chí làm rõ giá trị nổi bật toàn cầu. Giá trị đó sẽ chứng minh được sự khác biệt giữa văn hóa thờ nữ thần ở Việt Nam với văn hóa thờ nữ thần ở các nước trên thế giới. Chính điều này sẽ đóng góp và làm phong phú hơn nền văn hóa phi vật thể của nhân loại cũng như kho tàng tín ngưỡng thờ nữ thần ở các nước trên thế giới.

PV: Hiện nay, các nhà quản lý cũng như Nhà nước đã đặt ra nhiều vấn đề xung quanh việc quản lý hoạt động, thực hành tín ngưỡng thờ nữ thần và hát văn. Vậy theo ông, trong việc xây dựng hồ sơ, các nhà khoa học nên làm gì để tránh được những yếu tố tiêu cực của những tín ngưỡng này?

Ông Phạm Cao Phong: Để tránh được yếu tố tiêu cực đó, đầu tiên chúng ta phải phân biệt được rõ ràng tín ngưỡng với mê tín dị đoan. Hai yếu tố này có ranh giới rất mong manh, cho nên chúng ta phải tôn vinh, phải giữ lại nguồn gốc tốt đẹp của nghi lễ. Chúng ta cương quyết xóa bỏ mọi hình thức lợi dụng tín ngưỡng để làm công cụ mưu cầu lợi ích cá nhân.

Trải qua sự biến thiên của xã hội, một số người đã lợi dụng tín ngưỡng để làm xấu đi hình ảnh vốn rất đẹp của nền văn hóa Việt Nam. Trong nghiên cứu khoa học cũng như quản lý Nhà nước, chúng ta cần chống lại hiện tượng mê tín dị đoan, chống lại việc sử dụng tín ngưỡng thờ cúng dân gian làm công cụ trục lợi cá nhân.

Hát văn trong nghi lễ thờ Mẫu (ảnh Bộ VHTTDL)

PV: Một trong những nhu cầu cao của UNESCO đối với di sản là sự bảo tồn và phát huy trong cộng đồng. Vậy theo ông, việc bảo tồn và phát huy trong cộng đồng sẽ đặt ra tiêu chí như thế nào đối với việc nghi lễ hát văn ở Việt Nam trở thành di sản văn hóa phi vật thể thế giới?

Ông Phạm Cao Phong: Bảo tồn trong cộng đồng là hình thức biểu đạt, diễn lại, là việc thể hiện trình bày nghi lễ thờ nữ thần đó. Những nghi lễ đó đã tồn tại trong dân gian rất nhiều nhưng quan trọng, chúng ta phải biết được đâu là nghi lễ gốc, đâu là nghi lễ đã được cải biến theo thời gian.

Đối với hát văn cũng vậy, có rất nhiều hình thức để biểu hiện hát văn nhưng cơ bản, chúng ta phải thấy đâu là văn bản hát văn chính, đâu là những bản văn cổ và đâu là những bản đã bị biến đổi theo thời gian. UNESCO không cấm chúng ta thay đổi lời hát văn nhưng chúng ta phải phân biệt được đâu là gốc chính và những lời thêm sau này.

Chúng ta phải phân biệt rõ ràng vì bây giờ rất nhiều người hiểu hát văn nhưng họ không rõ đó là bản gốc hay bản mới, tại sao lại bản này hay hơn bản kia. Tôi nghĩ đây là nhiệm vụ của các nhà khoa học, họ nên phổ biến hơn nữa về nguồn gốc của hát văn, nguồn gốc của những bài hát đó. Và trên cơ sở bài hát gốc đó, chúng ta có thể phát huy và bổ sung phát triển nó lên nhưng tất cả sự phát triển đó phải dựa trên nguồn gốc là nền tảng cũ ngày xưa.

PV: Hiện nay tỉnh Nam Định và Bộ VH-TT-DL đang phối hợp xây dựng hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể thế giới. Theo ông, khi nào sẽ là thời điểm thuận lợi để chúng ta trình bộ hồ sơ này để công nhận nghi lễ hát văn ở Việt Nam trở thành di sản phi vật thể của nhân loại?

Ông Phạm Cao Phong: Việc này phải thông qua Bộ VHTT & DL và Hội đồng di sản văn hóa quốc gia. Hội đồng di sản văn hóa quốc gia vừa rồi đã cùng với Uỷ ban UNESCO Việt Nam đã tổ chức cuộc họp nhưng cuộc họp đó cũng chưa quy định xếp các thứ tự ưu tiên.

Trước hết, chúng ta phải chờ sự phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ với danh sách đề cử của Hội đồng di sản văn hóa quốc gia. Bộ VH-TT-DL đã trình Thủ tướng Chỉnh phủ đưa 12 di sản văn hóa của Việt Nam vào danh sách đề cử UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

PV: Xin cảm ơn ông!