Lao động Việt Nam hưởng lợi gì khi hội nhập AEC vào 2015?

Nghiên cứu mới nhất của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) được công bố ngày 4/9 cho thấy, sự ra đời của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) trong năm 2015 sẽ hỗ trợ thúc đẩy tăng tưởng GPD của Việt Nam thêm 14,5% và tăng trưởng việc làm thêm 10,5% vào năm 2025. Vấn đề đặt ra là liệu AEC có mang lại tiến bộ xã hội và thịnh vượng của Việt Nam hay không? Điều đó chủ yếu phụ thuộc vào các chính sách thị trường lao động.

Năng suất lao động và tiền lương của Việt Nam còn thấp

Đánh giá của ILO và ADB cho thấy, là một thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Việt Nam có tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ và thịnh vượng trong thập niên tới. AEC với tầm nhìn là hướng tới một cơ sở sản xuất và thị trường chung của toàn khu vực, sẽ trở thành hiện thực vào năm 2015. Tự do hóa thương mại và đầu tư sẽ có các tác động đáng kể tới nền kinh tế và thị trường việc làm của các nước. Sự tăng trưởng của các dòng thương mại và đầu tư sẽ đẩy mạnh nhịp độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế sang các ngành có giá trị cao.

AEC có thể tạo ra hàng triệu việc làm mới (Ảnh minh họa)

Điều này sẽ cho phép Việt Nam cạnh tranh được trên thị trường toàn cầu trên cơ sở tăng năng suất và kỹ năng của người lao động. Tuy nhiên, các lợi ích về kinh tế và việc làm từ AEC sẽ không được phân chia đồng đều. Nếu quản lý không tốt, các nước sẽ bỏ lỡ cơ hội mà AEC sẽ tạo ra, cụ thể là đẩy mạnh hội nhập để mang lại lợi ích cho tất cả lao động trong khối và để giải quyết hàng loạt vấn đề về sự mất cân đối trong thị trường lao động hiện tại.

Việt Nam đã đạt được những thành tựu ngoạn mục về tăng trưởng kinh tế trong thời gian qua, song gần một nửa lực lượng lao động Việt Nam vẫn làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, với năng suất và thu nhập thấp. Khoảng 3/5 lao động Việt Nam hiện đang làm các công việc dễ bị tổn thương. Nhìn chung, năng suất và mức tiền lương của Việt Nam khá thấp so với các nền kinh tế ASEAN khác, như Malaysia, Singapore và Thái Lan.

Lao động Việt Nam được hưởng lợi gì từ hội nhập?

Theo các chuyên gia, dưới tác động của AEC, Việt Nam có thể sẽ chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ của thị trường việc làm và tăng trưởng. Tuy nhiên, việc hội nhập và kết nối trong khu vực sẽ tác động như thế nào đến cuộc sống của người Việt Nam, cũng như toàn thể công dân ASEAN? Sự kiện này sẽ giúp cải thiện mức sống của những người dân bình thường như thế nào? Những biện pháp ấy có giúp họ tìm được một công việc tốt, ổn định đi kèm thu nhập tốt và điều kiện làm việc tốt hay không? Liệu con cái của họ sau này có đạt được điều tương tự hay không?

Báo cáo chỉ ra rằng, trên quy mô tổng thể, hội nhập kinh tế sẽ giúp tạo thêm 14 triệu việc làm ở khu vực ASEAN và cải thiện đời sống của 600 triệu người dân hiện sinh sống trong khu vực. Nhưng điều này chỉ có thể đạt được nếu có được sự quản lý hợp lý và quyết liệt để thực thi một cách hiệu quả.

Báo cáo cho thấy đến năm 2025, AEC có thể thúc đẩy tăng trưởng GDP của Việt Nam thêm 14,5%, đồng thời tạo ra hàng triệu việc làm mới. Sự kiện này sẽ đẩy nhanh tiến trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đồng thời làm tăng hơn gấp đôi năng suất lao động trong thập niên tới. Thế nhưng, những lợi ích chung ấy sẽ không được chia đều cho tất cả. Trong khi một số ngành sẽ trở nên phát đạt thì một số ngành khác lại có thể phải cắt giảm việc làm. Dự báo ở Việt Nam, sự gia tăng cơ hội việc làm mạnh mẽ ở những ngành như sản xuất gạo, xây dựng, vận tải, dệt may và chế biến lương thực.

Trong giai đoạn 2010 - 2025, nhu cầu đối với việc làm cần tay nghề trung bình nói chung sẽ tăng nhanh nhất, ở mức 28% và sẽ có thêm nhiều cơ hội cải thiện cuộc sống của hàng triệu người. Tuy nhiên, những người tìm việc mà thiếu những kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết sẽ không thể nắm bắt được những cơ hội mới ấy. Hiện nay, gần một nửa số lao động Việt Nam đang làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp, có năng suất lao động, thu nhập và điều kiện lao động còn ở mức thấp điển hình so với một vài nền kinh tế ASEAN khác.

Ông Yoshiteru Uramoto, Giám đốc ILO khu vực châu Á – Thái Bình Dương cho biết: Việt Nam sẽ là một trong một số nước hưởng lợi nhiều hơn từ việc hội nhập kinh tế khu vực sâu rộng so với các nước khác do nền kinh tế Việt Nam phụ thuộc nhiều vào ngoại thương. Với quyết tâm và nỗ lực, năng suất lao động của Việt Nam có thể tăng hơn gấp đôi vào năm 2025 so với mức năm 2010. Cùng với sự gia tăng của các dòng đầu tư và thương mại gia tăng, tốc độ thay đổi cơ cấu kinh tế hướng tới các ngành có giá trị cao hơn sẽ được đẩy nhanh. Điều này có thể giúp Việt Nam cạnh tranh trên thị trường toàn cầu dựa trên năng suất lao động và kỹ năng nghề nghiệp tốt hơn.

Giải pháp nào nâng cao năng suất lao động Việt Nam?

Theo ILO và ADB, để đạt được sự cạnh tranh trong AEC, ưu tiên đầu tiên của Việt Nam là việc thực hiện các biện pháp nâng cao năng suất lao động và chất lượng việc làm trong ngành nông nghiệp và đa dạng hóa công việc trong các ngành chế tạo mới, trong khi vẫn tiếp tục hỗ trợ ngành dệt may. Bên cạnh đó, cần mở rộng độ bao phủ phúc lợi xã hội, trong đó có cơ chế bảo hiểm thất nghiệp trên toàn quốc. Biện pháp này sẽ góp phần giảm bớt những tác động của chuyển dịch cơ cấu và hỗ trợ người lao động chuyển sang làm việc ở các ngành với năng suất cao hơn. 

Việt Nam cũng cần củng cố hệ thống đào tạo phát triển kỹ năng, tập trung cải thiện giáo dục trung học và đào tạo nghề để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với lao động có kỹ năng trung bình. Theo các chuyên gia, các hệ thống thương lượng tập thể mới cũng đang là một yêu cầu bức thiết để tạo ra môi trường kinh doanh bền vững hơn. Điều này góp phần đảm bảo rằng, tăng năng suất lao động đi kèm tiền lương cao hơn và điều kiện làm việc tốt hơn, đồng thời đảm bảo một thị trường nội địa vững mạnh. 

Giải pháp cuối cùng được đưa ra là Việt Nam cần cải thiện công tác bảo vệ nhóm lao động di cư và các hệ thống phục vụ việc công nhận kỹ năng của họ, đặc biệt là ở những ngành nghề mà trong đó các lao động với kỹ năng thấp và trung bình chiếm tỷ lệ cao.

Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Phạm Thị Hải Chuyền nhấn mạnh, với quyết tâm không để bỏ qua cơ hội hiếm có này, Việt Nam đang nỗ lực hết sức để hội nhập sâu rộng và đảm bảo rằng mọi người đều được hưởng lợi từ quá trình đó./.