Nói không với túi nilon khó phân huỷ: Thách thức và giải pháp bền vững?

Với ưu điểm tiện dụng, bền chắc, giá thành rẻ, túi nilon đang là vật dụng được ưa chuộng và sử dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, ngành nghề sản xuất, dịch vụ, đời sống sinh hoạt của mỗi người dân. Tuy nhiên chính thói quen sử dụng túi nilon phổ biến đang âm thầm gây ô nhiễm môi trường sống và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người.

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược chính sách Tài nguyên và môi trường, Bộ Tài nguyên và môi trường, việc sử dụng túi nilon quá nhiều sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ con người. Đặc biệt trong quá trình thu gom và xử lý bằng phương pháp đốt rác, trong đó có túi nilon thì lượng khói thải ra môi trường có chứa chất độc Dioxin và Fuarn sẽ gây ngộ độc, khó thở. Một số trường hợp nặng có thể nôn ra máu và gây ung thư, giảm khả năng miễn dịch và rối loạn chức năng. Những người đang mang thai khi ngửi lượng khí này có thể gây ra tình trạng dị tật bẩm sinh ở trẻ nhỏ.

Ngoài ảnh hưởng về sức khỏe, túi nilon cũng ảnh hưởng rất lớn đến môi trường sống. Bởi túi nilon là vật liệu rất khó phân hủy. Thời gian mất từ 500-1000 năm mới phân hủy trong môi trường tự nhiên. Tuy nhiên, một số không trực tiếp tiếp xúc với ánh sáng sẽ vĩnh viễn không thể phân hủy.

Với túi nilon khó phân hủy khi bị vùi trong lớp đất cát, các hóa chất sẽ hòa vào làm thay đổi tính chất vật lý của đất, gây xói mòn, làm cho đất không giữ được nước và nguồn dinh dưỡng. Nếu túi nilon bị vứt xuống các ao hồ, sông ngòi dễ làm tắc cống rãnh, kênh mươn và gây ứ đọng dẫn đến việc sinh sản nhiều vi khuẩn gây ra bệnh tật cho chính sức khỏe của con người. Bên cạnh đó túi nilon cũng là thủ phạm gây ra cái chết của nhiều sinh vật biển vì chúng không phân biệt được đâu là túi rác, đâu là con mồi thật sự.

Những tác hại của túi nilon khó phân huỷ là hết sức to lớn. Tuy nhiên theo con số thống kê, hiện Việt Nam đang là 1 trong 4 quốc gia thải ra nhiều túi nilon nhất châu Á. Mỗi năm Việt Nam sử dụng khoảng hơn 30 tỷ túi nilon, trung bình một hộ gia đình sẽ sử dụng từ 5 - 7 bao bì nilông/ngày. Đa phần các túi ni lông đều được sử dụng duy nhất một lần rồi thải ra ngoài môi trường tạo thành rác thải. Ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM mỗi ngày có đến 80 tấn rác thải nhựa được thải ra môi trường, trong đó lượng rác thải túi ni lông chiếm 7 - 8% (tức là khoảng 5,6 - 6.4 tấn). Còn theo thống kê từ Hiệp Hội Nhựa Việt Nam, năm 1990, mỗi người Việt Nam chỉ tiêu thụ 3,8kg nhựa mỗi năm, nhưng sau 31 năm, con số này đạt 41kg.

Nhận thức được tác hại của túi nilon đối với môi trường và sức khoẻ cộng đồng, thời gian qua nhiều quốc gia trên thế giới đã có các giải pháp mạnh để giải quyết vấn đề này như ban hành lệnh cấm sản xuất túi nilon khó phân huỷ, đánh thuế nặng đối với sản xuất túi nilon… Chẳng hạn như Kenya: Năm 2017 đã chính thức quy định việc sản xuất túi nilon là bất hợp pháp. Bất cứ cá nhân, tổ chức nào vi phạm sẽ bị phạt 4 năm tù và 38.000 USD. Ấn Độ cấm sản xuất, buôn bán và sử dụng túi nilon từ tháng 8/2003. Hay như San-Francisco: Là thành phố đầu tiên ở Mỹ ban hành lệnh cấm sử dụng túi nilon ở trong các cửa hàng, thay vào đó là sử dụng túi sinh học được làm từ tinh bột ngô…

Ở Việt Nam, trước những tác hại khôn lường của túi nilon, trong thời gian vừa qua các cơ quan đoàn thể, chính quyền từ Trung ương tới địa phương cùng với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, luôn tích cực đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, giáo dục và hướng dẫn người dân nhận thức đầy đủ về tác hại của chất thải nhựa tới sức khỏe con người và môi trường sống.

“Có thể nói đến thời điểm này, các doanh nghiệp, người dân cộng đồng đã nhận thức được tác hại của túi nilon và ý thức được trách nhiệm của mình trong việc phải giảm thiểu việc sử dụng chất thải nhựa, để bảo vệ môi trường”, PGS-TS Nguyễn Đình Thọ nhận định.

Ngoài ra trong Đề án tăng cường công tác quản lý chất thải nhựa ở Việt Nam được Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1316 cũng đã đặt ra mục tiêu phấn đấu đến năm 2025 sử dụng 100% túi ni lông, bao bì thân thiện với môi trường tại các trung tâm thương mại, siêu thị thay thế cho túi ni lông khó phân huỷ.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ cho rằng: Có 3 nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm cần phải thực hiện để đạt được mục tiêu này: Đầu tiên cần hoàn thiện cơ chế chính sách khuyến khích sản xuất túi thân thiện với môi trường; xây dựng chính sách hạn chế sản xuất và sử dụng túi ni lông khó phân hủy trong sinh hoạt; tăng thuế bảo vệ môi trường đối với túi ni lông khó phân hủy. Thứ hai tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến thức và nâng cao nhận thức, chuyển đổi hành vi của người dân.

“Trong Luật bảo vệ môi trường cũng đã yêu cầu Bộ Giáo dục và đào tạo phải lồng ghép các nội dung giáo dục về bảo vệ môi trường vào trong chương trình giáo dục từ bậc phổ thông đến đại học”, TS Thọ cho biết.

Giải pháp thứ ba được PGS-TS Nguyễn Đình Thọ nhắc tới đó là có sự đầu tư về tài chính cũng như công nghệ để đảm bảo việc phân loại, thu gom, vận chuyển, lưu trữ, xử lý chất thải nhựa đạt hiệu quả về mặt kinh tế, khuyến khích doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực tái chế, đồng thời Nhà nước có thể thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý bảo vệ môi trường.

Hiện nay Bộ Tài nguyên và Môi trường đã có quy định cụ thể trong Luật bảo vệ môi trường năm 2020 và Nghị định 08. Theo đó từ 1/1/2024 các địa phương phải có hướng dẫn cho người dân thực hiện việc phân loại rác một cách nghiêm túc, bài bản.

“Nếu như không thực hiện việc phân loại rác thì có thể bị phạt từ 700.000 tới 1.000.000 đồng và cho phép chính quyền các địa phương sử dụng các công cụ giám sát như camera để thực hiện việc xử phạt”

Bên cạnh đó, từ ngày 1/1/2026, Việt Nam sẽ không sản xuất và nhập khẩu túi nilon khó phân hủy có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm. Sau ngày 31/12/2030, Chính phủ yêu cầu dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa.

Ông Thọ cho rằng đây là những quy định đồng bộ và đã có lộ trình tổ chức triển khai giúp người người dân và doanh nghiệp dần dần thay đổi thói quen, thực hiện phân loại, thu gom, xử lý chất thải nhựa đúng cách. Đồng thời có cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư xây dựng dây chuyền tái chế. Doanh nghiệp nào không thực hiện trách nhiệm tái chế thì áp dụng quy định của Bộ Tài chính trong việc tăng thuế bảo vệ môi trường và áp dụng nguyên tắc “người phát thải phải trả phí”.

“Tuy nhiên, chỉ riêng những nỗ lực của các tổ chức, cá nhân riêng lẻ chưa đủ sức mạnh để giảm thiểu tác hại do túi nilon khó phân hủy gây ra. Điều quan trọng nhất là thái độ và hành động của cả cộng đồng đối với việc này”, TS Nguyễn Đình Thọ nhấn mạnh.