Tại buổi làm việc của Thường trực Chính phủ với doanh nghiệp Nhà nước (DNNN) trên phạm vi toàn quốc về các giải pháp thúc đẩy sản xuất, kinh doanh và đầu tư phát triển, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định: DNNN giữ vị trí then chốt và là một lực lượng vật chất quan trọng của kinh tế Nhà nước, góp phần quan trọng ổn định kinh tế vĩ mô và thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội.

Về tình hình hoạt động của DNNN, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Duy Đông cho biết, tính đến hết năm 2022, Việt Nam còn khoảng 478 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và khoảng 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối. Các DNNN đang nắm giữ nguồn lực lớn về vốn, tài sản, công nghệ, nhân lực chất lượng cao, đóng góp đáng kể vào ngân sách nhà nước (NSNN)…

Về quy mô tài sản và vốn chủ sở hữu, tính đến hết năm 2022, tổng tài sản của DNNN trên toàn quốc đạt hơn 3,82 triệu tỷ đồng, tăng 4% so với năm 2021. Tổng vốn chủ sở hữu của DNNN đạt hơn 1,8 triệu tỷ đồng, tăng 3% so với năm 2021. Tổng giá trị vốn Nhà nước đang đầu tư tại các DNNN đạt gần 1,7 triệu tỷ đồng, tăng 3% so với năm 2021. Tính đến cuối năm 2022, tổng số tiền nộp NSNN của khu vực DNNN là gần 383 nghìn tỷ đồng, tăng 21% so với năm 2021. 

Về tình hình hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNN, Thứ trưởng Trần Duy Đông cho hay, tổng doanh thu của các DNNN năm 2022 đạt trên 2,64 triệu tỷ đồng, tăng 29% so với năm 2021. Tổng lãi phát sinh trước thuế tính đến cuối năm 2022 đạt trên 241 triệu tỷ đồng, tăng 24% so với năm 2021. 

Thứ trưởng Trần Duy Đông nhấn mạnh, khu vực DNNN đóng vai trò chi phối, chủ đạo trong trong những ngành, lĩnh vực quan trọng, thiết yếu của nền kinh tế như: cung cấp khoảng 87% sản lượng điện cho xã hội; đóng góp khoảng hơn 84% thị phần bán lẻ trong lĩnh vực xăng dầu, cung cấp 100% thị phần khí khô và 70% thị phần LNG toàn quốc, đáp ứng khoảng 70-75% nhu cầu phân đạm cho sản xuất nông nghiệp, chiếm hơn 90% thị phần về thuê bao di động và băng rộng di động mặt đất…

Về thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh 6 tháng đầu năm 2023, theo báo cáo tổng hợp của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến ngày 30/6/2023, tổng doanh thu của các DNNN trên cả nước đạt gần 690 nghìn tỷ đồng, đạt 50% kế hoạch năm 2023. Lãi phát sinh trước thuế là 67,4 nghìn tỷ đồng, đạt 63% so với kế hoạch năm 2023.

Tổng lỗ phát sinh của cả khu vực DNNN là 33.639 tỷ đồng, chủ yếu tập trung ở khối các doanh nghiệp Trung ương như: Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) lỗ phát sinh 32.055 tỷ đồng, Tổng công ty Hàng không Việt Nam - CTCP (VNA) lỗ phát sinh 1.317 tỷ đồng. Tổng thuế và các khoản phát sinh nộp NSNN là 67.233 tỷ đồng, đạt 56% so với kế hoạch năm 2023.

Ước cả năm 2023, tổng doanh thu của toàn khu vực DNNN đạt hơn 1,4 triệu tỷ đồng, tăng 4% so với kế hoạch đề ra. Tổng lãi phát sinh trước thuế của khu vực DNNN năm 2023 ước đạt hơn 117,3 triệu tỷ đồng, tăng 9% so với kế hoạch đề ra. Tổng thuế và các khoản phát sinh nộp NSNN của DNNN cả năm 2023 ước đạt gần 129 nghìn tỷ đồng, tăng 7% so với kế hoạch. Ước tính năm 2023, các doanh nghiệp phát sinh lỗ khoảng 41.666 tỷ đồng.

Chưa phát sinh dự án gây thất thoát vốn nhà nước

Nhận định về kết quả hoạt động của các DNNN thời gian qua, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đánh giá về cơ bản, các DNNN hoàn thành nhiệm vụ sản xuất, kinh doanh; tổng doanh thu, lợi nhuận, nộp ngân sách, giá trị vốn đầu tư phát triển thực hiện và thu nhập bình quân của người lao động đều tăng. Một số tập đoàn, tổng công ty đạt kim ngạch xuất nhập khẩu lớn; chưa phát sinh dự án đầu tư có nguy cơ rủi ro cao gây thua lỗ lớn, thất thoát vốn nhà nước; thể hiện rõ vai trò trong việc góp phần bảo đảm một số cân đối lớn của nền kinh tế. Khu vực DNNN tiếp tục bảo toàn và phát triển vốn, tài sản, áp dụng công nghệ, mô hình quản trị hiện đại, nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh. Nhiều doanh nghiệp lớn, tập đoàn, tổng công ty đã đi đầu trong các công nghệ mới, công nghệ 4.0...

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của các DNNN cơ bản ổn định, vẫn còn một số tồn tại hạn chế của khu vực này. Cụ thể, vẫn còn một số doanh nghiệp hoạt động thua lỗ. Một số tập đoàn, tổng công ty chưa đạt được một số chỉ tiêu kế hoạch sản xuất, kinh doanh. Do khó khăn khách quan, một số tập đoàn, tổng công ty có mức lợi nhuận âm, trong đó có những doanh nghiệp có quy mô lớn, có vai trò quan trọng (EVN, VNA...). Một số dự án đầu tư còn chậm tiến độ triển khai; công tác thanh quyết toán các dự án xây dựng cơ bản kéo dài làm giảm hiệu quả sử dụng nguồn lực. Việc thực hiện các dự án đầu tư mới của DNNN chưa được thúc đẩy. Tiến độ phê duyệt Đề án tái cơ cấu; chiến lược, kế hoạch sản xuất kinh doanh giai đoạn 2021-2025 còn rất chậm, chưa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chiến lược và kế hoạch sản xuất, kinh doanh. Điều này ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ và kết quả hoàn thành kế hoạch sản xuất, kinh doanh và đầu tư phát triển của cả giai đoạn.

Bên cạnh đó, các tập đoàn, tổng công ty chưa chú trọng đầu tư vào các ngành, lĩnh vực có tính dẫn dắt, tạo động lực. Mặc dù nắm giữ trên 60% nguồn lực của nền kinh tế, các tập đoàn, tổng công ty hầu như chưa có các dự án đầu tư phát triển quy mô đủ lớn để tạo động lực bứt phá, sức lan tỏa, hỗ trợ tái cơ cấu và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Năng lực cạnh tranh, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của các DNNN còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu là lực lượng nòng cốt của kinh tế nhà nước. Các doanh nghiệp công nghệ thông tin chưa đẩy mạnh tham gia đa dạng dịch vụ công nghệ số...

Hiệu quả chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ

Hiệu quả hoạt động của DNNN chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ, chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng; một số dự án có lỗ lũy kế lớn. Công tác đổi mới quản trị doanh nghiệp trong điều hành sản xuất, kinh doanh còn chậm, chưa thực sự hướng theo các nguyên tắc và thông lệ quốc tế tốt, chi phí sản xuất kinh doanh còn lớn. Việc xử lý các dự án thua lỗ, kém hiệu quả chưa được giải quyết triệt để làm ảnh hưởng đến việc cơ cấu lại DNNN. Việc nghiên cứu, ban hành, sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật còn chậm, còn tồn tại sự chưa thống nhất trong các văn bản pháp luật, gây khó khăn cho quá trình áp dụng của các DNNN.

Nhận định về nguyên nhân của các hạn chế, tồn tại nói trên, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho rằng, về khách quan, do tình tình hình căng thẳng trong các quan hệ kinh tế, chính trị trên thế giới và khu vực, ảnh hưởng đến thị trường tài chính, chứng khoán trong nước và khu vực. Giá nguyên, nhiên vật liệu, vật tư đầu vào, nhất là sắt, thép, xăng dầu, chi phí logistics tăng cao, làm tăng chi phí sản xuất, kinh doanh. Thị trường xuất nhập khẩu của một số doanh nghiệp chịu nhiều tác động của thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, vẫn có các nguyên nhân chủ quan như: Hệ thống pháp luật về DNNN, trong đó có tập đoàn, tổng công ty vẫn còn nhiều bất cập; các quy định pháp luật liên quan về quản trị doanh nghiệp, quản lý vốn và tài sản, đất đai, đầu tư… chưa đồng bộ, chưa phù hợp với đầu tư, kinh doanh và quản trị điều hành DNNN trong kinh tế thị trường; quy trình thủ tục báo cáo, phê duyệt nhiều tầng nấc, chưa được phân cấp triệt để. Sự chậm trễ trong việc ra quyết định làm mất đi cơ hội, giảm hiệu quả trong hoạt động kinh doanh của DNNN. Các doanh nghiệp còn thiếu tầm nhìn chiến lược để tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu và vươn ra quốc tế. Các tập đoàn, tổng công ty chưa thật sự quyết tâm đầu tư vào các dự án trong lĩnh vực mới, có tác động lớn và lan tỏa tới phát triển kinh tế-xã hội. Năng lực triển khai dự án còn yếu, kinh nghiệm quản lý đầu tư xây dựng dự án, tổ chức sản xuất, khai thác, vận hành dự án còn hạn chế, thiếu đội ngũ cán bộ chuyên môn, kỹ thuật có trình độ đáp ứng yêu cầu…

Một số giải pháp trọng tâm

Để khắc phục các hạn chế tồn tại này, phát huy tiềm lực và vai trò tương xứng của khu vực DNNN nói chung, cũng như của các DNNN, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã đề xuất một số giải pháp trọng tâm thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh và đầu tư phát triển của DNNN.

Theo đó, đề nghị các cơ quan đại diện chủ sở hữu ở Trung ương và địa phương, UBQLVNN chỉ đạo các DNNN, tập đoàn kinh tế, tổng công ty khẩn trương hoàn thiện, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt kế hoạch sản xuất kinh doanh và đầu tư phát triển 5 năm và hàng năm, trong đó tập trung vào các dự án đầu tư quy mô lớn, có tác động lan tỏa tới sự phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thực hiện quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của ngành, địa phương.

Các DNNN, tập đoàn kinh tế, tổng công ty chủ động nghiên cứu xu hướng phát triển các ngành, lĩnh vực mới trên thế giới, bám sát tình hình, phấn đấu hoàn thành cao nhất nhiệm vụ, kế hoạch sản xuất, kinh doanh và đầu tư phát triển năm 2023 đã đề ra, phấn đấu vượt mức kế hoạch được giao. Tập trung cao độ để bảo đảm cung cấp các sản phẩm, dịch vụ thiết yếu, các cân đối lớn cho nền kinh tế; đặc biệt là các tập đoàn, tổng công ty: EVN, PVN, TKV, VNPT, MobiFone, Petrolimex, VNA... cần bảo đảm cung cấp đầy đủ các sản phẩm, dịch vụ: điện, than, dầu khí, xăng dầu, vận tải hàng không, hàng hải, đường sắt, viễn thông và công nghệ thông tin. Tập trung cao độ nguồn lực để bảo đảm tiến độ thực hiện đối với những dự án lớn, quan trọng.

Cũng theo kiến nghị của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các cơ quan cần khẩn trương nghiên cứu, sửa đổi, hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách; tiếp tục đẩy mạnh việc huy động nguồn lực, tháo gỡ cơ chế để các DNNN, các tập đoàn, tổng công ty tham gia vào phát triển kinh tế-xã hội...

Chia sẻ trên Báo Đấu thầu, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng, những DN hoạt động trong lĩnh vực độc quyền thì tính cạnh tranh, đổi mới sáng tạo sẽ không cao. Vì thế, để phát huy vai trò dẫn dắt, mở đường của khối DNNN cần phải có sự lựa chọn ở một số lĩnh vực nhất định với việc đầu tư tương xứng thông qua cơ chế, chính sách phù hợp.

Những DNNN hoạt động không hiệu quả thì nên tiếp tục cổ phần hóa, thoái vốn, TS. Lê Đăng Doanh thẳng thắn nêu quan điểm.

Tháo gỡ vướng mắc về cơ chế - Nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN

VOV.VN - Theo nhiều đại diện các tập đoàn, doanh nghiệp Nhà nước (DNNN), cơ chế đổi mới và nâng cao hiệu quả DNNN đang có nhiều điểm “bó hẹp”, khiến họ không dám mạnh dạn tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình phát triển mạnh mẽ. Vậy nên tháo gỡ vướng mắc này thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của DNNN.