Chiến tranh mang bộ mặt mới

Chiến tranh trong thế kỷ XXI đã có một sắc thái hoàn toàn mới. Các cuộc chiến tranh ngày nay không phải là cuộc chiến giữa các quốc gia mà có cả mạng lưới các tác nhân nhà nước và phi nhà nước, bao gồm lính đánh thuê, các công ty an ninh tư nhân, côn đồ… Toàn cầu hóa đã gây ra vô số vấn đề bằng cách phá hoại chủ quyền của nhà nước. Toàn cầu hóa vốn được cho là khuyến khích chính trị và hợp tác quốc tế cuối cùng lại tạo ra nhiều chia rẽ hơn.

Mary Kaldore - Giáo sư tại Trường Kinh tế London, là một trong những học giả đã thừa nhận tác động của toàn cầu hóa đối với đặc điểm của chiến tranh. Trong cuốn New and Old Wars: Organized Violence in a Global Era (tạm dịch: “Cuộc chiến mới và cũ: Bạo lực có tổ chức trong kỷ nguyên toàn cầu”) của mình, bà nhấn mạnh sự thay đổi này trong tính chất của chiến tranh. Làm nổi bật sự khác biệt, bà viết, các cuộc chiến tranh mới khác với các cuộc chiến tranh cũ bởi ai là người chiến đấu, những cuộc chiến tranh này diễn ra vì lý do gì, được tài trợ như thế nào và diễn ra như thế nào.

Các cuộc chiến tranh cũ do các quốc gia gây ra, được tài trợ bởi các quốc gia, được tiến hành vì các mục đích ý thức hệ và các trận chiến là đặc điểm quyết định. Tuy nhiên, trong các cuộc chiến tranh mới, các tác nhân là mạng lưới các tác nhân nhà nước và phi nhà nước, ở mức độ lớn hơn được tài trợ bởi tư nhân và sự đối đầu trực tiếp giữa các lực lượng đối lập là rất hiếm. Giáo sư Kaldor cho rằng, sự thay đổi tính chất của chiến tranh này là do toàn cầu hóa gây ra; sự chuyển đổi này là hệ quả của toàn cầu hóa và sự tan rã của nhà nước.

Cùng với toàn cầu hóa, sự đụng độ của các đối thủ đối xứng có thể hủy diệt thế giới. Cuộc phiêu lưu của vũ khí hạt nhân đã thay đổi logic quân sự truyền thống. Trên thực tế, bất kỳ cuộc chiến tranh nào theo logic quân sự cũ chỉ đơn giản là không thích hợp nữa. Chiến tranh giữa các cường quốc hạt nhân sẽ không có lợi cho bên nào. Vì chi phí của chiến thắng như vậy sẽ hủy bỏ những lợi ích mà nó có được. Tránh chiến tranh trực tiếp phục vụ lợi ích chính trị tốt hơn là tiến hành một cuộc chiến.

Sự thay đổi logic quân sự này thể hiện rõ ràng từ sự thay đổi chiến thuật của các cuộc chiến tranh ngày nay. Các cuộc chiến tranh ngày nay được thực hiện thông qua du kích và chiến thuật chống nổi dậy. Phần lớn các xung đột liên quan đến một quốc gia và một hoặc nhiều hơn một tác nhân phi quốc gia. Đây là những trận chiến giữa những con sói và những người chăn cừu, nơi những con sói tấn công cả bầy trong khi những người chăn cừu cố gắng cứu đàn cừu. Tuy nhiên, không phải sự thay đổi logic quân sự và sự đổi mới của các loại vũ khí mới đã làm biến đổi tính chất của chiến tranh. Thay đổi chính trị là yếu tố quyết định của sự thay đổi tính chất của chiến tranh.

Chính trị của “cuộc chiến tranh mới” là nền chính trị bản sắc rất khác với nền chính trị của các cuộc chiến tranh cũ. Các cuộc chiến tranh cũ phần lớn được thúc đẩy bởi chính trị ý thức hệ trong khi các cuộc chiến mới được thúc đẩy hoàn toàn bởi chính trị bản sắc. Theo Giáo sư Kaldor, “chính trị bản sắc là nắm quyền nhân danh một nhóm cụ thể trong khi chính trị tư tưởng là giành quyền lực để thực hiện một chương trình tư tưởng cụ thể”. Toàn cầu hóa đã thúc đẩy các nhóm bảo mật danh tính của họ. Chiến tranh đối với những tác nhân này hoặc là một phương tiện để giữ danh tính của họ hoặc tuyên bố nhân danh danh tính đó.

Một khía cạnh khác của các vấn đề do toàn cầu hóa gây ra đối với khái niệm chiến tranh là sự phổ biến của chủ nghĩa tư bản. Những ý tưởng về chủ nghĩa tư bản và thị trường tự do đã thúc đẩy những người nhìn thấy tiềm năng kiếm lời trong chiến tranh. Những người này đã thành lập các công ty bảo mật tư nhân và sẵn sàng chọn người trả giá cao nhất. Các công ty như Titan và Blackwater là những công ty tối đa hóa lợi nhuận có động lực duy nhất là tích lũy tài sản. Những thể chế này đã tạo ra khái niệm chiến tranh với sự phức tạp hơn nữa và tính hợp pháp của bạo lực ngày càng suy thoái. Những phát triển này nhấn mạnh sự cần thiết của một khái niệm mới về chiến tranh.

Để giải quyết những phức tạp này và tạo cơ sở cho việc khám phá trong tương lai, Kaldor định nghĩa chiến tranh là một “công việc chung” chứ không phải là một “cuộc tranh giành ý chí”. Lý do được Kaldor minh họa là lý do thứ hai làm cho việc tiêu diệt kẻ thù trở thành mục tiêu cuối cùng của chiến tranh, trong khi lý do trước đây cho rằng cả hai bên đều quan tâm đến “doanh nghiệp của chiến tranh hơn là chiến thắng (và thua) trong cả hai mục tiêu chính trị và kinh tế”. Mặc dù rất khó phân biệt được người ta sử dụng phương tiện gì để kết thúc, nhưng các cuộc xung đột kéo dài trên toàn thế giới và ngành mà các cuộc chiến này gây ra đã vẽ nên một bức tranh khác, một bức tranh rất gần với khái niệm chiến tranh là doanh nghiệp chung chứ không phải là một cuộc cạnh tranh của các tham vọng.

Chiến tranh trong thời đại hạt nhân, nơi mà sự đối xứng về khả năng, cuối cùng sẽ dẫn đến điên rồ, không thể có cùng đặc tính như nó đã từng có. Nhân loại sợ hãi trước sức hủy diệt của những vũ khí này và bị thôi thúc bởi bản năng xung đột tự nhiên của họ là cố gắng chống lại các cuộc chiến tranh mới bằng vũ khí mới theo nguyên tắc cũ. Điều này là đáng khen ngợi nhưng không thực tế vì điều này làm suy yếu khả năng của vũ khí mới bằng cách coi chúng chỉ là một vũ khí của loại chiến tranh khác.

Các khái niệm về chiến tranh hạn chế cho thấy sự đánh giá cao thực tế này. Ở đó những phát triển về chính trị, công nghệ và kinh tế làm nổi bật nhu cầu đánh giá các ý tưởng cũ và khuyến khích nhu cầu về các ý tưởng mới. Như câu cách ngôn “các vấn đề hiện đại đòi hỏi các giải pháp hiện đại”, các cuộc chiến tranh ngày nay là hiện đại và chúng đòi hỏi các giải pháp hiện đại vì những giải pháp truyền thống là không đủ./.