Lễ hội Tiên Công – Nét văn hóa độc đáo của vùng đảo Hà Nam (Quảng Ninh)

Thời điểm chính hội ngày mùng 7 tháng Giêng đã có hơn 100 cụ đến tuổi thượng thọ tròn 80, 90 và 100 tuổi đến miếu Tiên Công dẫn lễ. Đây cũng là lễ hội lớn nhất vùng đảo Hà Nam (thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh) nhằm tri ân công đức 17 vị Tiên Công khai hoang mở đất, lập nên vùng đảo trù phú ngày nay.

Từ sáng sớm, các ngả đường tại 4 phường Phong Cốc, Phong Hải, Yên Hải, Cẩm La (thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh) người dân, du khách đã hướng về Miếu Tiên Công - trung tâm của lễ hội. Những lá cờ ngũ sắc, tiếng nhạc bát âm cùng đoàn rước nối dài, tạo nên không gian lễ hội đậm chất văn hóa dân gian.

Hình ảnh đẹp nhất của lễ hội là các cụ Thượng tròn 80 tuổi, 90 tuổi và 100 tuổi được rước trên kiệu rồng, võng đào, diễu hành trang trọng trong tiếng trống hội và sự vui mừng của các thế hệ con cháu.

Cụ Bùi Thị Gỏng (100 tuổi) và cụ Vũ Công Đạm (80 tuổi) phường Yên Hải, thị xã Quảng Yên chia sẻ: "Con cháu tổ chức lễ này cho ông bà, mong rằng các con, các cháu luôn khỏe mạnh, sống lâu, làm ăn phát đạt, và có sức khỏe tốt như cụ".

"Hôm nay là một ngày lịch sử đối với Tiên Công khi chúng tôi ở tuổi 80 được rước đến lễ đường. Cảm xúc thật sự rất xúc động và phấn khởi. Để sống lâu, trước hết bản thân cần phải rèn luyện sức khỏe, tham gia thể dục thể thao, thứ hai là duy trì chế độ ăn uống phù hợp với tuổi tác, và quan trọng là phải luôn năng động trong suy nghĩ để nâng cao hiểu biết".

Các cụ cao niên trong vùng kể lại rằng: Đầu thế kỷ XV, 17 vị Tiên Công mở đất đã vượt qua bao khó khăn, vất vả để quai đê, lấn biển, lập ấp, dựng làng. Người dân vùng đảo Hà Nam luôn tri ân tiên tổ đã đổ bao mồ hôi và cả xương máu giữ đất. Họ cũng quan niệm rằng sống giữa thiên nhiên khắc nghiệt, thường xuyên phải chống chọi với thiên tai giông bão nên có được sự trường thọ là vô cùng quý báu. Bởi thế, khi các Cụ thọ 80, 90, 100 tuổi sẽ được dòng họ và gia đình tổ chức rước lên miếu Tiên Công cáo yết Tổ tiên, xem đây như là một phúc lớn của gia tộc, dòng họ. Trải qua thời gian, nghi thức này được người dân vùng đảo Hà Nam gìn giữ, phát huy và trở thành lễ hội có giá trị tinh thần “uống nước nhớ nguồn” sâu sắc.

Nét mới của lễ hội Tiên Công năm nay là phần lớn các gia đình cùng nhau làm nghi thức rước tập thể thay vì rước cá nhân như nhiều năm về trước. Các đoàn rước tập thể tổ chức theo các phường, xã và lần lượt tiến vào Miếu, dâng lễ phẩm, hương hoa và bái lạy Tiên Công. Lễ phẩm dâng cúng là số lẻ và không thể thiếu lợn quay, bánh dày, hoa, quả và nông sản địa phương.

Ông Nguyễn Thế Nhâm, Chủ tịch UBND phường Phong Cốc, thị xã Quảng Yên cho biết: "Đây là năm đầu tiên xã Phong Cốc tổ chức rước tập thể. Nhà nước hỗ trợ 50 triệu đồng cho đoàn rước tập thể, còn các gia đình có cụ Thượng tham gia sẽ đóng góp cho chính quyền địa phương. Phần còn lại chúng tôi sẽ huy động từ nguồn lực xã hội hóa. Nếu mỗi gia đình tổ chức rước riêng lẻ, chi phí sẽ dao động từ 150 triệu đến 200 triệu đồng. Chính vì vậy, địa phương mong muốn tất cả các gia đình có cụ Thượng tham gia rước tập thể để giảm bớt một phần chi phí cho mỗi hộ gia đình".

Mùa Xuân năm nay, thị xã Quảng Yên có hơn 3.360 người cao tuổi được chúc thọ, trong đó 32 Cụ tròn 100 tuổi được Chủ tịch nước chúc mừng; 350 Cụ tròn 90, 95 và trên 100 tuổi.

Bà Dương Thị Dung, Trưởng Ban tổ chức lễ hội Tiên Công năm 2025 cho biết: “Năm nay kỷ niệm 591 năm các Tiên Công lập làng, lập xóm, thị xã Quảng Yên giao cho UBND xã Cẩm La chủ trì tổ chức lễ hội. Chúng tôi đã xây dựng kế hoạch chi tiết và phối hợp với các xã, phường có cụ Thượng như Yên Hải, Phong Hải, Phong Cốc để thực hiện các nội dung, đảm bảo thực hiện các nghi lễ ở lễ hội Tiên Công”.

Lễ hội Tiên Công vùng đảo Hà Nam (thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh) được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vào năm 2017. Mỗi độ Xuân về, con cháu muôn nơi lại nô nức tìm về quê hương, cùng nhau thắp nén hương thơm, dâng cúng lễ vật lên các bậc tiên tổ, cùng nhau tổ chức mừng thọ ông bà, bố mẹ,... như một "điểm hẹn" nét đẹp văn hóa "cây có cội, nước có nguồn" của dân tộc Việt Nam.