Xây dựng chuẩn mực con người, gia đình Việt Nam tiến bộ trong thời kỳ mới

Hội thảo là sự kiện quan trọng nhằm nhìn lại kết quả 1 năm thực hiện Kết luận của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tổ chức ngày 24/11/2021.

Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Nguyễn Trọng Nghĩa dự và phát biểu chỉ đạo Hội thảo.

Hội thảo được tổ chức bằng hình thức trực tiếp kết hợp với trực tuyến, có sự tham gia của gần 500 chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý và văn nghệ sĩ ở 3 điểm cầu Hà Nội, Thừa Thiên Huế và Thành phố Hồ Chí Minh.

Làm rõ hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị và chuẩn mực con người Việt Nam

Phát biểu khai mạc và định hướng Hội thảo, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Nguyễn Trọng Nghĩa cho biết: Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đã nhấn mạnh một trong những quan điểm chỉ đạo cốt lõi và xuyên suốt là: “Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, của nền văn hóa và con người Việt Nam... kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại; phát huy tối đa nội lực, tranh thủ ngoại lực, trong đó nguồn lực nội sinh, nhất là nguồn lực con người là quan trọng nhất”.

Để thực hiện quan điểm đó, Đại hội XIII của Đảng đã xác định một trong các nhiệm vụ trọng yếu là xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Việt Nam. Trong đó việc “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới” và xác định đây là nhiệm vụ có vai trò đặc biệt quan trọng.

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh: “Có thể nói, phát triển văn hóa là một trong những vấn đề trọng tâm, một nội dung nổi bật trong Văn kiện Đại hội XIII của Đảng... Để tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hóa của dân tộc, chúng ta cần tập trung thực hiện thật tốt một số nhiệm vụ trọng tâm”.

Trong 6 nhiệm vụ trọng tâm, ở nhiệm vụ trọng tâm thứ 2, Tổng Bí thư đã định hướng:“Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo.

Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hóa gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: Ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với hệ giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học; trên nền tảng của hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta: Hòa bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc”.

Theo GS.TS. Đinh Xuân Dũng, nguyên Phó Chủ tịch chuyên trách Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương, kết quả nghiên cứu về hệ giá trị con người Việt Nam, gia đình Việt Nam rất đáng quý, nhiều đề xuất có sự tổng kết  thực tiễn, song chưa có sự thống nhất về các giá trị cụ thể, mới chỉ dừng lại ở công bố các kết quả đó trên sách, báo, tạp chí… mà chưa hề được công nhận, đồng thuận để tạo sự tự giác thực hiện trong xã hội.

GS.TS. Đinh Xuân Dũng cho rằng, vẫn còn một khoảng cách quá lớn giữa nghiên cứu và triển khai trong thực tiễn. Việc xây dựng các chuẩn mực cụ thể cho từng đối tượng trở thành phong trào khá sôi nổi, đến tận làng, bản song hiệu quả thực sự còn rất hạn chế. Đó là những vấn đề cần giải quyết.

Thách thức đối với việc xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ

Tại Hội thảo, GS.TS. Nguyễn Hữu Minh - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới đề cập đến những thách thức đối với việc xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ, từ đó gợi mở cách đối mặt và giải quyết các vấn đề đó.

GS.TS Nguyễn Hữu Minh nhắc đến mối quan hệ vợ chồng nhưng ở góc độ những thách thức. Trong đó, một vấn đề quan trọng thể hiện sự bình đẳng giữa vợ và chồng là quyền quyết định trong gia đình do người chồng giữ vai trò quyết định vẫn là một thứ chuẩn mực ít thay đổi. Bạo lực của người chồng đối với vợ cũng còn rất nghiêm trọng ở Việt Nam. Gắn với tình trạng bạo lực gia đình là vấn đề ly hôn. Hậu quả lớn của các cuộc ly hôn chính là sự phát triển thiếu toàn diện của con cái cũng như sự thiếu tôn trọng của con cái đối với cha mẹ sau này.

Về sự quan tâm và tôn trọng con cái, GS.TS Nguyễn Hữu Minh chia sẻ thông tin từ thực tế nghiên cứu cho thấy, trong bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay, một bộ phận các bậc cha mẹ không có điều kiện quan tâm đầy đủ đến con cái. Trong hai thập niên qua đã nảy sinh một hiện tượng mới trong quá trình phát triển ở Việt Nam đó là "sự phân ly gia đình" do quá trình di cư nội địa và quốc tế diễn ra một cách mạnh mẽ, với hàng triệu người hàng năm. Điều này dẫn đến tình trạng ở nhiều làng, xã chỉ còn lại ông bà già và trẻ nhỏ, tạo ra những khó khăn cho hệ thống chăm sóc người cao tuổi và trẻ em.

Một thách thức nữa đối với việc xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ mà GS.TS Nguyễn Hữu Minh đề cập là sự hoà thuận và chia sẻ giữa anh chị em ruột đã trưởng thành. Nhiều người còn giữ quan điểm "anh em kiến giả nhất phận", thiếu quan tâm đến những anh chị em của mình. Đặc biệt, thừa kế tài sản từ bố mẹ vẫn là một trong những vấn đề nhạy cảm, dễ gây ra xung đột trong quan hệ anh chị em ruột hiện nay.

Từ những cảnh báo mặt trái, thách thức, GS.TS Nguyễn Hữu Minh đã gợi mở một số vấn đề cần quan tâm để đạt được mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ trong giai đoạn tới.

Theo GS.TS Nguyễn Hữu Minh, cần quan tâm củng cố chức năng giáo dục của gia đình, xây dựng mối quan hệ mới giữa cha mẹ và con cái trên cơ sở tiếp thu những giá trị nhân văn mới và kế thừa những giá trị tốt đẹp của gia đình Việt Nam truyền thống. Tăng cường giáo dục, tạo dựng quan niệm bình đẳng giữa con trai và con gái trong trách nhiệm chăm sóc cha mẹ già. Có các hình thức thích hợp nâng cao kiến thức và kỹ năng của cha mẹ trong việc giáo dục con cái nhằm hạn chế tiến tới xóa bỏ các hành vi bạo lực của cha mẹ đối với trẻ em.

“Cần phải có những giải pháp triệt để hơn nhằm thay đổi nhận thức xã hội về bạo lực gia đình, tăng cường công tác bảo vệ và giúp đỡ nạn nhân... Đặc biệt, cần xây dựng hệ tiêu chí thống nhất và cụ thể hoá các mục tiêu xây dựng gia đình của Đảng, tạo thuận lợi cho quá trình tuyên truyền và triển khai thực tế các kế hoạch hành động xây dựng gia đình Việt Nam tiến bộ”, GS.TS Nguyễn Hữu Minh nhấn mạnh.

Nói về vấn đề “Xây dựng hệ giá trị gia đình Việt Nam trong tình hình mới”, TS Trần Tuyết Ánh, Vụ trưởng Vụ Gia đình (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) nhấn mạnh: Để xây dựng gia đình Việt Nam hạnh phúc trong bối cảnh hiện nay thì một trong những điều kiện tiên quyết là phải xác lập được hệ giá trị gia đình Việt Nam. Có thể nói, hệ giá trị gia đình chính là phần hồn cốt của gia đình, cũng chính là phần lõi của hệ giá trị quốc gia, dân tộc. Những biến đổi về cấu trúc, chức năng và hệ giá trị của gia đình quyết định đến diện mạo của gia đình Việt Nam qua từng thời kỳ lịch sử. Mặt khác, việc dành sự ưu tiên khác nhau đối với các giá trị cũng quyết định đến đời sống văn hóa ứng xử và sự phát triển của mỗi gia đình.

Theo PGS, TS Đặng Thị Hoa, Viện Tâm lý học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, văn hóa gia đình là một trong những cốt lõi của văn hóa Việt Nam, là nơi khởi nguồn sinh ra và nuôi dưỡng con người trưởng thành. Xây dựng, phát triển nền văn hóa dựa trên các giá trị gia đình được coi là giá trị nội sinh, có ý nghĩa tích cực về thuần phong mỹ tục của gia đình. Trong văn hóa gia đình Việt Nam, các yếu tố văn hóa mới, các yếu tố văn minh, hiện đại tác động đến gia đình, làm thay đổi nếp sống, thói quen mang ý nghĩa tích cực hơn nhưng đồng thời cũng làm giảm đi đáng kể đến những giá trị được coi là bảo thủ, truyền thống và trì trệ.

PGS, TS Đặng Thị Hoa nhận định, việc bảo vệ, giữ gìn các giá trị văn hóa gia đình truyền thống cần được coi trọng với những thuần phong, mỹ tục của gia đình. Cách đối xử trọng già, thương trẻ; anh em hòa thuận, thương yêu, giúp đỡ lẫn nhau cùng phát triển; cách thức coi trọng chữ hiếu trong gia đình, nuôi dưỡng đức tính hiếu thuận và nhân nghĩa của con trẻ đã làm cho gia đình Việt Nam có tính bền vững và trường tồn.

Kết thúc phiên thảo luận thứ nhất là phần thảo luận bàn tròn. GS, TS Tạ Ngọc Tấn chủ trì phiên thảo luận. Tại phiên thảo luận, các đại biểu đã nêu ý kiến về chuẩn mực phụ nữ Việt Nam xã hội mới, xây dựng gia đình Việt Nam hạnh phúc; duy trì bữa cơm gia đình…/.