“Bóc tách” nguyên nhân kìm hãm công tác giám sát, phản biện xã hội

Góp ý về công tác giám sát, phản biện của Mặt trận, ông Đào Văn Bình, Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Hà Nội cho rằng, yêu cầu đặt ra đối với hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQ là rất lớn. Trong đó, hoạt động giám sát chủ yếu dựa trên 3 hình thức: tham gia giám sát với cơ quan quyền lực Nhà nước; vận động nhân dân giám sát; tự mình giám sát.

 Theo ông Đào Văn Bình, trong những năm qua, MTTQ Thành phố luôn chủ động thực hiện vai trò giám sát thông qua việc tham gia với Đoàn đại biểu Quốc hội, HĐND, các Ban của HĐND Thành phố giám sát việc chấp hành và thực hiện pháp luật trên các lĩnh vực của đời sống xã hội; tham gia việc tuyển chọn, bổ nhiệm Thẩm phán, kiểm sát viên; giám sát công tác xét đặc xá. Động viên nhân dân thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cơ sở…

“Về hoạt động phản biện xã hội, MTTQ Thành phố là đơn vị đầu tiên trong cả nước ban hành quy chế phối hợp phản biện xã hội với Thường trực HĐND, UBND Thành phố. Việc tổ chức phản biện xã hội được MTTQ Thành phố xác định là nhiệm vụ quan trọng, phát huy dân chủ trong việc tham gia góp ý kiến, phản biện xã hội về những quyết sách của Thành phố”- ông Bình nói.

Ông Bình cho biết, trước mỗi kỳ họp HĐND Thành phố, Ban Thường trực Uỷ ban MTTQ Thành phố phối hợp với Thường trực HĐND, UBND Thành phố tiến hành xác định nội dung dự thảo quyết sách và dự kiến tổ chức hội nghị phản biện xã hội.

Ủy ban MTTQ Thành phố chủ động trao đổi, mời các nhà khoa học, chuyên gia, các đồng chí nguyên là lãnh đạo qua các thời kỳ ở từng lĩnh vực của Trung ương và Hà Nội cùng các tổ chức thành viên và Ban Thường trực MTTQ các cấp, các tổ chức có liên quan các cấp đến dự và tham gia đóng góp ý kiến, kiến nghị đối với dự thảo quyết sách; tại hội nghị phản biện xã hội luôn luôn có sự tham dự và trao đổi của cơ quan tham mưu, các ban chuyên môn của chính quyền Thành phố.

Hệ thống cơ chế giám sát và phản biện xã hội còn thiếu

Ông Bình cho rằng, tuy đã đạt được một số kết quả ban đầu, việc xác định nội dung, hình thức giám sát còn lúng túng, chất lượng giám sát và phản biện chưa đáp ứng được yêu cầu và sự mong đợi của nhân dân.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế trong công tác này. Trước hết là do hệ thống cơ chế giám sát và phản biện xã hội còn thiếu. Các quy định về hoạt động giám sát, phản biện của MTTQ còn nằm rải rác ở rất nhiều văn bản. Luật MTTQ Việt Nam quy định: "MTTQ Việt Nam giám sát hoạt động của cơ quan Nhà nước, đại biểu dân cử, cán bộ, công chức theo quy định của pháp luật”. Cụ thể hoá nội dung này, Nghị định 50/2001/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật MTTQ Việt Nam chưa quy định rõ về nội dung giám sát, phạm vi giám sát, các cơ chế, điều kiện đảm bảo hoạt động giám sát, nhất là việc xử lý các kiến nghị sau giám sát….

Trong 3 hình thức giám sát của MTTQ thì hình thức vận động nhân dân giám sát được quy định tương đối đầy đủ hơn trong một số văn bản pháp luật. Tuy nhiên, các quy đinh về vai trò giám sát của Mặt trận trong các văn bản này cũng còn hình thức, chưa cụ thể. Các điều kiện đảm bảo hoạt động, chế độ giám sát chưa rõ ràng, khó thực hiện trong thực tế.

Theo ông Bình, nhận thức của một số cấp uỷ, chính quyền và cơ quan Nhà nước các cấp về vai trò, tác dụng giám sát và phản biện xã hội của MTTQ chưa đầy đủ, đúng đắn. Việc tranh thủ ý kiến đóng góp đối với dự thảo chủ trương, chính sách, chương trình, dự án của một số cơ quan, tổ chức có thẩm quyền còn hình thức. Không ít nơi, tổ chức và cá nhân chưa thực sự cầu thị, tin tưởng, tiếp thu ý kiến phản biện đúng, dũng cảm nhận thiếu sót và sửa chữa của chủ thể phản biện.

Ông Bình cũng cho rằng, một nguyên nhân nữa làm hạn chế công tác giám sát, phản biện là đội ngũ cán bộ MTTQ còn thiếu, không được đào tạo bài bản, nhất là ở cấp huyện và cơ sở. Nhiều cán bộ trình độ chưa đạt ngang tầm với nhiệm vụ, tính chuyên sâu không cao; năng lực nhìn nhận, phân tích vấn đề, đánh giá và kết luận trong quá trình giám sát và phản biện xã hội còn có mặt bất cập. Tính chủ động sáng tạo, trách nhiệm của một số cán bộ làm công tác Mặt trận có nơi chưa được phát huy đúng mức. Cá biệt ở một vài nơi, cán bộ yếu kém về năng lực lại được chuyển sang làm công tác Mặt trận, đoàn thể; đồng thời chính sách, điều kiện làm việc của Mặt trận chưa được quan tâm đúng mức.

Không ít nơi, MTTQ chưa mạnh dạn giám sát và phản biện

Cùng với đó, sự phối hợp giữa các tổ chức Đảng, chính quyền với Mặt trận chưa chặt chẽ, thống nhất. Mặc dù ở các cấp đều đã có quy chế phối hợp công tác giữa Mặt trận với HĐND, UBND nhưng việc thực hiện nhìn chung còn nhiều hạn chế và hình thức. Giám sát, phản biện của MTTQ chưa được thực hiện từ đầu, trong quá trình dự thảo.

“Không ít nơi, MTTQ chưa mạnh dạn giám sát và phản biện; vẫn còn có biểu hiện giám sát, phản biện theo kiểu "lựa chiều”, phản biện theo ý của người lãnh đạo hay người có thẩm quyền. Một số nơi, chính quyền chưa thường xuyên chỉ đạo, đôn đốc các cơ quan chuyên môn trong việc phối hợp với MTTQ cùng cấp, chưa tạo điều kiện để MTTQ thực hiện chức năng giám sát, phản biện; nhiều cơ quan, tổ chức gửi dự thảo văn bản để lấy ý kiến của MTTQ và các đoàn thể còn chậm, không có sự phản hồi về việc tiếp thu của các cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra”- ông Bình nhấn mạnh.

Các cơ chế phối hợp giữa MTTQ và các tổ chức thành viên trong thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội chưa rõ; nhất là cơ chế phối hợp giữa chủ thể phản biện với các cơ quan, tổ chức với tư cách bên nhận sự phản biện còn chưa được xác định đầy đủ; vì vậy, chưa xác định thật rõ ràng quyền và nghĩa vụ của chủ thể phản biện cũng như quyền và nghĩa vụ của chủ thể nhận sự phản biện.

Có chế độ đãi ngộ thoả đáng, khuyến khích những người có tâm

Để hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQ thực sự phát huy hiệu quả, cần nhận thức đầy đủ, sâu sắc về vai trò của MTTQ trong điều kiện một Đảng cầm quyền với yêu cầu xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Chỉ đạo, phối hợp và tạo điều kiện để MTTQ và các đoàn thể các cấp tổ chức thực hiện tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội. Các tổ chức, cá nhân khi nhận được ý kiến phản biện cần có thái độ cầu thị, tin tưởng, tiếp thu ý kiến phản biện đúng và điều chỉnh cho phù hợp với thực tế.

Để giám sát và phản biện xã hội có chất lượng và hiệu quả, thì chủ thể giám sát và phản biện phải có trình độ chuyên môn, có năng lực nhìn nhận, phân tích, đánh giá vấn đề. Vì vậy, các cấp uỷ Đảng cần quan tâm làm tốt công tác quy hoạch, đào tạo, bố trí cán bộ có tâm, có tầm làm công tác Mặt trận. Chú trọng cán bộ trẻ, có năng lực, trình độ cả về chuyên môn nghiệp vụ và lý luận chính trị. “Chỉ có xác định đúng đắn nhu cầu cán bộ mới có thể chủ động tạo nguồn cán bộ, tránh được tình trạng chắp vá hoặc điều động cán bộ một cách chủ quan, tuỳ tiện. Đồng thời MTTQ phải chủ động động viên được các chuyên gia giỏi về chuyên môn, quản lý, có kinh nghiệm thực tế tham gia các Hội đồng tư vấn của MTTQ. Bên cạnh đó cần có chế độ đãi ngộ thoả đáng, khuyến khích những người có tâm, có tầm vào làm việc”- ông Bình nhấn mạnh.

Theo ông Bình, cùng với các nhiệm vụ trên, cần thực hiện tốt mối quan hệ giữa tổ chức Đảng, chính quyền với MTTQ. Cần xây dựng quy chế và xác định rõ mối quan hệ giữa Đảng với Mặt trận. Đảng phải đặt trong mối quan hệ vừa là người lãnh đạo của Mặt trận, đồng thời là thành viên của Mặt trận. “Chỉ có xác định đúng mối quan hệ đó mới tạo điều kiện để MTTQ thực hiện tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội. Xây dựng cơ chế thích hợp nhằm phát huy vai trò của các tổ chức thành viên, nhân sỹ, trí thức, Hội đồng tư vấn vào hoạt động phản biện xã hội”.

Bên cạnh đó, cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, thống nhất để hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQ và các đoàn thể phát huy hiệu quả, nhất thiết phải có một hệ thống cơ chế đầy đủ, đủ mạnh./.