Chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước về xây dựng xã hội học tập là hướng đến một xã hội mà mọi người đều được học, cần phải học và tự giác học thường xuyên, học suốt đời; mỗi người dân được tạo điều kiện tiếp cận những cơ hội học tập thuận lợi và lấy tự học cùng với ý chí, nghị lực phấn đấu của chính mình để đem lại lợi ích cho bản thân, gia đình và xã hội... Trong đó, các mô hình học tập, chính sách giáo dục, khuyến khích tài năng đã góp phần tạo nên những điểm sáng tiêu biểu về xã hội học tập và học tập suốt đời.

Phóng viên Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) có loạt phóng sự: Xã hội học tập và mô hình học tập suốt đời trong kỷ nguyên “số” và tư duy “xanh” đề cập một số mô hình học tập, những đề xuất từ địa phương khi triển khai và sự tất yếu của quá trình học tập để phát triển.

Nép mình bên dòng sông Cửu An hiền hòa, làng Mộ Trạch (xã Tân Hồng, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương) như một viên ngọc xanh của Đồng bằng Bắc Bộ. Nhiều thế kỷ trôi qua, ngôi làng thuần nông vẫn gìn giữ được tinh thần hiếu học, giữ vững danh xưng “Làng tiến sĩ” - Ngôi làng được biết đến với 36 vị tiến sĩ Nho học thời phong kiến. Với người dân Mộ Trạch, hướng đến tri thức không chỉ từ ánh đèn trên bàn học mà đã trở thành dòng chảy bất tận trong tâm thức. Làng nhỏ mà chí lớn, người dân nơi đây coi bút nghiên là một trong những con đường chuẩn mực để tu dưỡng, rèn luyện bản thân đóng góp xây dựng xã hội.

Ông Vũ Quốc Ái (77 tuổi), Hội trưởng hội khuyến học làng Mộ Trạch cho biết: Có tới nửa số học sinh giỏi đỗ đại học chính quy hàng năm trong làng mang họ Vũ, và cách vinh danh, khen thưởng những người con ưu tú của dòng họ được tổ chức theo cách riêng:

 “Mộ Trạch lấy việc học hành để có chí tiến thủ. Khen thưởng cho các cháu khiến các cháu thi đua học chứ không phải ganh đua. Khen thưởng “Vũ tộc tinh hoa” cũng là một cách giáo dục truyền thống, phát huy truyền thống và kế thừa truyền thống trên đất nghìn năm văn hiến này, khuyến khích không những người dòng họ Vũ mà còn biết bao dòng họ khác đã về đây cảm nhận. Đây là việc làm không khó mà nhưng không phải dòng họ nào cũng làm được”- ông Ái nói.

Để hun đúc, nuôi dưỡng tinh thần hiếu học, nhiều địa phương trong cả nước cũng có những chính sách đặc thù, dành nguồn lực đầu tư, khuyến khích và tạo điều kiện cho công tác giáo dục. Tiêu biểu như thành phố Hải Phòng, riêng trong năm học 2023-2024, Thành phố đã dành gần 10 tỷ đồng tiền thưởng cho giáo viên và học sinh giỏi cấp quốc gia, khu vực và quốc tế; trên 300 tỷ đồng hỗ trợ 100% học phí cho học sinh từ bậc học mầm non đến trung học phổ thông và chi gần 980 tỷ đồng hỗ trợ thu nhập cho cán bộ, công chức, viên chức ngành Giáo dục và Đào tạo.

Bà Nguyễn Thị Vân Anh - Trưởng Phòng GD&ĐT quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng chia sẻ với “bệ đỡ” của Nhà nước, việc học tập suốt đời đã trở thành nhu cầu tự thân của các thầy cô, qua đó làm gương cho học sinh, sinh viên:  “Bên cạnh hỗ trợ học phí, thành phố Hải Phòng còn có chính sách thưởng cho giáo viên mà có học sinh giỏi và thưởng cho học sinh đoạt giải quốc gia, quốc tế. Đây là sự ghi nhận, tạo động lực cho học sinh và giáo viên. Chúng tôi luôn xác định mỗi thầy cô giáo luôn là tấm gương đạo đức tự học và sáng tạo. Việc tự học luôn được đề cao, không phải là áp đặt hay bắt buộc nữa mà trở thành nhu cầu tự thân của các thầy cô để có đủ năng lực để đáp ứng sự đổi mới giáo dục”.

Ở nhiều tỉnh khó khăn như miền núi, vùng đồng bào dan tộc thiểu số... phong trào khuyến học, khuyến tài cũng từng bước được quan tâm, đặc biệt là những đối tượng yếu thế như phụ nữ hay người cao tuổi đã khẳng định việc học không bao giờ là muộn. Đồng bào dân tộc thiểu số đi học để biết cách trồng cây có năng suất cao hơn, để vật nuôi ít bị bệnh tật và học để làm gương cho con cháu... như chia sẻ của bà Vi Thị Hàn, Trưởng thôn làng Han, xã Đồn Đạc, huyện Ba Chẽ - nơi xuất phát của những lá đơn xin thoát nghèo đầu tiên của Quảng Ninh: “Các lớp mở ra, mọi người tham gia lớp học rất đều, họ cũng ham học. Biết chữ có lợi nhiều chứ, thứ nhất là muốn phát triển kinh tế thì cần đọc thông tin trên mạng, hoặc thông tin người ta gửi, xem ti vi, nghe đài, báo để còn biết làm ăn”

Ngay từ khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, Đảng, Nhà nước đã có nhiều chủ trương khuyến khích, thúc đẩy giáo dục và đào tạo mà tiêu biểu là các phong trào chống nạn mù chữ, bình dân học vụ, diệt giặc dốt. Gần đây nhất, các Quyết định số 1373/QĐ-TTg ngày 30/7/2021, Quyết định số 387/QĐ-TTg ngày 25/3/2022 và Quyết định số 677/QĐ-TTg ngày 03/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng xã hội học tập và đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong nhân dân, gia đình, dòng họ, cộng đồng, đơn vị giai đoạn 2021 - 2030 tiếp tục khẳng định quyết tâm xây dựng chuẩn mực, giá trị con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Việc Trung ương thông qua chủ trương miễn toàn bộ học phí cho trẻ em các bậc học từ Mần non đến hết trung học phổ thông từ năm học tới không chỉ giúp giảm bớt gánh nặng cho những gia đình công nhân, lao động có thu nhập thấp và còn thể hiện sự quan tâm đến việc đầu tư cho tương lai, sự phát triển của đất nước.

Ông Mai Vũ Tuấn, Tỉnh uỷ viên, Bí thư Thành uỷ Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh cho biết, địa phương đã đăng ký xây dựng để tham gia mạng lưới “Thành phố Học tập toàn cầu”. Với đặc trưng có nhiều di tích văn hóa lịch sử, thành phố Uông Bí có mục tiêu xây dựng xã hội học tập theo hướng tư duy phát triển bền vững –“tư duy xanh” gắn với bảo tồn, phát huy giá trị văn hoá dân tộc.

 “Để xây dựng được Thành phố học tập toàn cầu là phải xây dựng được 1 hệ thống sáng kiến cộng đồng cho việc phát triển bền vững, bảo tồn thiên nhiên, môi trường, văn hoá. Yên Tử không chỉ có giá trị về tâm linh mà còn có giá trị về văn hoá với các Triều đại vua Trần đã từng tu hành ở đây, cũng như Thiền phái Trúc Lâm của riêng Việt Nam. Vì vậy, chúng tôi không hạn chế sự sáng tạo của người dân khi có ý thức tham gia cùng cộng đồng để xây dựng xã hội học tập vì các mục tiêu môi trường, thiên nhiên, văn hoá”- ông Tuấn nói.

Dù vậy, cái khó của việc xây dựng một xã hội học tập lại nằm ở việc làm thế nào để mỗi cá nhân hiểu rằng: Trong 1 thế giới luôn vận động và phát triển, giải pháp duy nhất là học hỏi không ngừng nghỉ, bởi không có giới hạn nào cho tri thức, chỉ có những giới hạn do con người tự đặt ra...

Một xã hội học tập không chỉ dừng lại ở việc phổ cập giáo dục, mà quan trọng hơn là việc xây dựng một tinh thần ham học, khát khao tri thức trong mỗi người dân. Những "hạt nhân" như làng Mộ Trạch hay những chính sách đặc thù hỗ trợ giáo dục của thành phố Hải Phòng và nhiều địa phương trong cả nước đang tạo thành một bức tranh thúc đẩy, khuyến khích việc tự học, rèn luyện đạo đức, phát triển tri thức, góp phần duy trì việc học tập suốt đời, nâng cao dân trí và chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai.

Việc xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời hiện đang đặt ra những vấn đề gì, đặc biệt là trong cuộc cách mạng 4.0 hiện nay? Đây sẽ là nội dung được đề cập trong những bài viết tiếp theo của loạt phóng sự: Xã hội học tập và mô hình học tập suốt đời trong kỷ nguyên “số” và tư duy “xanh”. 

Thủ tướng phát động phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập"

VOV.VN - Phát biểu tại buổi lễ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh, đây là phong trào quan trọng nhằm nâng cao nhận thức và hành động về xây dựng xã hội học tập, thúc đẩy việc học tập suốt đời cho mọi người dân.