Cục Đường bộ Việt Nam vừa trình Bộ GTVT Dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định về phí sử dụng đường bộ cao tốc đối với phương tiện lưu thông trên tuyến đường bộ cao tốc do Nhà nước đầu tư, sở hữu, quản lý và khai thác thác thuộc phạm vi quản lý của Bộ GTVT.

Luật Đường bộ có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2025 có quy định cho phép thu phí các tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư. Đến nay, một số tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư có thể triển khai thu phí và cơ quan quản lý đang tính toán mức thu phí để đảm bảo hài hòa lợi ích cho người dân.

Theo đó, các tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư được phép triển khai thu phí là công trình được thiết kế, đầu tư xây dựng theo quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về đường cao tốc; đường cao tốc đã hoàn thành thi công xây dựng, đưa vào khai thác, sử dụng theo quy định của pháp luật về xây dựng; đã hoàn thành việc xây dựng, lắp đặt hạ tầng trạm thu phí, hệ thống phần mềm, thiết bị đảm bảo công tác vận hành, phục vụ việc thu phí theo quy định.

Sẽ thu phí 12 dự án cao tốc vừa đưa vào khai thác

Theo thống kê của Cục Đường bộ Việt Nam, hiện có 12 dự án/đoạn tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư, đại diện chủ sở hữu, đã hoàn thành và đưa vào khai thác, sử dụng có thể triển khai thu phí.

Các dự án/đoạn tuyến cao tốc này gồm: cao tốc Lào Cai-Kim Thành; Hà Nội-Thái Nguyên; TP Hồ Chí Minh-Trung Lương; Cao Bồ-Mai Sơn; Mai Sơn-Quốc lộ 45; Quốc lộ 45-Nghi Sơn; Nghi Sơn-Diễn Châu; Cam Lộ-La Sơn; La Sơn-Hòa Liên; Vĩnh Hảo-Phan Thiết; Phan Thiết-Dầu Giây và Mỹ Thuận-Cần Thơ.

Trong số này có tới 8 dự án thuộc tuyến cao tốc Bắc-Nam phía Đông vừa được đưa vào khai thác.

Số lượng các tuyến đường bộ cao tốc đang xây dựng đến năm 2025 gồm: Bãi Vọt-Hàm Nghi, Hàm Nghi-Vũng Áng, Vũng Áng-Bùng, Bùng-Vạn Binh, Vạn Ninh-Cam Lộ, Hòa Liên-Túy Loan, Quảng Ngãi-Hoài Nhơn, Hoài Nhơn-Quy Nhơn, Quy Nhơn-Chí Thạnh, Chí Thạnh-Vân Phong, Vân Phong-Nha Trang, Cần Thơ-Cà Mau sẽ triển khai thu phí sau khi hoàn thành dự án.

Để xác định mức phí cho các tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư, đại diện Cục Đường bộ Việt Nam cho biết đã dựa trên 4 nguyên tắc, trong đó đáng lưu ý là mức thu đảm bảo hợp lý, hài hòa với mức thu dịch vụ sử dụng đường bộ và đường cao tốc đầu tư theo hình thức đối tác công-tư (PPP).

Mức thu cho phép người sử dụng đường cao tốc chia sẻ lợi ích với Nhà nước. Do đó, mức thu phải thấp hơn lợi ích người sử dụng đường cao tốc thu được.

Mức phí đừng tạo gánh nặng cho người dân, doanh nghiệp

Trao đổi về việc thu phí các tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư, ông Lê Trung Tính - Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hành khách TP HCM nhìn nhận, ở một số quốc gia, đường cao tốc do ngân sách Nhà nước đầu tư thì người dân được hưởng lợi.

Ở Việt Nam, trong bối cảnh kinh tế còn eo hẹp, thiếu kinh phí để mở rộng hệ thống hạ tầng giao thông đường bộ, nhất là các tuyến cao tốc Bắc - Nam, thì việc thu phí đường cao tốc do Nhà nước đầu tư là hợp lý.

“Khi đường cao tốc đưa vào sử dụng, người dân và doanh nghiệp vận tải sẽ được hưởng lợi vì rút ngắn thời gian, chi phí đi lại”, ông Tính nói.

Tuy nhiên, theo ông Tính, khi tiến hành thu phí, cần lưu ý mức phí và thời gian thu nhằm bảo đảm hài hòa lợi ích giữa nhà nước với doanh nghiệp, người dân.

“Phí thu nên ở mức tương đối, thời gian thu cần kéo dài để không tạo gánh nặng lên người dân và doanh nghiệp. Bởi hiện nay, giá cước vận tải của Việt Nam cao hơn nhiều so với các nước châu Á, chưa kể các doanh nghiệp vận tải đang chịu nhiều loại thuế, phí khác”, ông Tính phân tích.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Văn Quyền - Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam (VATA) cho rằng, thu phí trên các đường cao tốc do Nhà nước đầu tư là cần thiết bởi nếu không thu phí, phương tiện sẽ tập trung gây ùn tắc tuyến đường, hay có thể phá vỡ phương án tài chính của các công trình khác khi đổ dồn sang chạy trên tuyến này.

"Chẳng hạn, việc dừng trên tuyến đường TP. HCM - Trung Lương cho thấy nhiều bất hợp lý. Do đó, Nhà nước cần thu phí để có thêm nguồn vốn để đẩy mạnh việc đầu tư ở các tuyến khác.

Nhà nước nên đấu giá quyền thu phí công khai, minh bạch và giao cho nhà cung cấp dịch vụ thu phí hưởng bao nhiêu phần trăm để chi trả chi phí tổ chức thu, còn lại nộp vào ngân sách để hoàn vốn cho công trình. Nhà nước cũng cần xem xét thu phí ở tuyến nào và không thu tuyến nào, chứ không nhất thiết phải thu trên tất cả các tuyến do Nhà nước đầu tư", ông Quyền nói.

Dù đồng tình nhưng Chủ tịch VATA cho rằng, cần phải xem xét kỹ thu những tuyến đường nào, thu phí ở mức bao nhiêu, cần nghiên cứu để có mức thu phù hợp với khả năng chi trả của người dân và doanh nghiệp.

“Phí do Nhà nước định giá nhưng cũng phải dựa trên cơ sở tính toán chi phí đầu tư, lưu lượng phương tiện và hài hòa với mức thu phí của những tuyến đường có thể lựa chọn thay thế”, ông Quyền nói.

Dự kiến mức thu phí thấp nhất 900 đồng, cao nhất 6.000 đồng/km

Ông Bùi Quang Thái, Cục trưởng Cục Đường bộ Việt Nam cho biết, có 2 hình thức thu phí đường cao tốc do Nhà nước đầu tư gồm Nhà nước tự tổ chức thực hiện và thứ hai là nhượng quyền cho tư nhân quản lý, khai thác.

“Cục Đường bộ Việt Nam đã chuẩn bị các phương án, nếu tư nhân không làm thì Nhà nước phải làm trên tinh thần cung cấp dịch vụ công đảm bảo tính liên tục cho người sử dụng. Về mức phí, cục đã nghiên cứu các kịch bản, tính toán, làm sao đảm bảo cân bằng giữa dịch vụ cung cấp đến người sử dụng và mức thu. Các bước đi sẽ được tiến hành thận trọng, tránh tác động quá lớn đến chỉ số giá tiêu dùng (CPI) và chi phí logistics”, ông Thái nhìn nhận.

Theo đề xuất của Cục Đường bộ Việt Nam, mức thu phí đường cao tốc do nhà nước đầu tư thấp nhất là 900 đồng, cao nhất là 6.000 đồng/km.

"Tùy từng nhóm, loại phương tiện và tuyến đường. Việc thu phí sẽ được triển khai khi bảo đảm 3 điều kiện: Công trình đường bộ cao tốc được thiết kế, đầu tư xây dựng theo quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về đường cao tốc; hoàn thành thi công xây dựng, đưa vào khai thác, sử dụng theo quy định; hoàn thành lắp đặt trạm thu phí, hệ thống phần mềm, thiết bị bảo đảm công tác vận hành, phục vụ việc thu phí", ông Thái nói.

Ông Thái cho biết, đối với tuyến đưa vào khai thác trước ngày 1/1/2025 mà chưa đáp ứng quy chuẩn, tiêu chuẩn đường cao tốc thì việc thu phí được triển khai khi đã hoàn thành thi công và lắp đặt xong trạm thu phí.

"Cục Đường bộ Việt Nam cũng cho rằng, mức thu phí phải bảo đảm hợp lý, hài hòa với mức thu dịch vụ sử dụng đường bộ và đường cao tốc đầu tư theo hình thức đối tác công - tư (PPP). Song song đó, mức thu cho phép người sử dụng đường cao tốc chia sẻ lợi ích với nhà nước. Mức thu này thấp hơn lợi ích mà người sử dụng đường cao tốc thu được", ông Thái nói.

Trên cơ sở đó, cơ quan soạn thảo đề xuất mức phí đối với các tuyến cao tốc được đầu tư đồng bộ theo quy chuẩn. Cụ thể, với đường cao tốc có 4 làn xe, mức phí thấp nhất là 1.300 đồng, cao nhất 5.200 đồng/km. Với đường cao tốc có 4 làn xe trở lên, mức phí thấp nhất là 1.500 đồng, cao nhất 6.000 đồng/km.

Với tuyến cao tốc đưa vào khai thác trước ngày 1/1/2025 mà chưa đạt chuẩn theo quy định (chưa có trạm dừng nghỉ, đường gom…), mức phí như sau: Đường có 4 làn xe hạn chế, mức phí thấp nhất 900 đồng, cao nhất 3.600 đồng/km; đường có 4 làn xe và làn dừng khẩn cấp liên tục, mức thấp nhất 1.000 đồng, cao nhất 4.000 đồng/km; đường có 4 làn xe trở lên, mức thấp nhất 1.100 đồng, cao nhất 4.400 đồng/km.

Với phương án như trên, dự kiến sau khi triển khai thu phí đối với các tuyến cao tốc đang khai thác, số tiền thu được có thể đạt 3.210 tỉ đồng/năm; số thu nộp ngân sách Nhà nước là 2.850 tỷ đồng/năm.

Một số ý kiến cho rằng, mô hình Nhà nước làm đường rồi bán quyền thu phí, đấu thầu quản lý theo hình thức hợp đồng kinh doanh-quản lý (O&M) đã được áp dụng hiệu quả từ lâu tại nhiều nước.

Với mô hình này, theo ông Chủng, Nhà nước quản lý, giám sát quá trình khai thác, vận hành thông qua hợp đồng kinh tế, qua đấu thầu công khai, thể hiện rõ quyền và nghĩa vụ giữa các bên. Riêng các tuyến cao tốc có lưu lượng thấp, khó thu hút nhà đầu tư, Nhà nước cần xây dựng mức giá phù hợp, thời gian thu phí có thể dài hơn, đảm bảo khả thi phương án tài chính cho nhà đầu tư.

Nhà nước có thể nghiên cứu thực hiện theo phương án 1 trong thời gian khoảng 1-2 năm. Sau đó, trên cơ sở lưu lượng thực tế sẽ bán quyền thu phí. Các nhà đầu tư cũng dễ đo lường, đánh giá hiệu quả, sự ổn định của lưu lượng phương tiện trên tuyến để quyết định đầu tư. Đây là phương án tối ưu và hài hòa nhất, bảo đảm Nhà nước không bị thiệt, nhà đầu tư cũng yên tâm.

Bộ GTVT nói gì về mức phí dự kiến thu tại 9 đoạn, tuyến cao tốc Bắc-Nam?

VOV.VN - Theo đề xuất của Bộ GTVT, mức phí dự kiến thu trên 9 tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư dự kiến mức thu áp dụng với cao tốc Bắc - Nam thấp nhất từ 1.300 - 3.500 đồng/km/ô tô tiêu chuẩn (xe dưới 12 chỗ ngồi).