Đằng sau tuyên bố cấm thử tên lửa chống vệ tinh của Mỹ

Mỹ tuyên bố nước này sẽ không tiến hành thêm vụ thử nghiệm tên lửa chống vệ tinh (ASAT) nào. Động thái của Washington là nhằm định hình các quy tắc về việc sử dụng có trách nhiệm không gian ngoài Trái Đất và ngăn chặn việc quân sự hóa lĩnh vực ngày càng nhiều thách thức này.

Ngày 18/4, phát biểu tại Căn cứ Vandenberg của Lực lượng không gian, Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris nhấn mạnh, Mỹ cam kết không tiến hành các vị thử tên lửa chống vệ tinh trong tương lai.

“Nói một cách đơn giản, những vụ thử nghiệm như vậy rất nguy hiểm và chúng ta sẽ không tiến hành nữa”, bà Harris nói. Bà cũng bày tỏ hy vọng các nước khác sẽ quyết định tương tự như Mỹ trong việc chấm dứt các vụ thử vũ khí ASAT.

Trong một tuyên bố riêng, Nhà Trắng cho biết, “cam kết này giải quyết được một trong những mối đe dọa cấp bách nhất đối với an ninh và tính bền vững của không gian”.

Nhà Trắng cũng nhấn mạnh, các vụ thử vũ khí ASAT của Nga và Trung Quốc đã tạo ra số lượng lớn các mảnh rác trôi nổi trong không gian ở tốc độ cao, gây nguy hiểm cho các vệ tinh và tàu không gian.

Không chỉ Nga và Trung Quốc, Mỹ cũng từng thử vũ khí ASAT

Tháng 11/2021, Nga tiến hành một vụ thử vũ khí ASAT, phá hủy vệ tinh cũ đã dừng hoạt động từ năm 1982 và tạo ra ít nhất 1.500 mảnh rác trong không gian.

Vụ thử nghiệm diễn ra ở tầm cao 500km và 80km trên quỹ đạo của Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS), buộc các nhà du hành trên ISS phải trú ẩn nhiều lần và phong tỏa các module bên trong do quỹ đạo của trạm giao cắt với các mảnh rác trôi nổi trong không gian được tạo ra sau đó.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken chỉ trích gay gắt vụ thử vũ khí ASAT của Nga, nói rằng “các mảnh rác tồn tại lâu năm tạo ra sau một vụ thử nghiệm nguy hiểm và vô trách nhiệm có thể đe dọa các vệ tinh và các vật thể khác trong không gian quan trọng và thiết yếu đối với lợi ích an ninh, kinh tế và khoa học của tất cả các nước trong nhiều thập kỷ sau này”.

Trung Quốc từng tiến hành vụ thử ASAT năm 2007, phá hủy vệ tinh thời tiết FY-1 đã dừng hoạt động, ở tầm cao 863km bằng một phiên bản của tên lửa đạn đạo DF-21. Vụ thử nghiệm đã tạo ra khoảng 3.000 mảnh rác trong không gian. Đây là “đám rác” lớn nhất từng được tạo ra trong một vụ thử nghiệm trên quỹ đạo.

Khi đó, Người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ Gordon Johndroe nhấn mạnh: “Mỹ tin rằng việc Trung Quốc phát triển và thử nghiệm loại vũ khí như vậy là không phù hợp với tinh thần hợp tác mà 2 nước mong muốn trong lĩnh vực không gian dân sự”. Mỹ và các nước khác đã “bày tỏ quan ngại về vụ thử nghiệm này với Trung Quốc”.

Tuy nhiên, Mỹ cũng từng tiến hành các vụ thử vũ khí ASAT riêng. Tháng 2/2008, Mỹ bắn hạ một vệ tinh trinh sát tối mật ở tầm cao 241km bằng tên lửa SM-3 từ tàu tuần dương USS Lake Erie.

So với Nga và Trung Quốc, phần lớn các mảnh rác sau vụ thử của Mỹ đều rơi trở lại khí quyển Trái Đất và tự thiêu hủy sau 48h. Tất cả những mảnh vỡ còn lại cũng rơi trở lại trong vòng 40 ngày và không có mảnh rác nào đủ lớn để có thể tồn tại sau khi rơi trở lại khí quyển trái đất.

Mỹ lo Nga bắn hạ vệ tinh hay muốn tạo bộ quy tắc không gian?

Tuyên bố của Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris đưa ra giữa lo ngại Nga có thể trực tiếp tấn công các vệ tinh tình báo, trinh sát và giám sát (ISR) của Mỹ. Các ISR này được cho là đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin tình báo ở Ukraine để giúp Kiev đối phó với chiến dịch của Nga.

Một vụ tấn công trực tiếp của Nga nhằn vào vệ tinh của Mỹ vẫn khó có khả năng xảy ra, vì điều đó có thể kéo Mỹ tới gần hơn cuộc xung đột đang diễn ra ở Ukraine. Tuy nhiên, Nga vẫn có các năng lực chống vệ tinh khác như áp chế điện tử và tấn công mạng, mà không cần phải tiến hành một vụ bắn hạ trực tiếp.

Tuyên bố của Mỹ cũng không phải là nỗ lực đầu tiên nhằm thiết lập các quy tắc điều chỉnh việc sử dụng vũ khí ASAT. Năm 2008, Trung Quốc và Nga từng đưa ra một dự thảo hiệp ước về ngăn chặn triển khai vũ khí trong không gian. Dự thảo này đặt ra nhiều hạn chế quan trọng đối với việc sử dụng các vũ khí ASAT nhưng lại không nhắc nhiều đến việc hạn chế phát triển và triển khai chúng.

Năm 2010, Liên minh châu Âu (EU) cũng từng đưa ra dự thảo Bộ quy tắc ứng xử đối với các hoạt động trong không gian, theo đó cấm triển khai các vũ khí ASAT nhưng cũng không đặt ra bất cứ hạn chế nào đối với việc phát triển vũ khí này.

Tháng 1/2012, Mỹ tuyên bố thay vì ký Bộ quy tắc mà EU đề xuất, Washington sẽ hợp tác với EU để xây dựng một Bộ quy tắc ứng xử quốc tế đối với các hoạt động trong không gian.

Bất chấp việc tự ban hành lệnh cấm thử vũ khí ASAT và nỗ lực tạo ra các quy tắc quốc tế nhằm ngăn chặn hoạt động quân sự hóa không gian, Mỹ được cho là vẫn đang phát triển các công nghệ tiêu diệt vệ tinh tiên tiến, như hệ thống laser lưu động triển khai trên mặt đất, áp chế tần số vô tuyến, vũ khí vi sóng và thậm chí cả các vệ tinh có khả năng tiêu diệt vệ tinh khác./.