Quan hệ kiểu mới Mỹ - Trung

Cuộc gặp không chính thức đầu tiên giữa Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại California đã kết thúc vào sáng 9/6 (theo giờ Việt Nam) với nhiều kết quả tích cực. Cuộc gặp này không chỉ góp phần định hướng quan hệ của 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới trong những năm tới mà còn tác động lớn tới an ninh và kinh tế toàn cầu.

Cuộc gặp giữa Tổng thống Obama và Chủ tịch Tập Cận Bình có một ý nghĩa quan trọng, mang tính chiến lược đối với quan hệ Mỹ-Trung. Hai nhà lãnh đạo đã bàn thảo  nhiều vấn đề quan trọng của hợp tác song phương, những thách thức  2 bên đang đối mặt, vai trò kinh tế Mỹ-Trung đối với kinh tế toàn cầu. Hai nguyên thủ cũng thảo luận về các vấn đề an ninh thế giới, đặc biệt  chương trình hạt nhân của  CHDCND Triều Tiên.

Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. (ảnh: Tân Hoa xã).

Phóng viên Báo điện tử VOV phỏng vấn Đại tá Lê Thế Mẫu, nguyên chuyên gia phân tích về vấn đề quốc tế, Viện Chiến lược quốc phòng Việt Nam.

** PV: Chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình được dư luận nhìn nhận theo nhiều cách khác nhau. Vậy quan điểm của ông về chuyến thăm này như thế nào?  

Đại tá Lê Thế Mẫu: Trước hết, cần nhận thấy đây là chuyến thăm không chính thức, nghĩa là hai bên sẽ không đưa ra tuyên bố chung hay ký kết những thỏa thuận quan trọng. Bởi trong thời điểm hiện nay, giữa Mỹ và Trung Quốc còn tồn tại nhiều mâu thuẫn về cách hóa giải các thách thức trong quan hệ song phương cũng như các vấn đề quốc tế mà quan điểm của hai bên còn quá cách xa nhau, cần thảo luận để tìm ra tiếng nói chung.

Vì thế, trong bài phát biểu mở đầu cuộc gặp Tổng thống Mỹ Barack Obama, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nêu ra 3 vấn đề quan trọng nhất cần được làm rõ: (1) quan hệ Trung-Mỹ sẽ như thế nào trong điều kiện hiện nay; (2) Trung Quốc và Mỹ nên thúc đẩy hợp tác như thế nào để hai bên cùng thắng; (3) Trung Quốc và Mỹ nên hợp tác ra sao để thúc đẩy thế giới hòa bình và phát triển.

Năm 2012, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra khái niệm chính trị mới về quan hệ Trung – Mỹ, là “quan hệ kiểu mới giữa các nước lớn”.  Trong chuyển thăm Mỹlần này, ông cùng với Tổng thống Mỹ Barack Obama thảo luận để xây dựng mối “quan hệ kiểu mới” giữa Trung Quốc và Mỹ. Ý tưởng này nhận được sự hưởng ứng của Tổng thống Barack Obama khi ông cho biết, Mỹ muốn xây dựng "một hình mẫu hợp tác mới" với Trung Quốc.

Thực tế, “mối quan hệ kiểu mới” giữa Mỹ và Trung Quốc, nếu có, xuất phát từ mối quan hệ kiểu mới giữa hai nước được thiết lập trên cơ sở Thông cáo Thượng Hải năm 1972, chính thức đặt nền tảng cho mối quan hệ chưa từng có trong lịch sử. Đó là quan hệ giữa một nước lớn xã hội chủ nghĩa với một nước lớn tư bản chủ nghĩa. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhắc lại, hơn bốn thập kỷ trước, lãnh đạo hai nước Mỹ và Trung Quốc đã mở đầu mối quan hệ tương tác Mỹ-Trung mà ông gọi đó là “cái bắt tay qua Thái Bình Dương".

Vì thế, trong chuyến thăm Mỹ lần này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhắc lại câu nói nổi tiếng của ông trong chuyến thăm Mỹ năm 2012: "Ở đây rất gần Thái Bình Dương, bờ bên kia của Thái Bình Dương là Trung Quốc. Năm ngoái khi tới thăm Mỹ tôi đã từng nói, Thái Bình Dương rộng lớn đủ không gian dung nạp cả hai nước lớn Trung Quốc và Mỹ và bây giờ tôi vẫn cho là như vậy".

** PV: Năm 2012, ông Tập Cận Bình đưa ra khái niệm “quan hệ nước lớn kiểu mới”. Theo ông, trong chuyến thăm này, “mối quan hệ nước lớn kiểu mới” đó sẽ được xây dựng thế nào?

Đại tá Lê Thế Mẫu: Theo tôi, trong chuyến thăm Mỹ lần này của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, hai bên sẽ tập trung xây dựng nội hàm cho “quan hệ nước lớn kiểu mới” giữa hai nước.

Về phía Mỹ, Tổng thống Barack Obama cho biết, Mỹ hoan nghênh sự vươn lên của Trung Quốc và cho rằng sự phát triển của Trung Quốc cũng là lợi ích của Mỹ. Ông Barack Obama tin tưởng rằng, một Trung Quốc hòa bình, thịnh vượng và ổn định không chỉ tốt cho Trung Quốc mà còn cho cả Mỹ và cộng đồng quốc tế. Tổng thống Barack Obama cũng cho rằng, Mỹ kỳ vọng vào Trung Quốc với tư cách là một cường quốc, cần phải tuân theo các quy định quốc tế về tự do thương mại cũng như trong việc giải quyết các vấn đề như an ninh mạng và quyền sở hữu trí tuệ.

Về phía Trung Quốc, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng cho rằng mối quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ hiện nay là một sự khởi đầu mang tính lịch sử và cuộc gặp thượng đỉnh lần này nhằm tiến tới xây dựng mối quan hệ Trung-Mỹ với những kế hoạch chi tiết và tiếp tục hợp tác trong khu vực Thái Bình Dương.

Chuyến thăm Mỹ của ông Tập Cận Bình chưa thể hóa giải được mâu thuẫn và bất đồng giữa hai bên. (Trong ảnh: Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Obama. Ảnh: Tân Hoa xã).

Tuy nhiên, hai bên sẽ chưa thể hóa giải được mâu thuẫn và bất đồng trong một chuyến thăm. Bởi trong khi tổng thống nước chủ nhà quan tâm nhiều tới vấn đề an ninh mạng.  Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dường như không muốn đề cập nhiều tới các vấn đề trên mà quan tâm nhiều tới chiến lược “xoay trục” của Mỹ tới khu vực Châu Á-Thái Bình Dương. Trong khi Mỹ tuyên bố chủ trương chuyển trọng tâm chiến lược toàn cầu sang Châu Á-Thái Bình Dương chỉ là để tái cân bằng chiến lược nhằm duy trì hòa bình, hợp tác và ổn định ở khu vực này, thì Trung Quốc lại cho rằng chủ trương đó là nhằm kiềm chế Trung Quốc.

** PV: Trên thực tế, giữa Mỹ và Trung vẫn còn tồn tại rất nhiều bất đồng và nghi kỵ lẫn nhau. Liệu những tồn tại này có được thu hẹp sau cuộc hội đàm giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Barack Obama, thưa ông?

Đại tá Lê Thế Mẫu: Theo tôi, tuy hai bên đều nỗ lực muốn xây dựng “quan hệ nước lớn kiểu mới” Trung-Mỹ, nhưng mục đích quan trọng nhất của cuộc gặp lần này là để hai nhà lãnh đạo cao nhất của Mỹ và Trung Quốc trình bày quan điểm về mọi vấn đề chiến lược trong quan hệ giữa hai nước nhằm xây dựng mối quan hệ giữa các siêu cường, trong đó sự hợp tác và cạnh tranh phải dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế.

Để thu hẹp bất đồng trong quan hệ thương lai, an ninh mạng và cạnh tranh địa-chính trị, một chuyến thăm, những cuộc thảo luận  chưa thể giải quyết được, dù đó là diễn đàn đối thoại ở cấp cao nhất. Hai bên sẽ phải mở rộng các chuyến thăm ở mọi cấp, tăng cường giao lưu nhân dân và duy trì thông tin liên lạc thường xuyên; thúc đẩy các cuộc đối thoại về chiến lược và kinh tế, tiến hành nhiều cuộc đàm phán cấp chuyên gia.

Trước mắt, hai bên thống nhất thành lập Nhóm chuyên gia an ninh mạng và sẽ nhóm họp lần đầu tiên vào tháng 7/2013. Hiện tại, quan điểm của hai bên còn quá xa nhau trong nhiều vấn đề, như giải quyết vấn đề tranh chấp lãnh hải trên Biển Hoa Đông và Biển Đông, vấn đề Syria, chương trình hạt nhân của Iran…

** PV: Theo ông, trong trường hợp Mỹ - Trung “bắt tay nhau” và  thu hẹp bất đồng, sẽ có tác động như thế nào đối với hòa bình và an ninh thế giới, đặc biệt tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương?

Đại tá Lê Thế Mẫu: Một khi Trung Quốc và Mỹ xây dựng được quan hệ kiểu mới là nhằm mục đích như họ tuyên bố, nghĩa là vì hòa bình, hợp tác và phát triển trong khu vực và trên thế giới, thì điều đó cũng có lợi cho hòa bình và an ninh ở Châu Á-Thái Bình Dương nói riêng và trên thế giới nói chung.

Chính vì thế, trong bài phát biểu tại Đối thoại Shangri-La năm 2012, Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng cho biết, Việt Nam và các nước ASEAN ủng hộ sự can dự của các nước lớn vào khu vực miễn là sự can dự đó đem lại hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển./.