Vị trí của ASEAN với vấn đề Biển Đông khi cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng tăng nhiệt

Thế giới đang thay đổi nhanh chóng với sự giao thoa xung đột giữa nhiều cường quốc lớn. Hàng loạt các liên minh đa phương đã được hình thành và cải cách nhằm ứng phó với những thách thức mới như nhóm Bộ Tứ (QUAD) và AUKUS. Trọng tâm cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc ngày càng dịch chuyển trọng tâm về khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Theo ông Sujan Chinoy, Cựu Đại sứ Ấn Độ tại Nhật Bản, Giám đốc Viện Nghiên cứu và Phân tích Quốc phòng Manohar Parrikar, New Delhi, cạnh tranh địa chính trị thế kỷ 21 tập trung vào cuộc đối đầu giữa Mỹ và “con rồng mới nổi” Trung Quốc ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Trong quá khứ, Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương từng chứng kiến sự hiện diện của nhiều cường quốc lúc bấy giờ như Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Anh và Pháp nhằm khai thác lợi ích.

Chuyên gia này đánh giá, trong khi nhóm Bộ Tứ khẳng định liên minh này hướng tới xây dựng một không gian tự do, cởi mở và dựa vào luật lệ thì Trung Quốc nghi ngờ QUAD được thành lập chỉ nhằm ngăn cản Bắc Kinh trỗi dậy. Nhóm Bộ Tứ đang ngày càng xây dựng được sự đồng thuận lớn hơn trên nhiều lĩnh vực. Cuộc diễn tập hải quân Malabar thường niên của nhóm Bộ Tứ không chỉ cho thấy sự hợp tác về quân sự mà còn nhằm hỗ trợ nhiều mục đích khác.

Ông Sujan Chinoy đánh giá, Mỹ và Trung Quốc đang tham gia vào những tranh chấp địa chính trị, chia không gian biển thành những không gian tách biệt để xây dựng ảnh hưởng.

Cùng với Nhóm Bộ Tứ, khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương cũng chứng kiến sự thành lập của một liên minh mới mang tên AUKUS. AUKUS không chỉ tập trung vào an ninh quốc phòng, các hoạt động quân sự trên biển mà còn giải quyết sự đứt gãy trong cán cân quyền lực, các hành vi quân sự hóa của Trung Quốc ở Biển Đông, đồng thời tìm cách tăng cường an ninh của những tuyến đường biển, trong đó có tuyến đường đi qua Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.

Trong 2 thập kỷ qua, Trung Quốc đã có nhiều lợi thế để trỗi dậy và tăng cường ảnh hưởng khi Mỹ chuyển trọng tâm sang cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu. Bắc Kinh cũng tìm cách hạn chế ảnh hưởng của Washington và các cường quốc khác.

Với vị trí nằm giữa 2 đại dương lớn, ASEAN có vị trí chiến lược trung tâm quan trọng. Những năm gần đây, ASEAN đã có sự tách biệt giữa sự phụ thuộc về kinh tế với những lựa chọn giải pháp nhằm đảm bảo an ninh. Chuyên gia này đánh giá, việc lấy ASEAN làm trung tâm không chỉ là triết lý chung chung mà còn là thực tế địa lý.

Tuy nhiên, vấn đề khai thác tài nguyên và việc kết nối các tuyến đường biển đang ngăn chặn ASEAN đạt được sự đồng thuận. Vì thế, ASEAN cần tăng cường sự nhất trí để hỗ trợ giải quyết tranh tranh chấp cũng như xây dựng tiếng nói chung.

Về vấn đề Biển Đông, cựu Đại sứ Sujan Chinoy nhận định, có nhiều sự cạnh tranh đang diễn ra ở Biển Đông. Các tuyên bố chủ quyền phi pháp của Trung Quốc đã bị nhiều nước Đông Nam Á phản đối. Giữa bối cảnh các hoạt động quân sự hóa của Trung Quốc gây gia tăng căng thẳng, UNCLOS là khuôn khổ pháp lý duy nhất để giải quyết các tranh chấp. Dù vậy, việc phán quyết của Tòa Trọng tài Thường trực (PCA) không được Trung Quốc thực thi cho thấy UNCLOS cần được xây dựng mang tính bao trùm hơn và có những quy định yêu cầu các quốc gia phải tuân thủ.

Chuyên gia này đánh giá, việc phán quyết của PCA năm 2016 gây bất lợi với Trung Quốc là một diễn biến bước ngoặt thu hút sự quan tâm của nhiều bên với việc tôn trọng pháp quyền và UNCLOS.

Ông Sujan Chinoy cũng nhấn mạnh, Việt Nam có quyền quan ngại về vấn đề chủ quyền lãnh thổ và tài nguyên của mình ở Biển Đông./.